پرش به محتوا

مقیاس زمانی زمین‌شناسی: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
→ تفاوت قدیمی‌تر
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
دیداریویکی‌متن
←‏جدول مقیاس زمانی زمین‌شناسی: ابرابزار/ترجمه کامل جدول
جز ربات: افزودن رده‌های همسنگ
 
(۱۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۱۰ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{زمان‌بندی ساده زمین‌شناسی}}
{{زمان‌بندی ساده زمین‌شناسی}}
[[پرونده:Geological time spiral.png|بندانگشتی|نمودار مقیاس زمانی زمین شناسی]]

'''مقیاس زمانی زمین‌شناسی''' تقسیم‌بندی [[تاریخ زمین]] به بخش‌هایی از زمان شامل [[ابردوران]]، [[دوران (زمین‌شناسی)|دوران]]، [[دوره (زمین‌شناسی)|دوره]]، [[دور (زمین‌شناسی)|دور]] و [[عصر (زمین‌شناسی)|عصر]] است. این مقیاس زمانی با استفاده از اصول تعیین سن نسبی ایجاد شده‌است. به عبارت دیگر، مقیاس زمانی [[زمین‌شناسی]]، سیستم اندازه‌گیری اتفاقات مختلفی است که در دوران زندگی زمین رخ داده است. تمام اتفاقات مختلف، اعم از انقراض‌ها، پیدایش‌ها و رخ‌دادهای زمین‌شناسی در آن، مشخص است. از آنجا که تفسیر تاریخ زمین، یکی از هدف‌های اساسی دانش زمین‌شناسی است، نیاز به مقیاسی جهت تفسیر زمین‌شناختی تاریخ زمین، وجود دارد که آن را مقیاس زمانی زمین‌شناسی می‌نامند.
'''مقیاس زمانی زمین‌شناسی''' {{انگلیسی|geologic time scale، یا geological time scale، (GTS)}} تقسیم‌بندی [[تاریخ زمین]] به بخش‌هایی از زمان شامل [[ابردوران]]، [[دوران (زمین‌شناسی)|دوران]]، [[دوره (زمین‌شناسی)|دوره]]، [[دور (زمین‌شناسی)|دور]] و [[عصر (زمین‌شناسی)|عصر]] است. این مقیاس زمانی با استفاده از اصول تعیین سن نسبی ایجاد شده‌است. به عبارت دیگر، مقیاس زمانی [[زمین‌شناسی]]، سیستم اندازه‌گیری اتفاقات مختلفی است که در دوران زندگی زمین رخ داده‌است. تمام اتفاقات مختلف، اعم از انقراض‌ها، پیدایش‌ها و رخ‌دادهای زمین‌شناسی در آن، مشخص است. از آنجا که تفسیر تاریخ زمین، یکی از هدف‌های اساسی دانش زمین‌شناسی است، نیاز به مقیاسی جهت تفسیر زمین‌شناختی تاریخ زمین، وجود دارد که آن را مقیاس زمانی زمین‌شناسی می‌نامند.


== دید کلی ==
== دید کلی ==
در زمین‌شناسی مدرن، از همان اوایل تقسیم سکانس‌های ناحیه‌ای [[چینه‌شناسی]] به واحدهای بزرگ و قابل تشخیص از یکدیگر، بر اساس [[فسیل|فسیل‌ها]] معمول بوده‌است. [[چینه‌شناسی|چینه‌شناسان]] ابتدا مرز بین دوره‌ها را بر اساس ناپیوستگی مشخص در آثار جانوری و گیاهی قرار می‌دادند. بسیاری از این مرزها امروزه نیز صحیح به نظر می‌رسند، زیرا بعضی از آن‌ها تغییرات تکاملی یا انقراضی مشخصی را در موجودات نشان می‌دهند که در طی دوره کوتاهی از زمان در مقیاس جهانی صورت گرفته‌است. البته باید دانست که مقیاس زمانی زمین‌شناسی نسبی است و پس از کشف تعیین زمان به روش [[رادیواکتیو]] توانستند این مقیاس را با [[زمان مطلق]] که بر حسب سال تعیین می‌شود، ارتباط دهند.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی=http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=مقیاس+زمانی+زمین+شناسی&SSOReturnPage=Check&Rand=0 |عنوان=مقیاس زمانی زمین‌شناسی | ناشر =دانشنامه رشد |تاریخ = |تاریخ بازبینی= ۱۹ آوریل ۲۰۱۷}}</ref>
در زمین‌شناسی مدرن، از همان اوایل تقسیم سکانس‌های ناحیه‌ای [[چینه‌شناسی]] به واحدهای بزرگ و قابل تشخیص از یکدیگر، بر اساس [[فسیل]]‌ها معمول بوده‌است. [[چینه‌شناسی|چینه‌شناسان]] ابتدا مرز بین دوره‌ها را بر اساس ناپیوستگی مشخص در آثار جانوری و گیاهی قرار می‌دادند. بسیاری از این مرزها امروزه نیز صحیح به نظر می‌رسند، زیرا بعضی از آن‌ها تغییرات تکاملی یا انقراضی مشخصی را در موجودات نشان می‌دهند که در طی دوره کوتاهی از زمان در مقیاس جهانی صورت گرفته‌است. البته باید دانست که مقیاس زمانی زمین‌شناسی نسبی است و پس از کشف تعیین زمان به روش [[رادیواکتیو]] توانستند این مقیاس را با [[تاریخ گذاری مطلق|زمان مطلق]] که بر حسب سال تعیین می‌شود، ارتباط دهند.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده= |نشانی=http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%D9%85%D9%82%DB%8C%D8%A7%D8%B3+%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86+%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C&SSOReturnPage=Check&Rand=0 |عنوان=مقیاس زمانی زمین‌شناسی |ناشر=دانشنامه رشد |تاریخ= |تاریخ بازبینی=۱۹ آوریل ۲۰۱۷ |archive-date=۱۵ اوت ۲۰۲۰ |archive-url=https://web.archive.org/web/20200815081253/http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%D9%85%D9%82%DB%8C%D8%A7%D8%B3+%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86+%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C&SSOReturnPage=Check&Rand=0 |url-status=dead }}</ref>


== پیشینه ==
== پیشینه ==
خط ۱۵: خط ۱۵:


== توصیف واژه‌ها ==
== توصیف واژه‌ها ==
=== زمین‌گاه‌شناسی ===
* [[ابردوران]] یا ابرگشتمان (Eon): به مدت‌زمانی گفته می‌شود که دارای چندین عصر است که با یک تغییر عظیم در ساختار زمین آغاز می‌شود و با یک تغییر عظیم دیگر به پایان می‌رسد.
* [[ابردوران]] یا ابرگشتمان (Eon): به مدت‌زمانی گفته می‌شود که دارای چندین عصر است که با یک تغییر عظیم در ساختار زمین آغاز می‌شود و با یک تغییر عظیم دیگر به پایان می‌رسد.
* [[دوران (زمین‌شناسی)|دوران]] یا گشتمان (Era):
* [[دوران (زمین‌شناسی)|دوران]] یا گشتمان (Era): چندصد میلیون سال، ۱۰ دوران شناخته‌شده.
* [[دوره (زمین‌شناسی)|دوره]] یا گشتاره (Period):
* [[دوره (زمین‌شناسی)|دوره]] یا گشتاره (Period): ده‌ها تا حدود صد میلیون سال، ۲۲ دوره شناخته‌شده.
* [[دور (زمین‌شناسی)|دور]] یا گشتارک (Epoch):
* [[دور (زمین‌شناسی)|دور]] یا گشتارک (Epoch): ده‌ها میلیون سال، ۳۴ دور شناخته‌شده.
* [[عصر (زمین‌شناسی)|عصر]] یا روزگار (Age): به مدت‌زمانی گفته می‌شود که تغییرات در ساختار زمین جزئی‌تر از دوره است ولی تغییراتی در شکل زمین رخ می‌دهد.
* [[عصر (زمین‌شناسی)|عصر]] یا روزگار (Age): به مدت‌زمانی گفته می‌شود که تغییرات در ساختار زمین جزئی‌تر از دوره است ولی تغییراتی در شکل زمین رخ می‌دهد.

=== گاه‌چینه‌شناسی ===
* [[چینه‌ابردوران]] یا ائونوتوم (Eonothem): بزرگترین رده واحد رسمی زمان چینه‌شناسی است.
* [[چینه‌دوران]] یا دوران چینه‌ای (Erathem): تعریف دوران بر اساس دلایل و شواهد دیرینه‌شناسی، چینه‌شناسی، تغییرات مهم در عالم جانوری و گیاهی یا به عبارت دیگر تکامل موجودات و همچنین دوره‌های کوه‌زایی است.
* [[سامانه (چینه‌شناسی)|سامانه]] یا سیستم (System): مجموعه چند ردیف یک سامانه را به وجود می‌آورد. نام هر سامانه از نام یک ناحیه مشخص یا ردیفی از رسوبات به‌خصوص یا از نام سنگواره‌های ویژه برگرفته می‌شود.
* [[ردیف (چینه‌شناسی)|ردیف]] یا سری (Series): در گاه‌نگاری چینه‌شناسی، پس از اشکوب، واحد بزرگتری که از لحاظ زمانی- سنگی به کار می‌رود، ردیف است.
* [[اشکوب (چینه‌شناسی)|اشکوب]] یا استیج (Stage): شامل مجموعه طبقات مربوط به رسوبات دریایی با سنگواره‌های شاخص است که در مکان معینی دقیقاً مطالعه شده‌است.


== جدول مقیاس زمانی زمین‌شناسی ==
== جدول مقیاس زمانی زمین‌شناسی ==
جدول زیر خلاصه رویدادهای مهم در طول [[تاریخ زمین‌شناختی زمین]] است و ویژگی‌های دوره‌های زمانی در مقیاس زمین‌شناسی را تشریح می‌کند. در این جدول، دوره‌های زمانی جدیدتر در بالا و دوره‌های قدیمی‌تر در پایین قرار گرفته‌اند.
جدول زیر خلاصه رویدادهای مهم در طول [[تاریخ زمین‌شناختی زمین]] است و ویژگی‌های دوره‌های زمانی در مقیاس زمین‌شناسی را تشریح می‌کند. در این جدول، دوره‌های زمانی جدیدتر در بالا و دوره‌های قدیمی‌تر در پایین قرار گرفته‌اند.

