Abuztuaren 5

Abuztuaren 5a gregoriotar egutegiaren urteko berrehun eta hamazazpigarren eguna da, 218.a bisurteetan. 148 egun falta dira urtea amaitzeko.

Jaiotzak Euskal Herrian Resurreccion Maria Azkue Jaiotza: Lekeitio, 1864 Heriotza: Bilbo, 1951ko azaroaren 9a Olivier Lefèvre d'Ormesson Jaiotza: Biarritz, 1918 Heriotza: Ouzouer-sur-Trézée, 2012ko urriaren 24a Justo Garate Jaiotza: Bergara, 1900 Heriotza: Mendoza, 1994ko uztailaren 2a Ariane Lopez-Huici Jaiotza: Biarritz, 1945 Eskuz gaurkotu + Jaiotza gehiago... Munduan Alexandre Dumas Jaiotza: Villers-Cotterêts, 1802, 1802 eta 1802 (juliotar egutegia) Heriotza: Puys (en) eta Dieppe, 1870eko abenduaren 5a Neil Armstrong Jaiotza: Wapakoneta, 1930 Heriotza: Cincinnati, 2012ko abuztuaren 25a Guy de Maupassant Jaiotza: Tourville-sur-Arques eta Dieppe, 1850 Heriotza: Passy, 1893ko uztailaren 6a Ilia Repin Jaiotza: Txuhuiv, 1844 (juliotar egutegia) Heriotza: Repino (en) , 1930eko irailaren 29a Eskuz gaurkotu + Jaiotza gehiago... Artikulurik ez duten Abuztuaren 5ko jaiotzak Kajol • Ivar Aasen • James Gunn • Janet McTeer • Olivia Holt • Salomon Kalou • Eskuz gaurkotu Heriotzak Euskal Herrian Ernest Fourneau Jaiotza: Biarritz, 1872ko urriaren 4a Heriotza: Azkaine, 1949 Juan David García Bacca Jaiotza: Iruñea, 1901eko ekainaren 26a Heriotza: Quito, 1992 Izaskun Zubizarreta Gerendiain Jaiotza: Oiartzun, 1970eko irailaren 30a Heriotza: Iruñea, 2024 Angel Martínez Baigorri Jaiotza: Lodosa, 1899ko urriaren 2a Heriotza: Managua, 1971 Eskuz gaurkotu + Heriotza gehiago... Munduan Marilyn Monroe Jaiotza: Los Angeles, 1926ko ekainaren 1a Heriotza: Brentwood (en) , 1962 Hans Christian Andersen Jaiotza: Odense, 1805eko apirilaren 2a eta 1805 Heriotza: Rolighed (en) , 1875 Friedrich Engels Jaiotza: Barmen, 1820ko azaroaren 28a Heriotza: Londres, 1895 Toni Morrison Jaiotza: Lorain, 1931ko otsailaren 18a Heriotza: Bronx, 2019 Eskuz gaurkotu + Heriotza gehiago... Artikulurik ez duten Abuztuaren 5ko heriotzak Emil Abderhalden • William Cecil, 1st Baron Burghley • Edward Herbert, 1st Baron Herbert of Cherbury • Jean-Marie Lustiger • Eskuz gaurkotu

Gertaerak Nelson Mandela 1962 - Nelson Mandela (irudian) espetxeratu zuten. Ez zuten askatu 1990 arte. 1968 - Diktadura frankistak salbuespen egoera ezarri zuen Gipuzkoan hiru hilabetez. 1979 - Mauritaniak bere Mendebaldeko Sahararen zatia eman zion Saharako Errepublika Arabiar Demokratikoari. 2010 - San José meatzeko istripua: Txileko meatze batean lur jausi baten ondorioz 33 meatzari lur azpian 33 egunez harrapaturik gelditu ziren. + Gertaera gehiago... Egutegia << Abuztua >> Al As Az Og Or Lr Ig 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 2024 Aurreko eta hurrengo urteetan 2021: Osteguna 2022: Ostirala 2023: Larunbata 2025: Asteartea 2026: Asteazkena 2027: Osteguna Izendegia Santutegia: Elurretako Andre Maria edo Andre Maria Zuria, Osvaldo Northumbriakoa, Emidio Ascolikoa Seaska egutegia: Edur/Edurne, Zuria/Zurine/Zuriñe eta Gasteiz/Gasteiza.

