آتشکده
آتَشکَده، یا آتَشگاه یا دَرِ مِهر، یک ساختمان مذهبی به گونهای از نیایشگاههای زرتشتیان گفته میشود که در آن آتش به دلیل پاککنندگی و گرمابخشیاش در جایگاه ویژهای جای گرفتهاست و مهمترین نیایشهای دینی در آن و در برابر آتش انجام میگیرد. از جمله نیایشها خواندن اوستا و گاتها است و در آن در برابر آتش خداوند یکتا ستایش میشود. واژهٔ «آتشکده» از دو واژهٔ «آتش» و «کَده» ساخته شده که به معنی «خانهٔ آتش» است از مهمترین آتشکدههای ایران آتشکدهٔ آذرگسپ، آتشکدهٔ ورهرام یزد، آتشکدهٔ باکو، آتشکدهٔ نیاسر هستند.
کهنترین آتشکده
کهنترین و قدیمی ترین آتشکده که باستانشناسان تا کنون موفق به کشف و شناخت آن شدهاند، متعلق به فرهنگ مزدیسنا، و یکتاپرستی است و در کشور تاجیکستان در شهر تاریخی سرزم میباشد که دیرینگی آن به پنج هزار و پانصد سال پیش میرسد که باور به یکتاپرستی را برای نژاد آریا در آن سامان نشان میدهد.
بناهای چارتاقی
بسیاری از بناهای چارتاقی در سطح کشور — به تصّور آتشکده — یا بهطور کامل تخریب شده یا تغییر کاربری داده شدهاست؛ ولی تعدادی هم مانند چهار طاقی بازه هور، چهارتاقی نیاسر و چارطاقی تفرش، سالم ماندهاند. چارتاقیها را آتشکدههای دورهٔ ساسانی میدانند.[نیازمند منبع]
بنای آتشکدهها
بنا بر نظر احمد تفضلی اطلاعات ما دربارهٔ آتشکدهها عموماً از دورهٔ ساسانی و اسلامی است. شکل و بنای آتشکدهها در همهجا یکسان بوده، معمولاً هر آتشکده هشت درگاه و چند اتاق هشتگوشه داشته و آتشدان در وسط بنا واقع بوده و پیوسته آتش مقدس در آن میسوختهاست. اما با گذر زمان و بهتدریج در دین زرتشت مقرر میشود که آفتاب بر آتش نتابد؛ بنابراین آتش را در فضای باز نگهداری نکرده و اتاقی در وسط بنا ساختند که آتشدان در آن جای داشت. شمار آتشکدهها بسیار بود و بنیاد آنها به زمان پیش از زرتشت، یعنی زمان پیشدادیان (هوشنگ و جمشید) میرسید؛ ولی در دورهٔ ساسانیان سه آتشکدهٔ مشهور بدین قرار بود:
- آتشکدهٔ آذرگشنسب (آذرگشسب یا آذرجشنس) واقع در شهرستان تکاب
- آتشکدهٔ آذربرزینمهر در ریوند خراسان
- آتشکدهٔ کاریان یا آتشکدهٔ آذرفرنبغ کاریان در روستای کاریان از توابع جویم لارستان
به نام سه طبقهٔ اصلی اجتماعی در آن دوران یعنی طبقهٔ ارتشتاران و نظامیان، طبقهٔ کشاورزان و پیشهوران، و طبقهٔ موبدان و روحانیان، که با سه رنگ سرخ و سبز و سپید یا همان سه رنگ پرچم ایران مشخص میشدهاند، اهمیت مییابد.[نیازمند منبع] به زعم احمد تفضلی آتشکدهها بنا بر اهمیت نوع آتشی که در آن است، به سه دسته تقسیم میشوند: آتشِ بَهْرام، آدُران و دادگاه.[نیازمند یادکرد دقیق]
آتشکدههای خاموش
آتشکدههای زیادی چون کوه آتشکده، در ایران موجود است که پس از حمله اعراب به ایران و همچنین در دوران صفویه به زور خاموش شدند. تعدادی از آتشکدهها نیز به دست اعراب یا خود تندروهای ایرانی تخریب گشتند.[نیازمند منبع]
آتشکدههای مشهور
- آتشکده آنلاین
- آتشکده نوشیجان در ملایر
- آتشکده آذرگشنسب (تخت سلیمان)
- آتشکده کاریان
- آتشکده کوهزاد وِزنهار در رومشکان لرستان
- آتشکده آذربرزینمهر
- آتشکده نیاسر کاشان
- آتشکده باکو
- آتشکده بردسوره در بخارا
- آتشکده آذر شبدر بلخ
- آتشکده آذرنوش آتشکدهای در بلخ که همچون آذرشب در خراسان بودهاست.
- آتشکده مرند
- آتشکده سیروان (یا ماسبذان) در استان ایلام، سیروان
- آتشکده اردشیر
- آتشکده دارابگرد
- آتشکده شاهپور در قسطنطنیه
- آتشکده پوران
- آتشکده کرکویه در سیستان
- آتشکده بارنوا در جنوب ایران
- آتشکده سرده در تفت یزد
- آتشکده سراب ذهاب
- آتشکده آذرباد در تبریز
- آتشکده آذرجو
- آتشکده خوار اصفهان
- آتشکده خورموج
- آتشکده درب مهر گوهر و مهربان اصفهان
- آتشکده کازرون
- آتشگاه اصفهان
- آتشکده نطنز
- آتشکده آتشکوه نیمهور
- آتشکده خورهه
- نیایشگاه آدریان
- آتشکده کرمان
- آتشکده سیاهگل
- آتشکده آشتیان
- آتشکده فیروزآباد
- آتشکده بازه هور: این آتشکده در روستای بازه حور در خراسان میانی میباشد که تا اندازهٔ فراوانی دستنخورده مانده ولی در خطر نابودی است.[نیازمند منبع]
- آتشکده اندبیل: آتشکدهٔ اندبیل واقع در شهرستان خلخال و منطقهٔ تفرجگاه اندبیل میباشد و از بنای آن هیچ چیزی باقی نمانده و فقط به محل آنجا آتشکده میگویند البته حفاریهای زیادی از سوی سودجویان انجام شده و آثار این محل دستخوش تغییراتی بودهاست.[نیازمند منبع]
- آتشکده یزد
- آتشکده خیرآباد
- آتشکده هارپاک (ابیانه)
- آتشکده میرمظفر (قدیمیترین آتشکده جهان) در روستای بابا لنگر شهرستان خوشاب
نگارخانه
ساختمان آتشکدهها
-
آتشکده آذرگشسپ آذربایجان غربی
-
پرستشگاه آدریان تهران
-
پرستشگاه مزرعه کلانتر میبد
-
آتشکده بازههور سناباد (مشهد)
-
آتشکده آتش بهرام مربوط به پارسیان هند
-
یک آتشکده مدرن در باختر هند
نقش آتشکده روی سکهها
-
سکه یزدگرد دوم ساسانی
-
سکه شاپور دوم ساسانی
-
سکهٔ هرمز یکم ساسانی
-
سکه اردشیر یکم ساسانی
-
سکه اردشیر یکم ساسانی
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ «تنها اثر به جا مانده مادها». موزه علوم و فناوری جمهوری اسلامی ایران. بایگانیشده از اصلی در ۱۶ مارس ۲۰۱۵. دریافتشده در ۲۳ ژانویهٔ ۲۰۱٥.
منابع
- اوشیدری، جهانگیر، دانشنامهٔ مزدیَسنا
- تفضلی، احمد، آتشکده، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، جلد ۱، نسخه آنلاین. مقاله ۵۵