{| class="wikitable collapsible" style="clear:both;margin:0; font-size:95%"
{| class="wikitable collapsible" style="clear:both;margin:0; font-size:95%"
![[چینه‌ابردوران]]/{{سخ}}[[ابردوران]]
⚫
![[چینه‌دوران]]/{{سخ}}[[دوران (زمین‌شناسی)|دوران]]
⚫
![[سامانه (چینه‌شناسی)|سامانه]]/{{سخ}}[[دوره (زمین‌شناسی)|دوره]]
⚫
![[ردیف (چینه‌شناسی)|ردیف]]/{{سخ}}[[دور (زمین‌شناسی)|دور]]
⚫
![[اشکوب (چینه‌شناسی)|اشکوب]]/{{سخ}}[[عصر (زمین‌شناسی)|عصر]]
⚫
!رویدادهای مهم
!آغاز{{سخ}} میلیون سال پیش{{Efn|تاریخ‌ها و عدم قطعیت‌های ذکرشده بر پایه نمودار بین‌المللی [[گاه‌چینه‌شناسی]] (v2022/02) [[کمیسیون بین‌المللی چینه‌شناسی]] است. هر نشان <sup>*</sup> مرزهایی را نشان می‌دهد که در آن یک [[نقطه و برش چینه‌گون مرزی جهانی]] مورد توافق بین‌المللی قرار گرفته‌است.|name="ICC-dates"|group=note}}
|-
|-
⚫
| rowspan="102" style="background:{{Period color|Phanerozoic}}" |[[پیدازیستی]]
! بزرگ‌ابردوران
⚫
| rowspan="24" style="background:{{Period color|Cenozoic}}" |[[نوزیستی]]
! ابردوران
⚫
| rowspan="7" style="background:{{Period color|Quaternary}}" |[[کواترنری]]
⚫
! [[دوران (زمین‌شناسی)|دوران]]
⚫
| rowspan="3" style="background:{{Period color|Holocene}}" |[[هولوسن]]
⚫
! [[دوره (زمین‌شناسی)|دوره]]
| style="background:#fcf0f2" |[[مگالاین]]
⚫
! [[دور (زمین‌شناسی)|دور]]
⚫
! [[عصر (زمین‌شناسی)|عصر]]
⚫
! رویدادهای مهم
! آغاز {{سخ}}(میلیون سال پیش)
|-
|rowspan="102" style="background:#ffffff"| پساپرکامبرین{{Efn|اصطلاح بزرگ‌ابردوران پساپرکامبرین پذیرفته نشده و غیررسمی است.}}
⚫
|rowspan="102" style="background:{{Period color|Phanerozoic}}"| [[پیدازیستی]]
|rowspan="24" style="background:{{Period color|Cenozoic}}"| [[نوزیستی]]{{Efn|Historically, the [[نوزیستی]] has been divided up into the [[کواترنری]] and [[ترشیاری]] sub-eras, as well as the [[نئوژن]] and [[پالئوژن]] periods. The 2009 version of the ICS time chart<ref name="cenozoic-division">{{cite web |url=http://www.stratigraphy.org/upload/ISChart2009.pdf |title=Archived copy |accessdate=2009-12-23 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20091229003212/http://www.stratigraphy.org/upload/ISChart2009.pdf |archivedate=29 December 2009 |df=dmy-all}}</ref> recognizes a slightly extended Quaternary as well as the Paleogene and a truncated Neogene, the Tertiary having been demoted to informal status.}}
⚫
|rowspan="7" style="background:{{Period color|Quaternary}}"| [[کواترنری]]
⚫
|rowspan="3" style="background:{{Period color|Holocene}}"| [[هولوسن]]
⚫
|style="background:{{Period color|Meghalayan}}"|[[مگالاین]]
|[[4.2 kiloyear event|رویداد ۴٫۲ هزار ساله]]، [[عصر یخبندان کوچک]]، افزایش [[انقلاب صنعتی|صنعتی‌شدن]] و [[Carbon dioxide in the Earth's atmosphere|کربن دی‌اکسید در جو زمین]].
|[[4.2 kiloyear event|رویداد ۴٫۲ هزار ساله]]، [[عصر یخبندان کوچک]]، افزایش [[انقلاب صنعتی|صنعتی‌شدن]] و [[Carbon dioxide in the Earth's atmosphere|کربن دی‌اکسید در جو زمین]].
|style="background:#fcf0f2"| {{Period start|meghalayan}}<sup>*</sup>
| style="background:#fcf0f2" |{{Period start|meghalayan}} {{Period start error|meghalayan}}<sup>*</sup>
|-
|-
|style="background:{{Period color|Northgrippian}}"| [[نورث‌گریپین]]
| style="background:#fcf0e8" |[[نورث‌گریپین]]
|[[رویداد ۸۲۰۰ ساله]]، [[Holocene climatic optimum|بهینه اقلیمی هولوسن]]. [[عصر برنز]].
|[[رویداد ۸۲۰۰ ساله]]، [[Holocene climatic optimum|بهینه اقلیمی هولوسن]]. [[عصر برنز]].
|style="background:#fcf0e8"| {{Period start|northgrippian}}<sup>*</sup>
| style="background:#fcf0e8" |{{Period start|northgrippian}} {{Period start error|northgrippian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|style="background:{{Period color|Greenlandian}}"| [[گرینلندین]]
| style="background:#fcf0de" |[[گرینلندین]]
|آغاز دوره [[میان‌یخچالی]] کنونی. افت [[سطح آب‌های آزاد]] به دلیل [[داگرلند]] و [[سوندالند]]. تشکیل [[صحرای بزرگ آفریقا]]. [[انقلاب نوسنگی]].
|آغاز دوره [[میان‌یخچالی]] کنونی. افت [[سطح آب‌های آزاد]] به دلیل [[داگرلند]] و [[سوندالند]]. تشکیل [[صحرای بزرگ آفریقا]]. [[انقلاب نوسنگی]].
|style="background:#fcf0de"| {{Period start|greenlandian}}<sup>*</sup>
| style="background:#fcf0de" |{{Period start|greenlandian}} {{Period start error|greenlandian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|rowspan="4" style="background:{{Period color|Pleistocene}}"| [[پلیستوسن]]
| rowspan="4" style="background:{{Period color|Pleistocene}}" |[[پلیستوسن]]
|style="background:{{Period color|Upper Pleistocene}}"| [[پلیستوسن پسین]] ''('تارانتین')''
| style="background:{{Period color|Upper Pleistocene}}" |[[پلیستوسن پسین]] ''('تارانتین')''
|دوره [[میان‌یخچالی]] [[Eemian|ایمین]]، پایان [[آخرین عصر یخبندان]] با [[یانگر درایاس]]. [[نظریه فوران آتشفشان توبا]]. [[رویداد انقراض کواترنری]].
|دوره [[میان‌یخچالی]] [[Eemian|ایمین]]، پایان [[آخرین عصر یخبندان]] با [[یانگر درایاس]]. [[نظریه فوران آتشفشان توبا]]. [[رویداد انقراض کواترنری]].
|style="background:{{Period color|upper Pleistocene}}"| {{Period start|Late pleistocene}}
| style="background:{{Period color|upper Pleistocene}}" |{{Period start|Late pleistocene}} {{Period start error|Late pleistocene}}
|-
|-
|style="background:{{Period color|Middle Pleistocene}}"| [[پلیستوسن میانه]] ''('ایونین'، 'چیبانین')''
| style="background:{{Period color|Middle Pleistocene}}" |[[چیبانین]]
|[[دوره یخچالی]] [[100,000-year problem|۱۰۰ هزار ساله]] با شدت بالا. ظهور [[انسان خردمند]].
|[[دوره یخچالی]] [[100,000-year problem|۱۰۰ هزار ساله]] با شدت بالا. ظهور [[انسان خردمند]].
|style="background:{{Period color|Middle Pleistocene}}"| {{Period start|middle pleistocene}}
| style="background:{{Period color|Middle Pleistocene}}" |{{Period start|middle pleistocene}}{{Period start error|middle pleistocene}}<sup>*</sup>
|-
|-
|style="background:{{Period color|Calabrian}}"| [[پلیستوسن پیشین]] ''('کالابرین')''
| style="background:{{Period color|Calabrian}}" |[[پلیستوسن پیشین]]
|سردشدن بیشتر آب و هوا. گسترش [[انسان راست‌قامت]].
|سردشدن بیشتر آب و هوا. گسترش [[انسان راست‌قامت]].
|style="background:{{Period color|Calabrian}}"| {{Period start|calabrian}}<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Calabrian}}" |{{Period start|calabrian}} {{Period start error|calabrian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|style="background:{{Period color|Gelasian}}"| [[گلاسین]]
| style="background:{{Period color|Gelasian}}" |[[گلاسین]]
|آغاز [[یخبندان کواترنری]]. ظهور [[Pleistocene megafauna|مگافونای پلیستوسن]] و [[انسان ماهر]].
|آغاز [[یخبندان کواترنری]]. ظهور [[کلان‌زیاگان پلیستوسن]] و [[انسان ماهر]].
|style="background:{{Period color|Gelasian}}"| {{Period start|gelasian}}<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Gelasian}}" |{{Period start|gelasian}} {{Period start error|geliasian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|rowspan="8" style="background:{{Period color|Neogene}}"| [[نئوژن]]
| rowspan="8" style="background:{{Period color|Neogene}}" |[[نئوژن]]
|rowspan="2" style="background:{{Period color|Pliocene}}"| [[پلیوسن]]
| rowspan="2" style="background:{{Period color|Pliocene}}" |[[پلیوسن]]
|style="background:{{Period color|Piacenzian}}"| [[پیاسنزین]]
| style="background:{{Period color|Piacenzian}}" |[[پیاسنزین]]
|گسترش [[یخسار گرینلند]].<ref>{{cite journal |doi=10.1016/j.epsl.2005.06.020 |title=Final closure of Panama and the onset of northern hemisphere glaciation |journal=Earth and Planetary Science Letters |volume=237 |issue=1–2 |pages=33–44 |year=2005 |last1=Bartoli |first1=G |last2=Sarnthein |first2=M |last3=Weinelt |first3=M |last4=Erlenkeuser |first4=H |last5=Garbe-Schönberg |first5=D |last6=Lea |first6=D.W |bibcode=2005E&PSL.237...33B}}</ref>گسترش [[جنوبی‌کپی]] در شرق آفریقا.<ref name="Tyson">{{cite web | title=NOVA, Aliens from Earth: Who's who in human evolution | last=Tyson | first=Peter |date=October 2009 | publisher=PBS | accessdate=2009-10-08 | url=https://www.pbs.org/wgbh/nova/hobbit/tree-nf.html}}</ref>
|گسترش [[یخسار گرینلند]].<ref>{{cite journal |doi=10.1016/j.epsl.2005.06.020 |title=Final closure of Panama and the onset of northern hemisphere glaciation |journal=Earth and Planetary Science Letters |volume=237 |issue=1–2 |pages=33–44 |year=2005 |last1=Bartoli |first1=G |last2=Sarnthein |first2=M |last3=Weinelt |first3=M |last4=Erlenkeuser |first4=H |last5=Garbe-Schönberg |first5=D |last6=Lea |first6=D.W |bibcode=2005E&PSL.237...33B}}</ref>گسترش [[جنوبی‌کپی]] در شرق آفریقا.<ref name="Tyson">{{cite web | title=NOVA, Aliens from Earth: Who's who in human evolution | last=Tyson | first=Peter |date=October 2009 | publisher=PBS | accessdate=2009-10-08 | url=https://www.pbs.org/wgbh/nova/hobbit/tree-nf.html}}</ref>
|style="background:{{Period color|Piacenzian}}"| {{Period start|piacenzian}}<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Piacenzian}}" |{{Period start|piacenzian}} {{Period start error|piacenzian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|style="background:{{Period color|Zanclean}}"| [[زانکلین]]
| style="background:{{Period color|Zanclean}}" |[[زانکلین]]
|[[Zanclean flood|سیل زانکلین]] در [[حوضه مدیترانه]]. سردشدن آب و هوا. [[آردی‌کپی]] در آفریقا.<ref name="Tyson"/>
|[[Zanclean flood|سیل زانکلین]] در [[حوضه مدیترانه]]. سردشدن آب و هوا. [[آردی‌کپی]] در آفریقا.
|style="background:{{Period color|Zanclean}}"| {{Period start|zanclean}}<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Zanclean}}" |{{Period start|zanclean}} {{Period start error|zanclean}}<sup>*</sup>
|-
|-
|rowspan="6" style="background:{{Period color|Miocene}}"| [[میوسن]]
| rowspan="6" style="background:{{Period color|Miocene}}" |[[میوسن]]
|style="background:{{Period color|Messinian}}"| [[مسینین]]
| style="background:{{Period color|Messinian}}" |[[مسینین]]
|rowspan="2" |[[بحران شوری مسینین]] با [[دریاچه زیاده‌شور|دریاچه‌های زیاده‌شور]] در [[حوضه مدیترانه|حوضه خالی مدیترانه]]. [[Greenhouse and Icehouse Earth|اقلیم میانه یخی]] ناشی از [[عصر یخ‌بندان]] و تثبیت دوباره [[یخسار جنوبگان خاوری]]، گسترش تدریجی [[Chimpanzee–human last common ancestor|نیاکان انسان و شامپانزه]]. [[ساحل‌مردم چادی]] در آفریقا.
|rowspan="2" |[[بحران شوری مسینین]] با [[دریاچه زیاده‌شور|دریاچه‌های زیاده‌شور]] در [[حوضه مدیترانه|حوضه خالی مدیترانه]]. [[زمین گلخانه‌ای و سردخانه‌ای]] ناشی از [[عصر یخ‌بندان]] و تثبیت دوباره [[یخسار جنوبگان خاوری]]، گسترش تدریجی [[آخرین نیای مشترک انسان و شامپانزه]]. [[ساحل‌مردم چادی]] در آفریقا.