Daturen bat falta bada, urtearen lotura jarraitu han sartzeko.

---

Gertaerak

Euskal Herria

• 1937 – Frankistek Juana Mir Garcia kazetari eta idazle iruindarra fusilatu zuten Derion.
• 2015 – Nafarroa Beherean 3,5 graduko lurrikara izan zen. Lurrikarak zarata eragin zuen batez ere.

Mundua

• 1939 – Diktadura frankistak Hamahiru Arrosa Gorriak fusilatu zituen Espainian.
• 1949 – Lurrikara baten ondorioz 3.000 hildako izan ziren Ambaton (Ekuador).
• 1960 – Burkina Fasok independentzia politikoa lortu zuen.
• 1963 – Sobiet Batasunak, AEBek eta Erresuma Batuak Entsegu Nuklearren Debeku Partzialaren Hitzarmena sinatu zuten Moskun.
• 1979 – Mauritaniak bere Mendebaldeko Sahararen zatia eman zion Saharako Errepublika Arabiar Demokratikoari.
• 2010 – San José meatzeko istripua: Txileko meatze batean lur jausi baten ondorioz 33 meatzari lur azpian 33 egunez harrapaturik gelditu ziren.

Arte eta kultura

Mundua

• 1953 – The Master of Ballantrae (Ballantraeko Jauna) filma estreinatu zen, William Keighleyk zuzendu eta Errol Flynn, Roger Livesey, Anthony Steel, Beatrice Campbell eta Yvonne Furneaux aktoreek antzeztu zutelarik.
• 1955 – To Catch a Thief (Lapur Bat Atzemanez) filma estrinatu zen, Alfred Hitchcockk zuzendu eta Cary Grant eta Grace Kelly aktoreek antzeztu zuten.

Zientzia eta teknologia

Kirolak

Mundua

• 2017 – Justin Gatlinek Urrezko Domina irabazi zuen 100 metroko lasterketan Londresen ospatutako Munduko Atletismo Txapelketan, Usain Bolt gainditu ostean.

Jaiotzak

Euskal Herria

• 1859 – Piarres Broussain, lapurtar medikua, Euskaltzaindiaren sortzaileetakoa eta politikaria (h. 1920).
• 1864 – Resurreccion Maria Azkue, euskal idazle, abade, hizkuntzalari eta folklore ikertzailea (h. 1951).
• 1900 – Justo Garate, gipuzkoar sendagilea, euskal gaietan aditua eta gaztelaniazko idazlea (h. 1994).
• 1907 – Fernando Muñagorri, euskal atleta (h. 1959).
• 1912 – Salbador Zapirain, Ataño, gipuzkoar idazlea eta eleberrigilea (h. 2000).
• 1918 – Olivier Lefèvre d'Ormesson, frantziar politikaria, Biarritzen (h. 2012).
• 1924 - Nieves Berasaluze, Chiquita de Mallavia, bizkaitar erraketista (h. 2021).
• 1927 – Vicente Luis Lapatza, bizkaitar futbolaria, atezaina (h. 2008).
• 1932 – Andoni Elizondo, gipuzkoar futbol jokalari eta entrenatzailea (h. 1986).
• 1945 – Ariane Lopez-Huici, lapurtar argazkilaria.
• 1947 – Iñaki Pikabea, Piti, gipuzkoar ETAkide ohia.
• 1952 – Paco Obregón, bizkaitar antzezlea eta antzerki-zuzendaria.
• 1961 – Iñaki Altzelai, gipuzkoar futbolari ohia.
• 1966 – Luis Martín Núñez, bizkaitar futbolari ohia.
• 1967 – Joxe Mendizabal, gipuzkoar musikari, konpositore eta musika-ekoizlea.
• 1968 – Iñaki Laskurain, gipuzkoar errugbilari ohi eta entrenatzailea eta Euskadiko Errugbi Federazioko presidentea.
• 1970 – Jose Antonio Sasiain, gipuzkoar bertsolaria.
• 1974 – Javier Dominguez-Ledo, arabar atleta, mendi lasterketetan aditua.
• 1981 – Xabier Landabidea, Deustuko Unibertsitateko irakasle eta ikertzaile bizkaitarra, ikus-entzunezko komunikazioan aditua.
• 1987 – Diana Urrea, bizkaitar militante feminista eta internazionalista eta politikaria, Kolonbian.
• 1988 – Iraitz Arrospide, gipuzkoar atleta, distantzia luzetan aditua.
• 1994 – Yasin Iribarren, nafar futbolaria.
• 1995 – Ziortza Isasi, bizkaitar txirrindularia.
• 2004 - Ugaitz Amundarain, gipuzkoar aktorea eta idazlea.