|style="background:{{Period color|Messinian}}"| {{Period start|messinian}}<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Messinian}}" |{{Period start|messinian}} {{Period start error|messinian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|style="background:{{Period color|Tortonian}}"| [[تورتونین]]
| style="background:{{Period color|Tortonian}}" |[[تورتونین]]
|style="background:{{Period color|Tortonian}}"| {{Period start|tortonian}}<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Tortonian}}" |{{Period start|tortonian}} {{Period start error|tortonian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|style="background:{{Period color|Serravallian}}"| [[سراوالین]]
| style="background:{{Period color|Serravallian}}" |[[سراوالین]]
|rowspan="2" |آب و هوای گرم‌تر در [[ائوسن]].<ref>https://digitalcommons.bryant.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1010&context=honors_science</ref> انقراض در [[Middle Miocene disruption|میوسن میانی]].
|rowspan="2" |آب و هوای گرم‌تر در [[ائوسن]].<ref>https://digitalcommons.bryant.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1010&context=honors_science</ref> انقراض در [[Middle Miocene disruption|میوسن میانی]].
|style="background:{{Period color|Serravallian}}"| {{Period start|serravallian}}<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Serravallian}}" |{{Period start|serravallian}} {{Period start error|serravallian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|style="background:{{Period color|Langhian}}"| [[لانگین]]
| style="background:{{Period color|Langhian}}" |[[لانگین]]
|style="background:{{Period color|Langhian}}"| {{Period start|langhian}}
| style="background:{{Period color|Langhian}}" |{{Period start|langhian}} {{Period start error|langhian}}
|-
|-
|style="background:{{Period color|Burdigalian}}"| [[بوردیگالین]]
| style="background:{{Period color|Burdigalian}}" |[[بوردیگالین]]
|rowspan="2" |[[کوه‌زایی]] در [[نیم‌کره شمالی]]. آغاز [[Kaikoura Orogeny|کوه‌زایی کایکورا]] و شکل‌گیری [[آلپ جنوبی]] در نیوزیلند. کاهش قابل‌توجه کربن دی‌اکسید از ۶۵۰ ppmv به حدود ۱۰۰ ppmv بر اثر گسترش جنگل‌ها و فرایند [[فتوسنتز]] طول میوسن. [[پستانداران]] جدید و خانواده‌های پرندگان قابل تشخیص شدند. تنوع [[اسبیان]] و [[ماستودون]]. وجود [[گندمیان]] در همه نقاط. اجداد [[کپی (جانور)|کپی]]‌ها شامل انسان‌ها.
|rowspan="2" |[[کوه‌زایی]] در [[نیم‌کره شمالی]]. آغاز [[Kaikoura Orogeny|کوه‌زایی کایکورا]] و شکل‌گیری [[آلپ جنوبی]] در نیوزیلند. کاهش قابل‌توجه کربن دی‌اکسید از ۶۵۰ ppmv به حدود ۱۰۰ ppmv بر اثر گسترش جنگل‌ها و فرایند [[فتوسنتز]] طول میوسن. [[پستانداران]] جدید و خانواده‌های پرندگان قابل تشخیص شدند. تنوع [[اسبیان]] و [[ماستودون]]. وجود [[گندمیان]] در همه نقاط. اجداد [[کپی (جانور)|کپی]]‌ها شامل انسان‌ها.
|style="background:{{Period color|Burdigalian}}"| {{Period start|burdigalian}}
| style="background:{{Period color|Burdigalian}}" |{{Period start|burdigalian}} {{Period start error|burdigalian}}
|-
|-
|style="background:{{Period color|Aquitanian}}"| [[آکوئیتانین]]
| style="background:{{Period color|Aquitanian}}" |[[آکوئیتانین]]
|style="background:{{Period color|Aquitanian}}"| {{Period start|aquitanian}}<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Aquitanian}}" |{{Period start|aquitanian}} {{Period start error|anquitanian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|rowspan="9" style="background:{{Period color|Paleogene}}"| [[پالئوژن]]
| rowspan="9" style="background:{{Period color|Paleogene}}" |[[پالئوژن]]
|rowspan="2" style="background:{{Period color|Oligocene}}"| [[الیگوسن]]
| rowspan="2" style="background:{{Period color|Oligocene}}" |[[الیگوسن]]
|style="background:{{Period color|Chattian}}"| [[چاتین (زمین‌شناسی)|چاتین]]
| style="background:{{Period color|Chattian}}" |[[چاتین (زمین‌شناسی)|چاتین]]
|rowspan="2"| [[رویداد انقراض ائوسن–الگیوسن]]. آغاز گسترش [[Late Cenozoic Ice Age|یخ‌بندان جنوبگانی]].<ref>{{Cite journal | doi=10.1038/nature01290|pmid = 12529638| title=Rapid Cenozoic glaciation of Antarctica induced by declining atmospheric CO2| journal=Nature| volume=421| issue=6920| pages=245–249| year=2003| last1=Deconto| first1=Robert M.| last2=Pollard| first2=David|bibcode = 2003Natur.421..245D}}</ref> [[فرگشت]] عمده [[پستانداران]] و تنوع گونه‌های گیاهی به‌ویژه گسترش گونه‌های جدید [[گیاهان گلدار]].
|rowspan="2"| [[رویداد انقراض ائوسن–الگیوسن]]. آغاز گسترش [[Late Cenozoic Ice Age|یخ‌بندان جنوبگانی]].<ref>{{Cite journal | doi=10.1038/nature01290|pmid = 12529638| title=Rapid Cenozoic glaciation of Antarctica induced by declining atmospheric CO2| journal=Nature| volume=421| issue=6920| pages=245–249| year=2003| last1=Deconto| first1=Robert M.| last2=Pollard| first2=David|bibcode = 2003Natur.421..245D}}</ref> [[فرگشت]] عمده [[پستانداران]] و تنوع گونه‌های گیاهی به‌ویژه گسترش گونه‌های جدید [[گیاهان گلدار]].
|style="background:{{Period color|Chattian}}"| {{Period start|chattian}}
| style="background:{{Period color|Chattian}}" |{{Period start|chattian}} {{Period start error|chattian}}
|-
|-
|style="background:{{Period color|Rupelian}}"| [[روپلین]]
| style="background:{{Period color|Rupelian}}" |[[روپلین]]
|style="background:{{Period color|Rupelian}}"| {{Period start|rupelian}}<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Rupelian}}" |{{Period start|rupelian}} {{Period start error|rupelian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|rowspan="4" style="background:{{Period color|Eocene}}"| [[ائوسن]]
| rowspan="4" style="background:{{Period color|Eocene}}" |[[ائوسن]]
|style="background:{{Period color|Priabonian}}"| [[پریابونین]]
| style="background:{{Period color|Priabonian}}" |[[پریابونین]]
|rowspan="3"| [[Greenhouse and Icehouse Earth|سردشدن متوسط آب‌وهوا]]. گسترش و ادامه فرگشت [[پستانداران]] قدیمی (مانند[[گوشت‌دندان‌سانان]]، [[لقمه‌ای‌بندان]]، [[یوینتاددان]] و…) در این دور. ظهور چندین گونه جدید از خانواده پستانداران. تنوع اولیه [[آب‌بازسانان]]. یخ‌بندان دوباره جنوبگان و تشکیل [[کلاهک یخی]] آن. پایان [[کوه‌زایی لارامید]] و [[Sevier orogeny|کوه‌زایی‌های سویر]] در [[کوه‌های راکی]] در آمریکای شمالی. آغاز [[کوه‌زایی]] [[آلپ]] در اروپا و [[Hellenic Orogeny|کوه‌زایی هلنی]] در یونان و [[دریای اژه]].
|rowspan="3"| [[زمین گلخانه‌ای و سردخانه‌ای]]. گسترش و ادامه فرگشت [[پستانداران]] قدیمی (مانند[[گوشت‌دندان‌سانان]]، [[لقمه‌ای‌بندان]]، [[یوینتاددان]] و…) در این دور. ظهور چندین گونه جدید از خانواده پستانداران. تنوع اولیه [[آب‌بازسانان]]. یخ‌بندان دوباره جنوبگان و تشکیل [[کلاهک یخی]] آن. پایان [[کوه‌زایی لارامید]] و [[Sevier orogeny|کوه‌زایی‌های سویر]] در [[کوه‌های راکی]] در آمریکای شمالی. آغاز [[کوه‌زایی]] [[آلپ]] در اروپا و [[Hellenic Orogeny|کوه‌زایی هلنی]] در یونان و [[دریای اژه]].
|style="background:{{Period color|Priabonian}}"| {{Period start|priabonian}}
| style="background:{{Period color|Priabonian}}" |{{Period start|priabonian}} {{Period start error|priabonian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|style="background:{{Period color|Bartonian}}"| [[بارتونین]]
| style="background:{{Period color|Bartonian}}" |[[بارتونین]]
|style="background:{{Period color|Bartonian}}"| {{Period start|bartonian}}
| style="background:{{Period color|Bartonian}}" |{{Period start|bartonian}} {{Period start error|bartonian}}
|-
|-
|style="background:{{Period color|Lutetian}}"| [[لوتتین]]
| style="background:{{Period color|Lutetian}}" |[[لوتتین]]
|style="background:{{Period color|Lutetian}}"| {{Period start|lutetian}}<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Lutetian}}" |{{Period start|lutetian}} {{Period start error|lutetian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|style="background:{{Period color|Ypresian}}"| [[ایپرزین]]
| style="background:{{Period color|Ypresian}}" |[[ایپرزین]]
|دو رویداد گذرای گرمایش جهانی ([[حداکثر حرارتی پالئوسن-ائوسن]] و [[Eocene Thermal Maximum 2|بیشینه گرمایی ائوسن ۲]]) و گرمایش جهانی تا [[ائوسن|بهینه گرمایی ائوسن]]. [[Azolla event|رویداد آزولا]] سطح کربن دی‌اکسید را از ۳۵۰۰ ppm به ۶۵۰ ppm کاهش داد که باعث آغاز مرحله طولانی سردشدن هوا شد. برخورد [[شبه‌قاره هند]] به آسیا و آغاز [[Geology of the Himalaya|کوه‌زایی هیمالیایی]].
|دو رویداد گذرای گرمایش جهانی ([[حداکثر حرارتی پالئوسن-ائوسن]] و [[Eocene Thermal Maximum 2|بیشینه گرمایی ائوسن ۲]]) و گرمایش جهانی تا [[ائوسن|بهینه گرمایی ائوسن]]. [[Azolla event|رویداد آزولا]] سطح کربن دی‌اکسید را از ۳۵۰۰ ppm به ۶۵۰ ppm کاهش داد که باعث آغاز مرحله طولانی سردشدن هوا شد. برخورد [[شبه‌قاره هند]] به آسیا و آغاز [[Geology of the Himalaya|کوه‌زایی هیمالیایی]].
|style="background:{{Period color|Ypresian}}"| {{Period start|ypresian}}<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Ypresian}}" |{{Period start|ypresian}} {{Period start error|ypresian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|rowspan="3" style="background:{{Period color|Paleocene}}"| [[پالئوسن]]
| rowspan="3" style="background:{{Period color|Paleocene}}" |[[پالئوسن]]
|style="background:{{Period color|Thanetian}}"| [[تانتین]]
| style="background:{{Period color|Thanetian}}" |[[تانتین]]
|rowspan="3"| آغاز این دوران با [[دهانه چیکشلوب|برخورد چیکشلوب]] و [[رویداد انقراض کرتاسه-پالئوژن]]. [[Greenhouse and Icehouse Earth|آب‌وهوای گرمسیری]]. پیدایش گیاهان جدید، تنوع و تقسیم [[پستانداران]] به چندین دسته پس از انقراض دایناسورهای غیر پرنده. نخستین پستانداران بزرگ (تا اندازه [[خرس]] یا [[اسب آبی]] کوچک). آغاز [[کوه‌زایی آلپی]] در آسیا و اروپا.
|rowspan="3"| آغاز این دوران با [[دهانه چیکشلوب|برخورد چیکشلوب]] و [[رویداد انقراض کرتاسه-پالئوژن]]. [[زمین گلخانه‌ای و سردخانه‌ای]]. پیدایش گیاهان جدید، تنوع و تقسیم [[پستانداران]] به چندین دسته پس از انقراض دایناسورهای غیر پرنده. نخستین پستانداران بزرگ (تا اندازه [[خرس]] یا [[اسب آبی]] کوچک). آغاز [[کوه‌زایی آلپی]] در آسیا و اروپا.
|style="background:{{Period color|Thanetian}}"| {{Period start|thanetian}}<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Thanetian}}" |{{Period start|thanetian}} {{Period start error|thanetian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|style="background:{{Period color|Selandian}}"| [[سلاندین]]
| style="background:{{Period color|Selandian}}" |[[سلاندین]]
|style="background:{{Period color|Selandian}}"| {{Period start|selandian}}<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Selandian}}" |{{Period start|selandian}} {{Period start error|selandian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|style="background:{{Period color|Danian}}"| [[دانین]]
| style="background:{{Period color|Danian}}" |[[دانین]]
|style="background:{{Period color|Danian}}"| {{Period start|danian}}<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Danian}}" |{{Period start|danian}} {{Period start error|danian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|rowspan="30" style="background:{{Period color|Mesozoic}}"| [[میانه‌زیستی]]
| rowspan="30" style="background:{{Period color|Mesozoic}}" |[[میانه‌زیستی]]
|rowspan="12" style="background:{{Period color|Cretaceous}}" | [[کرتاسه]]
| rowspan="12" style="background:{{Period color|Cretaceous}}" |[[کرتاسه]]
|rowspan="6" style="background:{{Period color|Late Cretaceous}}"| [[کرتاسه پسین]]
| rowspan="6" style="background:{{Period color|Late Cretaceous}}" |[[کرتاسه پسین]]
|style="background:{{Period color|Maastrichtian}}"| [[ماستریختین]]
| style="background:{{Period color|Maastrichtian}}" |[[ماستریختین]]
|rowspan="12"| تکثیر [[گیاهان گلدار]] به همراه گسترش گونه‌های جدید [[حشره|حشرات]]. پیدایش گونه‌های جدیدتر [[پیوسته‌استخوانان]]، [[شاخ‌قوچی]]‌ها، [[Belemnoidea|بلمنیت‌ها]]، [[صدف‌های حلقه‌ای]] [[دوکفه‌ای‌ها]]، [[توتیای دریایی]] و [[اسفنج دریایی]]. گونه جدید از [[دایناسور]]ها. ([[بیدادگرخزندگان]]، [[تیتاناسور]]، [[اردک‌منقاران]] و [[شاخ‌چهرگان]]) بر روی زمین تکامل یافتند و [[هوسوسماران]] ([[تمساح‌سانان]] جدید) و [[موساسوریان]] و [[کوسه]]‌های جدید در دریا ظاهر شدند. پرندگان دندان‌دار و بی‌دندان به همراه [[پتروسور]] هم‌زیستی داشتند. ظهور پستانداران از نوع [[تک‌سوراخیان]]، [[کیسه‌داران]] و [[هوددان]]. شکسته‌شدن ابرقاره [[گوندوانا]]. آغاز [[کوه‌زایی لارامید]] و [[Sevier Orogeny|کوه‌زایی سویر]] در محل [[کوه‌های راکی]]. مقدار کربن دی‌اکسید [[جو زمین]] نزدیک به مقادیر امروزی.
|rowspan="12"| تکثیر [[گیاهان گلدار]] به همراه گسترش گونه‌های جدید [[حشره|حشرات]]. پیدایش گونه‌های جدیدتر [[پیوسته‌استخوانان]]، [[شاخ‌قوچی]]‌ها، [[Belemnoidea|بلمنیت‌ها]]، [[صدف‌های حلقه‌ای]] [[دوکفه‌ای‌ها]]، [[توتیای دریایی]] و [[اسفنج دریایی]]. گونه جدید از [[دایناسور]]ها. ([[بیدادگرخزندگان]]، [[تیتاناسور]]، [[اردک‌منقاران]] و [[شاخ‌چهرگان]]) بر روی زمین تکامل یافتند و [[هوسوسماران]] ([[تمساح‌سانان]] جدید) و [[موساسوریان]] و [[کوسه]]‌های جدید در دریا ظاهر شدند. پرندگان دندان‌دار و بی‌دندان به همراه [[پتروسور]] هم‌زیستی داشتند. ظهور پستانداران از نوع [[تک‌سوراخیان]]، [[کیسه‌داران]] و [[هوددان]]. شکسته‌شدن ابرقاره [[گوندوانا]]. آغاز [[کوه‌زایی لارامید]] و [[Sevier Orogeny|کوه‌زایی سویر]] در محل [[کوه‌های راکی]]. مقدار کربن دی‌اکسید [[جو زمین]] نزدیک به مقادیر امروزی.
|style="background:{{Period color|Maastrichtian}}"| {{Period start|maastrichtian}} ± 0.2<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Maastrichtian}}" |{{Period start|maastrichtian}} {{Period start error|maastrichtian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|style="background:{{Period color|Campanian}}"| [[کامپانین]]
| style="background:{{Period color|Campanian}}" |[[کامپانین]]
|style="background:{{Period color|Campanian}}"| {{Period start|campanian}} ± ۰٫۲
| style="background:{{Period color|Campanian}}" |{{Period start|campanian}} {{Period start error|campanian}}
|-
|-
|style="background:{{Period color|Santonian}}"| [[سانتونین (زمین‌شناسی)|سانتونین]]
| style="background:{{Period color|Santonian}}" |[[سانتونین (زمین‌شناسی)|سانتونین]]
|style="background:{{Period color|Santonian}}"| {{Period start|santonian}} ± 0.5<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Santonian}}" |{{Period start|santonian}} {{Period start error|santonian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|style="background:{{Period color|Coniacian}}"| [[کنیاسین]]
| style="background:{{Period color|Coniacian}}" |[[کنیاسین]]
|style="background:{{Period color|Coniacian}}"| {{Period start|coniacian}} ± ۰٫۳
| style="background:{{Period color|Coniacian}}" |{{Period start|coniacian}} {{Period start error|coniacian}}
|-
|-
|style="background:{{Period color|Turonian}}"| [[تورونین]]
| style="background:{{Period color|Turonian}}" |[[تورونین]]
|style="background:{{Period color|Turonian}}"| {{Period start|turonian}}<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Turonian}}" |{{Period start|turonian}} {{Period start error|turonian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|style="background:{{Period color|Cenomanian}}"| [[سنومانین]]
| style="background:{{Period color|Cenomanian}}" |[[سنومانین]]
|style="background:{{Period color|Cenomanian}}"| {{Period start|cenomanian}}<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Cenomanian}}" |{{Period start|cenomanian}} {{Period start error|cenomanian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|rowspan="6" style="background:{{Period color|Early Cretaceous}}"| [[کرتاسه پیشین]]
| rowspan="6" style="background:{{Period color|Early Cretaceous}}" |[[کرتاسه پیشین]]
|style="background:{{Period color|Albian}}"| [[آلبین]]
| style="background:{{Period color|Albian}}" |[[آلبین]]
|style="background:{{Period color|Albian}}"| ~{{Period start|albian}}
| style="background:{{Period color|Albian}}" |~{{Period start|albian}} {{Period start error|albian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|style="background:{{Period color|Aptian}}"| [[آپتین]]
| style="background:{{Period color|Aptian}}" |[[آپتین]]
|style="background:{{Period color|Aptian}}"| ~{{Period start|aptian}}
| style="background:{{Period color|Aptian}}" |~{{Period start|aptian}} {{Period start error|aptian}}
|-
|-
|style="background:{{Period color|Barremian}}"| [[بارمین]]
| style="background:{{Period color|Barremian}}" |[[بارمین]]
|style="background:{{Period color|Barremian}}"| ~{{Period start|barremian}}
| style="background:{{Period color|Barremian}}" |~{{Period start|barremian}} {{Period start error|barremian}}
|-
|-
|style="background:{{Period color|Hauterivian}}"| [[هاتریوین]]
| style="background:{{Period color|Hauterivian}}" |[[هاتریوین]]
|style="background:{{Period color|Hauterivian}}"| ~{{Period start|hauterivian}}
| style="background:{{Period color|Hauterivian}}" |~{{Period start|hauterivian}} {{Period start error|hauterivian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|style="background:{{Period color|Valanginian}}"| [[والانجینین]]
| style="background:{{Period color|Valanginian}}" |[[والانجینین]]
|style="background:{{Period color|Valanginian}}"| ~{{Period start|valanginian}}
| style="background:{{Period color|Valanginian}}" |~{{Period start|valanginian}} {{Period start error|valanginian}}
|-
|-
|style="background:{{Period color|Berriasian}}"| [[بریاسین]]
| style="background:{{Period color|Berriasian}}" |[[بریاسین]]
|style="background:{{Period color|Berriasian}}"| ~{{Period start|berriasian}}
| style="background:{{Period color|Berriasian}}" |~{{Period start|berriasian}} {{Period start error|berriasian}}
|-
|-
|rowspan="11" style="background:{{Period color|Jurassic}}"| [[ژوراسیک]]
| rowspan="11" style="background:{{Period color|Jurassic}}" |[[ژوراسیک]]
|rowspan="3" style="background:{{Period color|Late Jurassic}}"| [[ژوراسیک پسین]]
| rowspan="3" style="background:{{Period color|Late Jurassic}}" |[[ژوراسیک پسین]]
|style="background:{{Period color|Tithonian}}"| [[تیتونین]]
| style="background:{{Period color|Tithonian}}" |[[تیتونین]]
|rowspan="11"| [[بازدانگان]] (به‌ویژه [[مخروطیان]]، [[Bennettitales]] و [[سرخس نخلی]]) و [[سرخس باریک‌هاگدان]] گسترش زیادی داشتند. چندین گونه[[دایناسور]] مانند [[خزنده‌پایان]]، [[گوشت‌خزندگان]] و [[پوشیده‌خزنده‌سانان]] وجود داشتند. پستانداران وجود داشتند ولی در مقیاس کوچک. نخستین پرندگان و [[پولک‌داران]] ظاهر شدند. تنوع [[ماهی‌خزنده‌سانان]] و [[نزدیک‌سوسمارسانان]]. تکثیر[[دوکفه‌ای‌ها]]، [[شاخ‌قوچی]]‌ها و [[Belemnoidea|بلمنیت]]‌ها. گسترش زیاد[[توتیای دریایی]]، [[زنبق دریایی]]، ستاره دریایی، [[اسفنج دریایی]]، [[Terebratulida]] ,[[Rhynchonellida]] و [[بازوپایان]]. شکسته‌شدن ابرقاره [[پانگه‌آ]] به [[گوندوانا]] و [[لوراسیا]]. [[Nevadan orogeny|کوه‌زایی نوادایی]] در آمریکای شمالی. پایان تدریجی [[Rangitata Orogeny|کوه‌زایی رانگیتاتا]] و [[کوه‌زایی سیمرین]]. سطح CO<sub>2</sub> در جو زمین ۳ تا ۴ برابر مقادیر امروزی (۱۲۰۰ تا ۱۵۰۰ ppmv در مقایسه با مقدار ۴۰۰ ppmv امروزی).
|rowspan="11"| [[بازدانگان]] (به‌ویژه [[مخروطیان]]، [[Bennettitales]] و [[سرخس نخلی]]) و [[سرخس باریک‌هاگدان]] گسترش زیادی داشتند. چندین گونه[[دایناسور]] مانند [[خزنده‌پایان]]، [[گوشت‌خزندگان]] و [[پوشیده‌خزنده‌سانان]] وجود داشتند. پستانداران وجود داشتند ولی در مقیاس کوچک. نخستین پرندگان و [[پولک‌داران]] ظاهر شدند. تنوع [[ماهی‌خزنده‌سانان]] و [[نزدیک‌سوسمارسانان]]. تکثیر[[دوکفه‌ای‌ها]]، [[شاخ‌قوچی]]‌ها و [[Belemnoidea|بلمنیت]]‌ها. گسترش زیاد[[توتیای دریایی]]، [[زنبق دریایی]]، ستاره دریایی، [[اسفنج دریایی]]، [[Terebratulida]] ,[[Rhynchonellida]] و [[بازوپایان]]. شکسته‌شدن ابرقاره [[پانگه‌آ]] به [[گوندوانا]] و [[لوراسیا]]. [[Nevadan orogeny|کوه‌زایی نوادایی]] در آمریکای شمالی. پایان تدریجی [[Rangitata Orogeny|کوه‌زایی رانگیتاتا]] و [[کوه‌زایی سیمرین]]. سطح CO<sub>2</sub> در جو زمین ۳ تا ۴ برابر مقادیر امروزی (۱۲۰۰ تا ۱۵۰۰ ppmv در مقایسه با مقدار ۴۰۰ ppmv امروزی).