Mundua

• 1103 – Gilen Adelin, Normandiako dukea (h. 1120).
• 1199 – Fernando III.a Gaztelakoa, Gaztela, Galizia eta Leongo erregea (h. 1252).
• 1461 – Alexandro Jagiellon, Poloniako erregea eta Lituaniako duke handia (h. 1506).
• 1595 – Fernando Álvarez de Toledo Mendoza, espainiar aristokrata, Leringo VII. kondea eta Nafarroako kondestablea izandakoa (h. 1667).
• 1681 – Vitus Bering, daniar itsasgizon eta esploratzailea (h. 1741).
• 1694 – Leonardo Leo, italiar musikagile eta biolontxelo-jotzailea (h. 1744).
• 1789 – Robert Batty, Britainiar Armadako teniente-koronela, baita marrazkilaria (h. 1848).
• 1800 – Ramón Narváez, Valentziako duke, politikari eta espainiar militarra (h. 1868).
• 1802 – Niels Henrik Abel, norvegiar matematikaria (h. 1829).
• 1811 – Ambroise Thomas, frantziar musikagilea (h. 1896).
• 1815 – Edward John Eyre, ingeles esploratzailea eta Britainia Handiaren kolonietako administratzailea (h. 1901).
• 1827 – Deodoro da Fonseca, Brasilgo lehenbiziko presidentea (h. 1892).
• 1844 – Ilia Repin, errusiar pintorea (h. 1930).
• 1850 – Guy de Maupassant, frantziar idazlea (h. 1893).
• 1860 – Henri-Jean Guillaume Martin, frantziar margolaria (h. 1943).
• 1861 – Mary Richmond, Gizarte-langintzaren aintzindaria eta soziologo estatubatuarra (h. 1928).
• 1862 – Joseph Merrick, Elefante gizona, ingeles hiritarra, jasan zuen gorputz desitxuraketatik famatua (h. 1890).
• 1868 – Marie Adelaide Belloc Lowndes, ingeles nobelagilea (h. 1947).
• 1886 – Óscar Esplá, espainiar musikagilea (h. 1976).
• 1889 – Conrad Aiken, estatubatuar idazlea (h. 1973).
• 1890 – Naum Gabo, errusiar eskultorea (h. 1977).
• 1898 – Piero Sraffa, italiar ekonomialaria (h. 1983).
• 1901 – Claude Autant-Lara, frantziar zinemagilea (h. 2000).
• 1903 – Rensis Likert, estatubatuar psikologo eta kudeaketa-aditua, Likert eskalaren sortzailea (h. 1981).
• 1905 – Wassily Leontief, errusiar-estatubatuar ekonomialaria, 1973ko Ekonomiako Nobel Saria (h. 1999).
• 1906 – John Huston, estatubatuar zinema gidoilaria eta zuzendaria (h. 1987).
• 1907 – Eugène Guillevic, bretainiar poeta (h. 1997).
• 1908 – Harold Holt, Australiako lehen ministroa (1967an desagertua).
• 1911 – Robert Taylor, estatubatuar aktorea (h. 1969).
• 1912 –
  • Abbé Pierre, frantziar abadea, Emmaus mugimenduaren sortzailea (h. 2007).
  • György Sárosi, hungariar futbolari eta entrenatzailea (h. 1993).
• 1923 – Devan Nair, Singapurreko 3. presidentea (h. 2005).
• 1924 – Ben Jones, Grenadako lehen ministroa (h. 2005).
• 1926 –
  • Clifford Husbands, Barbadosko 6. gobernadore orokorra (h. 2017).
  • Per Wahlöö, suediar eleberrigile eta kazetaria (h. 1975).
• 1928 – Chung Won-shik, Hego Koreako lehen ministroa (h. 2020).
• 1930 –
  • Neil Armstrong, estatubatuar astronauta, Apollo 11 misioan ilargia zapaldu zuen lehenengo gizaki lurtarra (h. 2012).
  • Michal Kováč, Eslovakiar Errepublikako lehendabiziko presidentea (h. 2016).
• 1931 – Alec Reid, irlandar apaiza, Ipar Irlandako eta Euskal Herriko bake prozesuen bultzatzailea (h. 2013).
• 1932 –
  • Carlos Rúspoli, Suecako dukea, espainiar aristokrata (h. 2016).
  • Maurílio Jorge Quintal de Gouveia, portugaldar elizgizona (h. 2019).
• 1936 –
  • Colleen Farrington, estatubatuar modeloa eta kabaret abeslaria (h. 2015).
  • John Saxon, estatubatuar aktore eta borroka arteetako artista (h. 2020).
  • Carlos Terribili, argentinar muralista, kartelgile eta ilustratzailea (h. 2016).
• 1937 –
  • Manuel Pinto da Costa, Sao Tome eta Principeko lehenbiziko presidentea.
  • Brian G. Marsden, britainiar astronomoa (h. 2010).
• 1940 – Suzana de Moraes, brasildar aktore, zinemagile eta zuzendaria (h. 2015).
• 1942 – Sergio Ramírez Mercado, nikaraguar politikaria eta idazlea.
• 1946 –
  • Shirley Ann Jackson, estatubatuar fisikaria.
  • Xavier Trias, kataluniar politikaria, Bartzelonako alkate ohia.
• 1947 – Sef Vergoossen, herbeheretar futbolari ohia eta entrenatzailea.
• 1948 –
  • Ray Clemence, ingeles futbol atezaina (h. 2020).
  • Baldwin Lonsdale, Vanuatuko presidentea (h. 2017).
• 1950 – Rosi Mittermaier, alemaniar alpetar eskiatzailea (h. 2023).
• 1952 – Hun Sen, Kanbodiako lehen ministroa.
• 1957 – Shigeru Ban, japoniar arkitektoa.
• 1962 –
  • Patrick Ewing, NBAko jamaikar jatorriko estatubatuar saskibaloi jokalari ohi eta entrenatzailea.
  • Ana Romani, galiziar poeta, kazetari kulturala, irrati esataria, ahots aktorea eta Real Academia Gallegako akademiko osoa.
• 1963 – Mark Strong, ingeles aktorea.
• 1964 – Adam "MCA" Yauch, estatubatuar rap abeslaria eta baxu-jotzailea, Beastie Boys taldearen sortzailea (h. 2012).
• 1968 –
  • Marine Le Pen, frantziar politikaria, Front National eskuin muturreko alderdiaren burua.
  • Colin McRae, eskoziar auto gidaria, 1995eko Munduko Rally txapelduna (h. 2007).
• 1970 – Xeni Jardin, estatubatuar blogari eta kazetaria, IKT gaietan aditua.
• 1971 – Valdis Dombrovskis, Letoniako lehen ministroa.
• 1972 – Christian Olde Wolbers, belgikar musikaria, Fear Factory taldeko kide ohia.
• 1974 –
  • Alvin Ceccoli, australiar futbolari ohia.
  • Pablo Pineda, andaluziar aktorea, hizlaria eta idazlea, Down sindromedun Europako lehen irakasle-eskolako diplomatua.
• 1977 – Raúl Roa, espainiar doma klasikoko zaldizkoa eta ekitazio irakaslea.
• 1980 – Salvador Cabañas, paraguaitar futbolari ohia.
• 1981 - Laura Baena, espainiar publizitate-sortzailea, ekintzailea eta influencerra.
• 1982 – Lolo Jones, estatubatuar hesi lasterkari eta bobsleigh-laria.
• 1984 – Jordan Lotiès, frantziar futbolaria.
• 1989 –
  • Shanshan Feng, txinatar golflaria.
  • Angie Zapata, jipoituta eraila izan zen estatubatuar emakumezko transexuala (h. 2008).
• 1998 – João Almeida, portugaldar txirrindularia.
• 2001 – Josie Totah, estatubatuar aktorea.