|style="background:{{Period color|Tithonian}}"| {{Period start|tithonian}} ± ۰٫۹
| style="background:{{Period color|Tithonian}}" |{{Period start|tithonian}} {{Period start error|tithonian}}
|-
|-
|style="background:{{Period color|Kimmeridgian}}"| [[کیمریجین]]
| style="background:{{Period color|Kimmeridgian}}" |[[کیمریجین]]
|style="background:{{Period color|Kimmeridgian}}"| {{Period start|kimmeridgian}} ± ۱٫۰
| style="background:{{Period color|Kimmeridgian}}" |{{Period start|kimmeridgian}} {{Period start error|kimmeridgian}}
|-
|-
|style="background:{{Period color|Oxfordian}}"| [[آکسفوردین]]
| style="background:{{Period color|Oxfordian}}" |[[آکسفوردین]]
|style="background:{{Period color|Oxfordian}}"| {{Period start|oxfordian}} ± ۱٫۰
| style="background:{{Period color|Oxfordian}}" |{{Period start|oxfordian}} {{Period start error|oxfordian}}
|-
|-
|rowspan="4" style="background:{{Period color|Middle Jurassic}}"| [[ژوراسیک میانه]]
| rowspan="4" style="background:{{Period color|Middle Jurassic}}" |[[ژوراسیک میانه]]
|style="background:{{Period color|Callovian}}"| [[کالووین]]
| style="background:{{Period color|Callovian}}" |[[کالووین]]
|style="background:{{Period color|Callovian}}"| {{Period start|callovian}} ± ۱٫۲
| style="background:{{Period color|Callovian}}" |{{Period start|callovian}} {{Period start error|callovian}}
|-
|-
|style="background:{{Period color|Bathonian}}"| [[باتونین]]
| style="background:{{Period color|Bathonian}}" |[[باتونین]]
|style="background:{{Period color|Bathonian}}"| {{Period start|bathonian}} ± 1.3<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Bathonian}}" |{{Period start|bathonian}} {{Period start error|bathonian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|style="background:{{Period color|Bajocian}}"| [[باجوسین]]
| style="background:{{Period color|Bajocian}}" |[[باجوسین]]
|style="background:{{Period color|Bajocian}}"| {{Period start|bajocian}} ± 1.4<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Bajocian}}" |{{Period start|bajocian}} {{Period start error|bajocian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|style="background:{{Period color|Aalenian}}"| [[آلنین]]
| style="background:{{Period color|Aalenian}}" |[[آلنین]]
|style="background:{{Period color|Aalenian}}"| {{Period start|aalenian}} ± 1.0<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Aalenian}}" |{{Period start|aalenian}} {{Period start error|aalenian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|rowspan="4" style="background:{{Period color|Early Jurassic}}"| [[ژوراسیک پیشین]]
| rowspan="4" style="background:{{Period color|Early Jurassic}}" |[[ژوراسیک پیشین]]
|style="background:{{Period color|Toarcian}}"| [[توآرسین]]
| style="background:{{Period color|Toarcian}}" |[[توآرسین]]
|style="background:{{Period color|Toarcian}}"| {{Period start|toarcian}} ± 0.7<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Toarcian}}" |{{Period start|toarcian}} {{Period start error|toarcian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|style="background:{{Period color|Pliensbachian}}"| [[پلینسباخین]]
| style="background:{{Period color|Pliensbachian}}" |[[پلینسباخین]]
|style="background:{{Period color|Pliensbachian}}"| {{Period start|pliensbachian}} ± 1.0<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Pliensbachian}}" |{{Period start|pliensbachian}} {{Period start error|pleinsbachian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|style="background:{{Period color|Sinemurian}}"| [[سینمورین]]
| style="background:{{Period color|Sinemurian}}" |[[سینمورین]]
|style="background:{{Period color|Sinemurian}}"| {{Period start|sinemurian}} ± 0.3<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Sinemurian}}" |{{Period start|sinemurian}} {{Period start error|sinemurian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|style="background:{{Period color|Hettangian}}"| [[هتانجین]]
| style="background:{{Period color|Hettangian}}" |[[هتانجین]]
|style="background:{{Period color|Hettangian}}"| {{Period start|hettangian}} ± 0.2<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Hettangian}}" |{{Period start|hettangian}} {{Period start error|hettangian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|rowspan="7" style="background:{{Period color|Triassic}}"| [[تریاس]]
| rowspan="7" style="background:{{Period color|Triassic}}" |[[تریاس]]
|rowspan="3" style="background:{{Period color|Late Triassic}}"| [[تریاس پسین]]
| rowspan="3" style="background:{{Period color|Late Triassic}}" |[[تریاس پسین]]
|style="background:{{Period color|Rhaetian}}"| [[راتین]]
| style="background:{{Period color|Rhaetian}}" |[[راتین]]
|rowspan="7"|تسلط [[شاه‌خزندگان]] مانند [[دایناسور]]‌ها در زمین و [[پتروسور]]‌ها در آسمان و [[ماهی‌خزنده‌سانان]] و [[کاذب‌خزنده‌سانان]] بر بخش عمده موجودات دریایی. [[سگ‌دندان (فروراسته)|سگ‌دندان]]‌ها کوچک‌تر شده و به [[پستانداران]] شبیه‌تر شدند. ظهور نخستین پستانداران و [[تمساح‌سانان]]. وجود گونه‌های ''[[Dicroidium]]'' بر روی زمین. چندین گونه [[بریده‌مهرگان]] دریایی دوزیست. گسترش زیاد [[شاخ‌قوچی]]‌ها. پیدایش [[مرجان‌های سنگی]] جدید و [[پیوسته‌استخوانان]] و [[حشره]]‌ها. [[کوه‌های آند|کوه‌زایی آند]] در آمریکای جنوبی و [[کوه‌زایی سیمرین]] در آسیا. آغاز [[Rangitata Orogeny|کوه‌زایی رانگیتاتا]] در نیوزیلند. پایان [[Hunter-Bowen Orogeny|کوه‌زایی هانتر-بوون]] در [[استرالیای شمالی]]، کوئینزلند و [[نیو ساوت ولز]] (۲۶۰ تا ۲۲۵ میلیون سال پیش).
|rowspan="7"|تسلط [[شاه‌خزندگان]] مانند [[دایناسور]]‌ها در زمین و [[پتروسور]]‌ها در آسمان و [[ماهی‌خزنده‌سانان]] و [[کاذب‌خزنده‌سانان]] بر بخش عمده موجودات دریایی. [[سگ‌دندان (فروراسته)|سگ‌دندان]]‌ها کوچک‌تر شده و به [[پستانداران]] شبیه‌تر شدند. ظهور نخستین پستانداران و [[تمساح‌سانان]]. وجود گونه‌های ''[[Dicroidium]]'' بر روی زمین. چندین گونه [[بریده‌مهرگان]] دریایی دوزیست. گسترش زیاد [[شاخ‌قوچی]]‌ها. پیدایش [[مرجان‌های سنگی]] جدید و [[پیوسته‌استخوانان]] و [[حشره]]‌ها. [[کوه‌های آند|کوه‌زایی آند]] در آمریکای جنوبی و [[کوه‌زایی سیمرین]] در آسیا. آغاز [[Rangitata Orogeny|کوه‌زایی رانگیتاتا]] در نیوزیلند. پایان [[Hunter-Bowen Orogeny|کوه‌زایی هانتر-بوون]] در [[استرالیای شمالی]]، کوئینزلند و [[نیو ساوت ولز]] (۲۶۰ تا ۲۲۵ میلیون سال پیش).
|style="background:{{Period color|Rhaetian}}"| ~{{Period start|rhaetian}}
| style="background:{{Period color|Rhaetian}}" |~{{Period start|rhaetian}} {{Period start error|rhaetian}}
|-
|-
|style="background:{{Period color|Norian}}"| [[نورین (زمین‌شناسی)|نورین]]
| style="background:{{Period color|Norian}}" |[[نورین (زمین‌شناسی)|نورین]]
|style="background:{{Period color|Norian}}"| ~{{Period start|norian}}
| style="background:{{Period color|Norian}}" |~{{Period start|norian}} {{Period start error|norian}}
|-
|-
|style="background:{{Period color|Carnian}}"| [[کارنین]]
| style="background:{{Period color|Carnian}}" |[[کارنین]]
|style="background:{{Period color|Carnian}}"| ~{{Period start|carnian}}<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Carnian}}" |~{{Period start|carnian}} {{Period start error|carnian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|rowspan="2" style="background:{{Period color|Middle Triassic}}"| [[تریاس میانه]]
| rowspan="2" style="background:{{Period color|Middle Triassic}}" |[[تریاس میانه]]
|style="background:{{Period color|Ladinian}}"| [[لادینین]]
| style="background:{{Period color|Ladinian}}" |[[لادینین]]
|style="background:{{Period color|Ladinian}}"| ~{{Period start|ladinian}}<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Ladinian}}" |~{{Period start|ladinian}} {{Period start error|ladnian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|style="background:{{Period color|Anisian}}"| [[آنیسین]]
| style="background:{{Period color|Anisian}}" |[[آنیسین]]
|style="background:{{Period color|Anisian}}"| {{Period start|anisian}}
| style="background:{{Period color|Anisian}}" |{{Period start|anisian}} {{Period start error|anisian}}
|-
|-
|rowspan="2" style="background:{{Period color|Early Triassic}}"| [[تریاس پیشین]]
| rowspan="2" style="background:{{Period color|Early Triassic}}" |[[تریاس پیشین]]
|style="background:{{Period color|Olenekian}}"| [[اولنکین]]
| style="background:{{Period color|Olenekian}}" |[[اولنکین]]
|style="background:{{Period color|Olenekian}}"| {{Period start|olenekian}}
| style="background:{{Period color|Olenekian}}" |{{Period start|olenekian}} {{Period start error|olenekian}}
|-
|-
|style="background:{{Period color|Induan}}"| [[ایندون]]
| style="background:{{Period color|Induan}}" |[[ایندون]]
|style="background:{{Period color|Induan}}"| {{Period start|induan}} ± 0.06<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Induan}}" |{{Period start|induan}} {{Period start error|induan}}<sup>*</sup>
|-
|-
|rowspan="48" style="background:{{Period color|Paleozoic}}"| [[دیرینه‌زیستی]]
| rowspan="48" style="background:{{Period color|Paleozoic}}" |[[دیرینه‌زیستی]]
|rowspan="9" style="background:{{Period color|Permian}}"| [[پرمین]]
| rowspan="9" style="background:{{Period color|Permian}}" |[[پرمین]]
|rowspan="2" style="background:{{Period color|Lopingian}}"| [[لوپینگین]]
| rowspan="2" style="background:{{Period color|Lopingian}}" |[[لوپینگین]]
|style="background:{{Period color|Changhsingian}}"| [[چانگسینگین]]
| style="background:{{Period color|Changhsingian}}" |[[چانگسینگین]]
|rowspan="9"|تشکیل [[ابرقاره]] [[پانگه‌آ]] با پیوستن [[توده خاکی|توده‌های خشکی]] به یکدیگر، تشکیل [[رشته‌کوه آپالاش]]. پایان یخبندان پرمو-کربنیفر. گسترش [[هم‌کمانان]] شامل [[پلیکوسور]] و [[ددکمانان]] و ادامه رواج [[پیراخزندگان]] و [[بریده‌مهرگان]] [[دوزیستان|دوزیست]]. در میانه پرمین، گیاهان به سن [[زغال‌سنگ]] توسط [[بازدانگان]] [[میوه کاج]]‌مانند (نخستین [[پیدازادان]] واقعی) و نخستین [[خزه]]‌ها جایگزین شدند. فرگشت [[قاب‌بالان]] و [[مگس]]. شکوفایی حیات دریایی در مرجان‌های آب‌های کم‌ژرفا. فراوانی [[روزن‌داران]] و [[راست‌شاخچه‌سانان]]. وقوع [[رویداد انقراض پرمین-تریاس]] در ۲۵۱ میلیون سال پیش که بر اثر آن ۹۵ درصد حیات در کره زمین شامل [[تریلوبیت]]‌ها، [[سنگ‌نگاشته (جانور)|سنگ‌نگاشته]]‌ها و [[غنچه‌های دریایی]] منقرض شدند. پایان تدریجی [[کوه‌زایی اورالی]] در اروپا و آسیا. کوه‌زایی [[رشته‌کوه آلتای|آلتایی]] در آسیا. [[Hunter-Bowen Orogeny|کوه‌زایی هانتر-بوون]] در قاره [[استرالیا (قاره)|استرالیا]] (۲۶۰ تا ۲۲۵ میلیون سال پیش) و تشکیل [[MacDonnell Ranges|کوه‌های مک‌دانل]].