Heriotzak

Euskal Herria

• 1914 – Pedro Hilarion Sarrionandia, bizkaitar abade frantziskotarra, amazigera hizkuntzaren lehen gramatika idatzi zuen (j. 1865).
• 1936 – Gabino Olaso, bizkaitar agustindar apaiza, La Font de la Figueran eraila (j. 1869).
• 1937 – Juanita Mir, nafar kazetaria eta idazlea, fusilatua (j. 1893).
• 1940 – Manuel Antonio Leunda, gipuzkoar bertsolaria (j. 1846).
• 1949 – Ernest Fourneau, Euskal Herri nahiz frantses estatu mailan kimioterapiaren sortzailea (j. 1872).
• 1955 – Jesus Olasagasti, gipuzkoar margolaria (j. 1907).
• 1971 – Angel Martínez Baigorri, nafar apaiza, idazlea eta poeta, Managuan (j. 1899).
• 1978 – Ramon de la Sota Aburto, euskal finantzagizon eta politikari abertzale eta jeltzalea (j. 1887).
• 1992 – Juan David García Bacca, euskal venezuelar filosofo eta irakaslea, Quiton (j. 1901).
• 2023 – José María Zuluaga, bizkaitar futbolaria (j. 1951).
• 2024 – Izaskun Zubizarreta, gipuzkoar mendi-zeharkako eskiatzailea (j. 1970).

Mundua

• 824 – Heizei Enperadorea, Japoniako Enperadorea.
• 890 – Ranulfo II.a Poitierskoa, Poitiersko konde eta Akitaniako dukea.
• 1630 – Antonio Tempesta, italiar margolari eta grabatzailea (j. 1555).
• 1638 – Peter Minuit, Herbeherea Berriak kolonia nederlandarren zuzendari nagusia.
• 1661ean lurperatua – Cornelis Janssens van Ceulen, ingeles margolari erretratugilea (j. 1593).
• 1675 – Brynjólfur Sveinsson, islandiar gotzain luteranoa (j. 1605).
• 1729 – Thomas Newcomen, ingeles mekanikari eta asmatzailea (j. 1663).
• 1754 – James Gibbs, eskoziar arkitektoa (j. 1682).
• 1757 – Antoine Pesne, frantziar margolaria (j. 1683).
• 1792 – Frederick North, Britainia Handiko lehen ministroa (j. 1732).
• 1807 – Jeanne Baret, frantziar botanikaria eta esploratzailea (j. 1740).
• 1862 – Felix de Muelenaere, Belgikako lehen ministroa (j. 1793).
• 1888 –
  • Anna Haining Bates, akromegaliaren ondorioz 2,41 metro garai izatera heldu zen kanadar gizasemea (j. 1846).
  • Philip Sheridan, estatubatuar jenerala (h. 1888).
• 1895 –
  • Thure Brandt, suediar fisioterapeuta eta militarra (j. 1819).
  • Friedrich Engels, alemaniar filosofialari eta iraultzailea (j. 1820).
• 1905 – Anton Ažbe, esloveniar margolari errealista (j. 1862).
• 1924 – Teodor Teodorov, Bulgariako lehen ministroa (j. 1859).
• 1929 – Millicent Garrett Fawcett, ingeles politikaria, idazlea eta ekonomialaria, emakumeen aldeko eskubideak bultatzailea (j. 1847).
• 1939an, Espainiako Gerra Zibila amaitu ostean, 13 arrosak deitutako taldea, erregimen frankistak Madrilen fusilatuak:
  • Carmen Barrero Aguado (j. 1919).
  • Martina Barroso García (j. 1917).
  • Blanca Brisac Vázquez (j. 1910).
  • Pilar Bueno Ibáñez (j. 1921).
  • Julia Conesa Conesa, (j. 1919).
  • Adelina García Casillas (j. 1920).
  • Elena Gil Olaya (j. 1919).
  • Virtudes González García (j. 1922).
  • Ana López Gallego (j. 1918).
  • Joaquina López Laffite (j. 1916).
  • Dionisia Manzanero Salas (j. 1919).
  • Victoria Muñoz García (j. 1921).
  • Luisa Rodríguez de la Fuente (j. 1921).
• 1946 – Wilhelm Marx, Alemaniako kantzilerra (j. 1863).
• 1947 – Vladimir Golenistxov, errusiar egiptologoa, egiptologiaren aitzindarietako bat (j. 1856).
• 1952 – Sameera Moussa, egiptoar fisikari nuklearra, erradiazio ionizatzailean aditua (j. 1917).
• 1955 – Carmen Miranda, luso-brasildar sanba-abeslaria eta aktorea (j. 1909).
• 1957 – Heinrich Otto Wieland, alemaniar kimikaria, 1927ko Kimikako Nobel Saria (j. 1877).
• 1960 – Arthur Meighen, Kanadako lehen ministroa (j. 1874).
• 1961 – Sidney Holland, Zeelanda Berriko 25. lehen ministroa (j. 1893).
• 1962 –
  • Marilyn Monroe, estatubatuar aktorea, XX. mendeko film-izarra, sexu eta pop ikonoa (j.1926)
  • Ramón Pérez de Ayala, espainiar idazlea (j. 1880).
• 1981 – Jerzy Neyman, poloniar-estatubatuar matematikari eta estatistikaria (j. 1894).
• 1983 – Joan Violet Robinson, ingeles ekonomialaria (j. 1903).
• 1984 – Richard Burton, galestar aktorea (j. 1925).
• 1991 – Soichiro Honda, japoniar enpresaburua, Honda motor-enpresaren sortzailea (j. 1906).
• 1992 – Robert Muldoon, Zeelanda Berriko lehen ministroa (j. 1921).
• 1998 – Todor Zhivkov, Bulgariako lehen ministroa (j. 1911).
• 2000 – Alec Guinness, ingeles aktorea (j. 1914).
• 2003 – Manuel Mur, galiziar zinema-zuzendaria eta idazlea (j. 1908).
• 2005 – Polina Astakhova, sobietar gimnasta (j. 1936).
• 2010 – Godfrey Binaisa, Ugandako presidentea (j. 1920).
• 2012 – Chavela Vargas, kostarikar-mexikar abeslaria, rantxera musikaren interprete nabarmenenetakoa (j. 1919).
• 2014 –
  • Angéla Németh, xabalina jaurtiketan espezializatutako hungariar atleta (j. 1946).
  • María Telo, espainiar legelari eta feminista (j. 1915).
• 2016 – Alphons Egli, Suitzako Konfederazioko presidentea (h. 2016).
• 2019 –
  • Josef Kadraba, txekiar futbolaria (j. 1933).
  • Toni Morrison, estatubatuar idazlea, afro-amerikar literaturaren sustatzaile nagusietakoa eta 1993ko Literaturako Nobel Saria (j. 1931).
• 2020 – Dick Tooth, australiar errugbilaria (j. 1929).
• 2021 –
  • Terry Davies, galestar errugbilaria (j. 1933).
  • Jevhen Martxuk, Ukrainako lehen ministroa (j. 1941).
• 2022 –
  • Ana Luísa Amaral, portugaldar poeta, itzultzaile eta irakaslea (j. 1956).
  • Issey Miyake, japoniar moda diseinatzailea (j. 1938).
• 2023 –
  • Hélène Carrère d'Encausse, frantziar historialaria eta politologoa (j. 1929).
  • Carmen Herrero Vicent, espainiar onkologoa (j. 1986).
• 2024 –
  • Sema Çeyrekbaşıoğlu, turkiar aktorea (j. 1951).
  • Viatxeslav Ivanov, errusiar arraunlaria (j. 1938).

Jaiak eta urteurrenak

• Andre Maria Zuriaren eguna.
• Sehaska egutegiko izendegia: Edur/Edurne, Zuria/Zurine/Zuriñe eta Gasteiz/Gasteiza.

Kanpo estekak

• Datuak: Q2783
• Multimedia: 5 August / Q2783

Abuztuaren 4 | Urteko egutegi | Abuztuaren 6