|rowspan="9"|تشکیل [[ابرقاره]] [[پانگه‌آ]] با پیوستن [[خشکسار|خشکسارها]] به یکدیگر، تشکیل [[رشته‌کوه آپالاش]]. پایان یخبندان پرمو-کربنیفر. گسترش [[هم‌کمانان]] شامل [[پلیکوسور]] و [[ددکمانان]] و ادامه رواج [[پیراخزندگان]] و [[بریده‌مهرگان]] [[دوزیستان|دوزیست]]. در میانه پرمین، گیاهان به سن [[زغال‌سنگ]] توسط [[بازدانگان]] [[میوه کاج]]‌مانند (نخستین [[پیدازادان]] واقعی) و نخستین [[خزه]]‌ها جایگزین شدند. فرگشت [[قاب‌بالان]] و [[مگس]]. شکوفایی حیات دریایی در مرجان‌های آب‌های کم‌ژرفا. فراوانی [[روزن‌داران]] و [[راست‌شاخچه‌سانان]]. وقوع [[رویداد انقراض پرمین-تریاس]] در ۲۵۱ میلیون سال پیش که بر اثر آن ۹۵ درصد حیات در کره زمین شامل [[تریلوبیت]]‌ها، [[سنگ‌نگاشته (جانور)|سنگ‌نگاشته]]‌ها و [[غنچه‌های دریایی]] منقرض شدند. پایان تدریجی [[کوه‌زایی اورالی]] در اروپا و آسیا. کوه‌زایی [[رشته‌کوه آلتای|آلتایی]] در آسیا. [[Hunter-Bowen Orogeny|کوه‌زایی هانتر-بوون]] در قاره [[استرالیا (قاره)|استرالیا]] (۲۶۰ تا ۲۲۵ میلیون سال پیش) و تشکیل [[MacDonnell Ranges|کوه‌های مک‌دانل]].
|style="background:{{Period color|Changhsingian}}"| {{Period start|changhsingian}} ± 0.07<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Changhsingian}}" |{{Period start|changhsingian}} {{Period start error|changhsingian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|style="background:{{Period color|Wuchiapingian}}"| [[ووچیاپینگین]]
| style="background:{{Period color|Wuchiapingian}}" |[[ووچیاپینگین]]
|style="background:{{Period color|Wuchiapingian}}"| {{Period start|wuchiapingian}} ± 0.4<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Wuchiapingian}}" |{{Period start|wuchiapingian}} {{Period start error|wuchiapingian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|rowspan="3" style="background:{{Period color|Guadalupian}}"| [[پرمین]]
| rowspan="3" style="background:{{Period color|Guadalupian}}" |[[گوادالوپین]]
|style="background:{{Period color|Capitanian}}"| [[کاپیتانین]]
| style="background:{{Period color|Capitanian}}" |[[کاپیتانین]]
|style="background:{{Period color|Capitanian}}"| {{Period start|capitanian}} ± 0.4<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Capitanian}}" |{{Period start|capitanian}} {{Period start error|capitanian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|style="background:{{Period color|Wordian}}"| [[ووردین]]
| style="background:{{Period color|Wordian}}" |[[ووردین]]
|style="background:{{Period color|Wordian}}"| {{Period start|wordian}} ± 0.5<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Wordian}}" |{{Period start|wordian}} {{Period start error|wordian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|style="background:{{Period color|Roadian}}"| [[رودین]]
| style="background:{{Period color|Roadian}}" |[[رودین]]
|style="background:{{Period color|Roadian}}"| {{Period start|roadian}} ± 0.5<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Roadian}}" |{{Period start|roadian}} {{Period start error|roadian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|rowspan="4" style="background:{{Period color|Cisuralian}}"| [[پرمین]]
| rowspan="4" style="background:{{Period color|Cisuralian}}" |[[سیسورالین]]
|style="background:{{Period color|Kungurian}}"| [[کونگورین]]
| style="background:{{Period color|Kungurian}}" |[[کونگورین]]
|style="background:{{Period color|Kungurian}}"| {{Period start|kungurian}} ± ۰٫۶
| style="background:{{Period color|Kungurian}}" |{{Period start|kungurian}} {{Period start error|kungurian}}
|-
|-
|style="background:{{Period color|Artinskian}}"| [[آرتینسکین]]
| style="background:{{Period color|Artinskian}}" |[[آرتینسکین]]
|style="background:{{Period color|Artinskian}}"| {{Period start|artinskian}} ± ۰٫۲۶
| style="background:{{Period color|Artinskian}}" |{{Period start|artinskian}} {{Period start error|artinskian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|style="background:{{Period color|Sakmarian}}"| [[ساکمارین]]
| style="background:{{Period color|Sakmarian}}" |[[ساکمارین]]
|style="background:{{Period color|Sakmarian}}"| {{Period start|sakmarian}} ± ۰٫۱۸
| style="background:{{Period color|Sakmarian}}" |{{Period start|sakmarian}} {{Period start error|sakmarian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|style="background:{{Period color|Asselian}}"| [[آسلین]]
| style="background:{{Period color|Asselian}}" |[[آسلین]]
|style="background:{{Period color|Asselian}}"| {{Period start|asselian}} ± 0.15<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Asselian}}" |{{Period start|asselian}} {{Period start error|asselian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|rowspan="7" style="background:{{Period color|Carboniferous}}"| [[کربنیفر]]{{Efn|In North America, the Carboniferous is subdivided into [[میسیسیپین]] and [[پنسیلوانین]] Periods.}}
| rowspan="7" style="background:{{Period color|Carboniferous}}" |[[کربنیفر]]{{سخ}}{{Efn|[[میسیسیپین]] و [[پنسیلوانین]] به‌صورت رسمی زیرسامانه / زیردوره هستند.|name=CarboSub|group=note}}
|rowspan="4" style="background:{{Period color|Pennsylvanian}}"| [[پنسیلوانین]]
| rowspan="4" style="background:{{Period color|Pennsylvanian}}" |[[پنسیلوانین]]{{سخ}}{{Efn|group=note|name=MissiPenns|به دور/ردیف پیشین/زیرین، میانه و پسین/بالایی تقسیم شده‌است.}}
|style="background:{{Period color|Gzhelian}}"| [[گژلین]]
| style="background:{{Period color|Gzhelian}}" |[[گژلین]]
|rowspan="4"|پراکنش ناگهانی [[بال‌داران]]، وجود حجم بزرگ برخی گونه‌ها به‌ویژه [[شیردال‌مگس‌سانان]] و [[شش‌بالان]]). گسترش و تنوع [[دوزیستان]]. نخستین [[خزندگان]] و جنگل‌های [[زغال‌سنگ]] ([[پولک‌درخت]]ان، [[گیاه مهردار|گیاهان مهره‌دار]]، [[کالامیتس]]‌ها، ''[[کوردایتس]]''‌ها و غیره). بالاترین مقدار [[اکسیژن]] در [[جو زمین]] تا کنون. فراوانی گونه‌هایی مانند [[شاخ‌قوچی گوشه‌دار]] و مرجان‌ها در دریاها و اقیانوس‌ها. [[کوه‌زایی اورالی]] در اروپا و آسیا. وقوع [[کوه‌زایی واریسکی]] در میانه و پایان دوره میسیسیپین.
|rowspan="4"|پراکنش ناگهانی [[بال‌داران]]، وجود حجم بزرگ برخی گونه‌ها به‌ویژه [[شیردال‌مگس‌سانان]] و [[شش‌بالان]]). گسترش و تنوع [[دوزیستان]]. نخستین [[خزندگان]] و جنگل‌های [[زغال‌سنگ]] ([[پولک‌درخت]]ان، [[گیاه مهردار|گیاهان مهره‌دار]]، [[کالامیتس]]‌ها، ''[[کوردایتس]]''‌ها و غیره). بالاترین مقدار [[اکسیژن]] در [[جو زمین]] تا کنون. فراوانی گونه‌هایی مانند [[شاخ‌قوچی گوشه‌دار]] و مرجان‌ها در دریاها و اقیانوس‌ها. [[کوه‌زایی اورالی]] در اروپا و آسیا. وقوع [[کوه‌زایی واریسکی]] در میانه و پایان دوره میسیسیپین.
|style="background:{{Period color|Gzhelian}}"| {{Period start|gzhelian}} ± ۰٫۱
| style="background:{{Period color|Gzhelian}}" |{{Period start|gzhelian}} {{Period start error|gzhelain}}
|-
|-
|style="background:{{Period color|Kasimovian}}"| [[کازیمووین]]
| style="background:{{Period color|Kasimovian}}" |[[کازیمووین]]
|style="background:{{Period color|Kasimovian}}"| {{Period start|kasimovian}} ± ۰٫۱
| style="background:{{Period color|Kasimovian}}" |{{Period start|kasimovian}} {{Period start error|kasimovian}}
|-
|-
|style="background:{{Period color|Moscovian}}"| [[مسکوین]]
| style="background:{{Period color|Moscovian}}" |[[مسکوین]]
|style="background:{{Period color|Moscovian}}"| {{Period start|moscovian}} ± ۰٫۲
| style="background:{{Period color|Moscovian}}" |{{Period start|moscovian}} {{Period start error|moscovian}}
|-
|-
|style="background:{{Period color|Bashkirian}}"| [[باشکیرین]]
| style="background:{{Period color|Bashkirian}}" |[[باشکیرین]]
|style="background:{{Period color|Bashkirian}}"| {{Period start|bashkirian}} ± 0.4<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Bashkirian}}" |{{Period start|bashkirian}} {{Period start error|bashkrian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|rowspan="3" style="background:{{Period color|Mississippian}}"|[[میسیسیپین]]
| rowspan="3" style="background:{{Period color|Mississippian}}" |[[میسیسیپین]]{{سخ}}{{Efn|group=note|name=MissiPenns}}
|style="background:{{Period color|Serpukhovian}}"| [[سرپوخوین]]
| style="background:{{Period color|Serpukhovian}}" |[[سرپوخوین]]
|rowspan="3"|وجود [[پنجه‌گرگ‌تباران]] بزرگ، نخستین [[چهاراندامان]] در خشکی و [[پهن‌بال‌سانان]] دوزیست در میان [[آب لب‌شور|آب‌های لب‌شور]] تشکیل‌دهنده معادن زغال‌سنگ زندگی می‌کردند. [[ریشه‌دندان‌سانان]]نوع غالب درندگان آب‌های شیرین بودند. در اقیانوس‌ها، [[غضروف‌ماهیان]] اولیه گسترش و تنوع داشتند. فراوانی [[خارپوستان]] (به‌ویژه [[زنبق دریایی|زنبق‌های دریایی]] و [[غنچه‌های دریایی]]). گسترش زیاد [[مرجان]]‌ها، [[خزه‌زیان]]، [[شاخ‌قوچی گوشه‌دار]] و کاهش [[تریلوبیت]]‌ها و [[ملوانک‌واران]]. [[دوره یخچالی]] در شرق [[گوندوانا]]. پایان تدریجی [[Mayor Island/Tuhua|کوه‌زایی توهوا]] در نیوزیلند.
|rowspan="3"|وجود [[پنجه‌گرگ‌تباران]] بزرگ، نخستین [[چهاراندامان]] در خشکی و [[پهن‌بال‌سانان]] دوزیست در میان [[آب لب‌شور|آب‌های لب‌شور]] تشکیل‌دهنده معادن زغال‌سنگ زندگی می‌کردند. [[ریشه‌دندان‌سانان]]نوع غالب درندگان آب‌های شیرین بودند. در اقیانوس‌ها، [[غضروف‌ماهیان]] اولیه گسترش و تنوع داشتند. فراوانی [[خارپوستان]] (به‌ویژه [[زنبق دریایی|زنبق‌های دریایی]] و [[غنچه‌های دریایی]]). گسترش زیاد [[مرجان]]‌ها، [[خزه‌زیان]]، [[شاخ‌قوچی گوشه‌دار]] و کاهش [[تریلوبیت]]‌ها و [[ملوانک‌واران]]. [[دوره یخچالی]] در شرق [[گوندوانا]]. پایان تدریجی [[Mayor Island/Tuhua|کوه‌زایی توهوا]] در نیوزیلند.
|style="background:{{Period color|Serpukhovian}}"| {{Period start|serpukhovian}} ± ۰٫۲
| style="background:{{Period color|Serpukhovian}}" |{{Period start|serpukhovian}} {{Period start error|serpukhovian}}
|-
|-
|style="background:{{Period color|visean}}"| [[ویزین]]
| style="background:{{Period color|visean}}" |[[ویزین]]
|style="background:{{Period color|visean}}"| {{Period start|visean}} ± 0.4<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|visean}}" |{{Period start|visean}} {{Period start error|visean}}<sup>*</sup>
|-
|-
|style="background:{{Period color|Tournaisian}}"| [[تورنزین]]
| style="background:{{Period color|Tournaisian}}" |[[تورنزین]]
|style="background:{{Period color|Tournaisian}}"| {{Period start|tournaisian}} ± 0.4<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Tournaisian}}" |{{Period start|tournaisian}} {{Period start error|tournaisian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|rowspan="7" style="background:{{Period color|Devonian}}"| [[دوونین]]
| rowspan="7" style="background:{{Period color|Devonian}}" |[[دوونین]]
|rowspan="2" style="background:{{Period color|Late Devonian}}"| [[دوونین]]
| rowspan="2" style="background:{{Period color|Late Devonian}}" |[[دوونین|پسین]]
|style="background:{{Period color|Famennian}}"| [[فامنین (زمین‌شناسی)|فامنین]]
| style="background:{{Period color|Famennian}}" |[[فامنین (زمین‌شناسی)|فامنین]]
|rowspan="7"| پیدایش نخستین [[لیکوپودیوپسیدا]]‌ها، [[رده دم‌اسبی]]‌ها و [[سرخس (گیاه)|سرخس]]‌ها و نخستین [[حشره]]‌های بدون‌بال [[بازوپایان]]، مرجان‌های [[مرجان شیپوری|شیپوری]] و [[مرجان تخته‌ای|تخته‌ای]] و فراوانی [[زنبق دریایی|زنبق‌های دریایی]] در اقیانوس‌ها. فراوانی [[شاخ‌قوچی گوشه‌دار]] و [[شاخ‌قوچی]]‌ها و پدیدآمدن [[نیام‌داران]] مانند ماهی‌های مرکب. کاهش تریلوبیت‌ها و فراوانی [[تخته‌پوستان]]، [[گوشتی‌بالگان]] و [[ماهیان استخوانی]] و فرمانروایی نخستین [[غضروف‌ماهیان]] در دریاها. نخستین [[چهاراندامان]] همچنان آبزی بودند. وجود قاره قدیمی سرخ [[لوراسیا]]. آغاز [[Acadian Orogeny|کوه‌زایی آکادین]] و تشکیل [[کوه‌های اطلس]] در شمال آفریقا و [[رشته‌کوه آپالاش]] در آمریکای شمالی و نیز کوه‌زایی‌های [[Antler Orogeny|آنتلر]]، [[کوه‌زایی واریسکی|واریسکی]] و [[Mayor Island/Tuhua|کوه‌زایی توهونا]] در نیوزیلند.
|rowspan="7"| پیدایش نخستین [[لیکوپودیوپسیدا]]‌ها، [[رده دم‌اسبی]]‌ها و [[سرخس (گیاه)|سرخس]]‌ها و نخستین [[حشره]]‌های بدون‌بال [[بازوپایان]]، مرجان‌های [[مرجان شیپوری|شیپوری]] و [[مرجان تخته‌ای|تخته‌ای]] و فراوانی [[زنبق دریایی|زنبق‌های دریایی]] در اقیانوس‌ها. فراوانی [[شاخ‌قوچی گوشه‌دار]] و [[شاخ‌قوچی]]‌ها و پدیدآمدن [[نیام‌داران]] مانند ماهی‌های مرکب. کاهش تریلوبیت‌ها و فراوانی [[تخته‌پوستان]]، [[گوشتی‌بالگان]] و [[ماهیان استخوانی]] و فرمانروایی نخستین [[غضروف‌ماهیان]] در دریاها. نخستین [[چهاراندامان]] همچنان آبزی بودند. وجود قاره قدیمی سرخ [[لوراسیا]]. آغاز [[Acadian Orogeny|کوه‌زایی آکادین]] و تشکیل [[کوه‌های اطلس]] در شمال آفریقا و [[رشته‌کوه آپالاش]] در آمریکای شمالی و نیز کوه‌زایی‌های [[Antler Orogeny|آنتلر]]، [[کوه‌زایی واریسکی|واریسکی]] و [[Mayor Island/Tuhua|کوه‌زایی توهونا]] در نیوزیلند.
|style="background:{{Period color|Famennian}}"| {{Period start|famennian}} ± 1.6<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Famennian}}" |{{Period start|famennian}} {{Period start error|famennian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|style="background:{{Period color|Frasnian}}"| [[فراسنین]]
| style="background:{{Period color|Frasnian}}" |[[فراسنین]]
|style="background:{{Period color|Frasnian}}"| {{Period start|frasnian}} ± 1.6<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Frasnian}}" |{{Period start|frasnian}} {{Period start error|frasnian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|rowspan="2" style="background:{{Period color|Middle Devonian}}"| [[دوونین]]
| rowspan="2" style="background:{{Period color|Middle Devonian}}" |[[دوونین|میانه]]
|style="background:{{Period color|Givetian}}"| [[ژیوتین]]
| style="background:{{Period color|Givetian}}" |[[ژیوتین]]
|style="background:{{Period color|Givetian}}"| {{Period start|givetian}} ± 0.8<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Givetian}}" |{{Period start|givetian}} {{Period start error|givetian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|style="background:{{Period color|Eifelian}}"| [[ایفلین]]
| style="background:{{Period color|Eifelian}}" |[[ایفلین]]
|style="background:{{Period color|Eifelian}}"| {{Period start|eifelian}} ± 1.2<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Eifelian}}" |{{Period start|eifelian}} {{Period start error|eifelian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|rowspan="3" style="background:{{Period color|Early Devonian}}"| [[دوونین]]
| rowspan="3" style="background:{{Period color|Early Devonian}}" |[[دوونین|پیشین]]
|style="background:{{Period color|Emsian}}"| [[امسین (زمین‌شناسی)|امسین]]
| style="background:{{Period color|Emsian}}" |[[امسین (زمین‌شناسی)|امسین]]
|style="background:{{Period color|Emsian}}"| {{Period start|emsian}} ± 2.6<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Emsian}}" |{{Period start|emsian}} {{Period start error|emsian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|style="background:{{Period color|Pragian}}"| [[پراگین]]
| style="background:{{Period color|Pragian}}" |[[پراگین]]
|style="background:{{Period color|Pragian}}"| {{Period start|pragian}} ± 2.8<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Pragian}}" |{{Period start|pragian}} {{Period start error|pragian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|style="background:{{Period color|Lochkovian}}"| [[لاخکووین]]
| style="background:{{Period color|Lochkovian}}" |[[لاخکووین]]
|style="background:{{Period color|Lochkovian}}"| {{Period start|lochkovian}} ± 3.2<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Lochkovian}}" |{{Period start|lochkovian}} {{Period start error|lochkovian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|rowspan="8" style="background:{{Period color|Silurian}}"| [[سیلورین]]
| rowspan="8" style="background:{{Period color|Silurian}}" |[[سیلورین]]
|colspan="2" style="background:{{Period color|Pridoli}}"| [[دور پریدولی]]
| colspan="2" style="background:{{Period color|Pridoli}}" |[[دور پریدولی]]
|rowspan="8"| نخستین [[آوندداران]]، نخستین [[هزارپائیان]] و [[بندپهلو]]‌ها و نخستین [[آرواره‌داران]] بر روی زمین و فراوانی [[صدف‌پوستان]] و [[بی‌آروارگان]] در دریاها. افزایش اندازه [[پهن‌بال‌سانان]] دریایی. فراوانی مرجان‌های [[مرجان تخته‌ای|تخته‌ای]] و [[مرجان شیپوری|شیپوری]]، [[بازوپایان]] و [[زنبق دریایی|زنبق‌های دریایی]]. تنوع [[تریلوبیت]]‌ها و [[نرم‌تنان]] و عدم تنوع [[سنگ‌نگاشته (جانور)|سنگ‌نگاشته‌ها]]. آغاز [[کوه‌زایی کالدونین]] و تشکیل تپه‌ها در انگلستان، ایرلند، ولز، اسکاتلند و تشکیل [[رشته‌کوه اسکاندیناوی]] و ادامه این کوه‌زایی‌ها تا دوونین تا [[Acadian Orogeny|کوه‌زایی آکادی]]. پایان تدریجی [[Taconic Orogeny|کوه‌زایی تاکنی]] و پایان تدریجی [[Lachlan Orogeny|کوه‌زایی لاچلان]] در قاره [[استرالیا (قاره)|استرالیا]].
|rowspan="8"| نخستین [[آوندداران]]، نخستین [[هزارپاییان]] و [[بندپهلو]]‌ها و نخستین [[آرواره‌داران]] بر روی زمین و فراوانی [[صدف‌پوستان]] و [[بی‌آروارگان]] در دریاها. افزایش اندازه [[پهن‌بال‌سانان]] دریایی. فراوانی مرجان‌های [[مرجان تخته‌ای|تخته‌ای]] و [[مرجان شیپوری|شیپوری]]، [[بازوپایان]] و [[زنبق دریایی|زنبق‌های دریایی]]. تنوع [[تریلوبیت]]‌ها و [[نرم‌تنان]] و عدم تنوع [[سنگ‌نگاشته (جانور)|سنگ‌نگاشته‌ها]]. آغاز [[کوه‌زایی کالدونین]] و تشکیل تپه‌ها در انگلستان، ایرلند، ولز، اسکاتلند و تشکیل [[رشته‌کوه اسکاندیناوی]] و ادامه این کوه‌زایی‌ها تا دوونین تا [[Acadian Orogeny|کوه‌زایی آکادی]]. پایان تدریجی [[Taconic Orogeny|کوه‌زایی تاکنی]] و پایان تدریجی [[Lachlan Orogeny|کوه‌زایی لاچلان]] در قاره [[استرالیا (قاره)|استرالیا]].
|style="background:{{Period color|Pridoli}}"| {{Period start|pridoli}} ± 2.3<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Pridoli}}" |{{Period start|pridoli}} {{Period start error|pridoli}}<sup>*</sup>
|-
|-
|rowspan="2" style="background:{{Period color|Ludlow}}"| [[دور لودلاو]]
| rowspan="2" style="background:{{Period color|Ludlow}}" |[[دور لودلاو]]
|style="background:{{Period color|Ludfordian}}"| [[لودفوردین]]
| style="background:{{Period color|Ludfordian}}" |[[لودفوردین]]
|style="background:{{Period color|Ludfordian}}"| {{Period start|ludfordian}} ± 0.9<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Ludfordian}}" |{{Period start|ludfordian}} {{Period start error|ludfordian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|style="background:{{Period color|Gorstian}}"| [[گورستین]]
| style="background:{{Period color|Gorstian}}" |[[گورستین]]
|style="background:{{Period color|Gorstian}}"| {{Period start|gorstian}} ± 0.5<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Gorstian}}" |{{Period start|gorstian}} {{Period start error|gorstian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|rowspan="2" style="background:{{Period color|Wenlock}}"| [[ونلاک (سیلورین)|ونلاک]]
| rowspan="2" style="background:{{Period color|Wenlock}}" |[[ونلاک]]
|style="background:{{Period color|Homerian}}"| [[هومرین]]
| style="background:{{Period color|Homerian}}" |[[هومرین]]
|style="background:{{Period color|Homerian}}"| {{Period start|homerian}} ± 0.7<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Homerian}}" |{{Period start|homerian}} {{Period start error|homerian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|style="background:{{Period color|Sheinwoodian}}"| [[شینوودین]]
| style="background:{{Period color|Sheinwoodian}}" |[[شینوودین]]
|style="background:{{Period color|Sheinwoodian}}"| {{Period start|sheinwoodian}} ± 0.8<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Sheinwoodian}}" |{{Period start|sheinwoodian}} {{Period start error|sheinwoodian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|rowspan="3" style="background:{{Period color|Llandovery}}"| [[دور لاندووری]]
| rowspan="3" style="background:{{Period color|Llandovery}}" |[[دور لاندووری]]
|style="background:{{Period color|Telychian}}"| [[تلیچین]]
| style="background:{{Period color|Telychian}}" |[[تلیچین]]
|style="background:{{Period color|Telychian}}"| {{Period start|telychian}} ± 1.1<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Telychian}}" |{{Period start|telychian}} {{Period start error|telychian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|style="background:{{Period color|Aeronian}}"| [[آئرونین]]
| style="background:{{Period color|Aeronian}}" |[[آئرونین]]
|style="background:{{Period color|Aeronian}}"| {{Period start|aeronian}} ± 1.2<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Aeronian}}" |{{Period start|aeronian}} {{Period start error|aeronian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|style="background:{{Period color|Rhuddanian}}"| [[رودانین (زمین‌شناسی)|رودانین]]
| style="background:{{Period color|Rhuddanian}}" |[[رودانین (زمین‌شناسی)|رودانین]]
|style="background:{{Period color|Rhuddanian}}"| {{Period start|rhuddanian}} ± 1.5<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Rhuddanian}}" |{{Period start|rhuddanian}} {{Period start error|rhuddanian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|rowspan="7" style="background:{{Period color|Ordovician}}"| [[اردویسین]]
| rowspan="7" style="background:{{Period color|Ordovician}}" |[[اردویسین]]
|rowspan="3" style="background:{{Period color|Late Ordovician}}"| [[اردویسین]]
| rowspan="3" style="background:{{Period color|Late Ordovician}}" |[[اردویسین|پسین]]
|style="background:{{Period color|Hirnantian}}"| [[هیرنانتین]]
| style="background:{{Period color|Hirnantian}}" |[[هیرنانتین]]
|rowspan="7"| گسترش و تنوع [[بی‌مهرگان]] به گونه‌های جدید (مانند [[راست‌شاخچه‌سانان]]). گسترش [[مرجان]]‌های اولیه، [[بازوپایان]]، [[دوکفه‌ای‌ها]]، [[ملوانک‌واران]]، [[تریلوبیت]]‌ها، [[صدفیان]]، [[خزه‌زیان]]، چندین گونه از [[خارپوستان]] ([[زنبق دریایی]]، [[کیسه‌واران]]، [[ستاره دریایی]] و غیره)، گونه‌های [[سنگ‌نگاشته (جانور)|سنگ‌نگاشته]]‌ها. پیدایش [[قیف‌دندانان]] ([[مهره‌داران]] [[پلانکتون]]‌ی اولیه). نخستین [[رویان‌داران]] و [[قارچ]]‌ها بر روی زمین. عصر یخبندان در پایان دوره.
|rowspan="7"| گسترش و تنوع [[بی‌مهرگان]] به گونه‌های جدید (مانند [[راست‌شاخچه‌سانان]]). گسترش [[مرجان]]‌های اولیه، [[بازوپایان]]، [[دوکفه‌ای‌ها]]، [[ملوانک‌واران]]، [[تریلوبیت]]‌ها، [[صدفیان]]، [[خزه‌زیان]]، چندین گونه از [[خارپوستان]] ([[زنبق دریایی]]، [[کیسه‌واران]]، [[ستاره دریایی]] و غیره)، گونه‌های [[سنگ‌نگاشته (جانور)|سنگ‌نگاشته]]‌ها. پیدایش [[قیف‌دندانان]] ([[مهره‌داران]] [[پلانکتون]]‌ی اولیه). نخستین [[رویان‌داران]] و [[قارچ]]‌ها بر روی زمین. عصر یخبندان در پایان دوره.
|style="background:{{Period color|Hirnantian}}"| {{Period start|hirnantian}} ± 1.4<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Hirnantian}}" |{{Period start|hirnantian}} {{Period start error|hirnantian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|style="background:{{Period color|Katian}}"| [[کاتین (زمین‌شناسی)|کاتین]]
| style="background:{{Period color|Katian}}" |[[کاتین (زمین‌شناسی)|کاتین]]
|style="background:{{Period color|Katian}}"| {{Period start|katian}} ± 0.7<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Katian}}" |{{Period start|katian}} {{Period start error|katian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|style="background:{{Period color|Sandbian}}"| [[سندبین]]
| style="background:{{Period color|Sandbian}}" |[[سندبین]]
|style="background:{{Period color|Sandbian}}"| {{Period start|sandbian}} ± 0.9<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Sandbian}}" |{{Period start|sandbian}} {{Period start error|sandbian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|rowspan="2" style="background:{{Period color|Middle Ordovician}}"| [[اردویسین]]
| rowspan="2" style="background:{{Period color|Middle Ordovician}}" |[[اردویسین|میانه]]
|style="background:{{Period color|Darriwilian}}"| [[داریویلین]]
| style="background:{{Period color|Darriwilian}}" |[[داریویلین]]
|style="background:{{Period color|Darriwilian}}"| {{Period start|darriwilian}} ± 1.1<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Darriwilian}}" |{{Period start|darriwilian}} {{Period start error|darriwilian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|style="background:{{Period color|Dapingian}}"| [[داپینگین]]
| style="background:{{Period color|Dapingian}}" |[[داپینگین]]
|style="background:{{Period color|Dapingian}}"| {{Period start|dapingian}} ± 1.4<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Dapingian}}" |{{Period start|dapingian}} {{Period start error|dapingian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|rowspan="2" style="background:{{Period color|Early Ordovician}}"| [[اردویسین]]
| rowspan="2" style="background:{{Period color|Early Ordovician}}" |[[اردویسین|پیشین]]
|style="background:{{Period color|Floian}}"| [[فلوئین]]{{سخ}}(پیشتر [[Arenig]])
| style="background:{{Period color|Floian}}" |[[فلوئین]]
|style="background:{{Period color|Floian}}"| {{Period start|floian}} ± 1.4<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Floian}}" |{{Period start|floian}} {{Period start error|floian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|style="background:{{Period color|Tremadocian}}"| [[ترمادوسین]]
| style="background:{{Period color|Tremadocian}}" |[[ترمادوسین]]
|style="background:{{Period color|Tremadocian}}"| {{Period start|tremadocian}} ± 1.9<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Tremadocian}}" |{{Period start|tremadocian}} {{Period start error|tremadocian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|rowspan="10" style="background:{{Period color|Cambrian}}"| [[کامبرین]]
| rowspan="10" style="background:{{Period color|Cambrian}}" |[[کامبرین]]
|rowspan="3" style="background:{{Period color|Furongian}}"| [[فورونجین]]
| rowspan="3" style="background:{{Period color|Furongian}}" |[[فورونجین]]
|style="background:{{Period color|Stage 10}}"| [[اشکوب ۱۰ کامبرین]]
| style="background:{{Period color|Stage 10}}" |[[اشکوب ۱۰ کامبرین]]
|rowspan="10"| تنوع زیاد زندگی در زمین طی [[انفجار کامبرین]]. فسیل‌های متعدد. پیدایش جدیدترین [[شاخه (زیست‌شناسی)|شاخه‌های]] [[جانوران]]. پیدایش نخستین [[طنابداران]] به همراه چندین شاخه منقرض‌شده. فراوانی [[کهن‌جامان]] و سپس از بین رفتن آنان. کرم‌های [[تریلوبیت]] [[نرینه‌ای‌تباران|نرینه‌ای‌تبار]]، [[اسفنج دریایی]]، [[بازوپایان]] و جانوران گوناگون دیگر. [[ناجورمیگویان]] به عنوان درندگان بزرگ و مرگ بسیاری از گونه‌های [[ادیاکاران]]. [[پروکاریوت]]‌ها، ادامه حیات [[آغازیان]] (مانند [[روزن‌داران]])، [[قارچ]]‌ها و [[جلبک]]‌ها تا امروز. ظهور ابرقاره [[گوندوانا]]. پایان تدریجی [[Petermann Orogeny|کوه‌زایی پترمن]] در قاره [[استرالیا (قاره)|استرالیا]] (۵۵۰ تا ۵۳۵ میلیون سال پیش). کوه‌زایی راس در جنوبگان. [[Adelaide Geosyncline|کوه‌زایی دلامیرین]] (۵۱۴ تا ۴۹۰ میلیون سال پیش) و [[Lachlan Orogeny|کوه‌زایی لاچلن]] (۵۴۰ تا ۴۴۰ میلیون سال پیش) در قاره [[استرالیا (قاره)|استرالیا]]. سطح کربن دی‌اکسید [[جو زمین]] حدود ۱۵ برابر مقدار امروزی (در [[هولوسن]] حدود ۶۰۰۰ ppmv در مقایسه با ۴۰۰ ppmv امروزی).
|rowspan="10"| تنوع زیاد زندگی در زمین طی [[انفجار کامبرین]]. فسیل‌های متعدد. پیدایش جدیدترین [[شاخه (زیست‌شناسی)|شاخه‌های]] [[جانوران]]. پیدایش نخستین [[طنابداران]] به همراه چندین شاخه منقرض‌شده. فراوانی [[کهن‌جامان]] و سپس از بین رفتن آنان. کرم‌های [[تریلوبیت]] [[نرینه‌ای‌تباران|نرینه‌ای‌تبار]]، [[اسفنج دریایی]]، [[بازوپایان]] و جانوران گوناگون دیگر. [[ناجورمیگویان]] به عنوان درندگان بزرگ و مرگ بسیاری از گونه‌های [[ادیاکاران]]. [[پروکاریوت]]‌ها، ادامه حیات [[آغازیان]] (مانند [[روزن‌داران]])، [[قارچ]]‌ها و [[جلبک]]‌ها تا امروز. ظهور ابرقاره [[گوندوانا]]. پایان تدریجی [[Petermann Orogeny|کوه‌زایی پترمن]] در قاره [[استرالیا (قاره)|استرالیا]] (۵۵۰ تا ۵۳۵ میلیون سال پیش). کوه‌زایی راس در جنوبگان. [[Adelaide Geosyncline|کوه‌زایی دلامیرین]] (۵۱۴ تا ۴۹۰ میلیون سال پیش) و [[Lachlan Orogeny|کوه‌زایی لاچلن]] (۵۴۰ تا ۴۴۰ میلیون سال پیش) در قاره [[استرالیا (قاره)|استرالیا]]. سطح کربن دی‌اکسید [[جو زمین]] حدود ۱۵ برابر مقدار امروزی (در [[هولوسن]] حدود ۶۰۰۰ ppmv در مقایسه با ۴۰۰ ppmv امروزی).
|style="background:{{Period color|Stage 10}}"| ~۴۸۹٫۵
| style="background:{{Period color|Stage 10}}" |~۴۸۹٫۵
|-
|-
|style="background:{{Period color|Jiangshanian}}"| [[ژیانگشانین]]
| style="background:{{Period color|Jiangshanian}}" |[[ژیانگشانین]]
|style="background:{{Period color|Jiangshanian}}"| ~494<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Jiangshanian}}" |~{{Period start|Jiangshanian}} {{Period start error|Jiangshanian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|style="background:{{Period color|Paibian}}"| [[پایبین]]
| style="background:{{Period color|Paibian}}" |[[پایبین]]
|style="background:{{Period color|Paibian}}"| ~{{Period start|paibian}}<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Paibian}}" |~{{Period start|paibian}} {{Period start error|paibian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|rowspan="3" style="background:{{Period color|Series 3}}"| [[ردیف ۳ کامبرین]]
| rowspan="3" style="background:{{Period color|Series 3}}" |[[میائولینگین]]
|style="background:{{Period color|Guzhangian}}"| [[گوژانگین]]
| style="background:{{Period color|Guzhangian}}" |[[گوژانگین]]
|style="background:{{Period color|Guzhangian}}"| ~{{Period start|guzhangian}}<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Guzhangian}}" |~{{Period start|guzhangian}} {{Period start error|guzhangian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|style="background:{{Period color|Drumian}}"| [[درومین]]
| style="background:{{Period color|Drumian}}" |[[درومین]]
|style="background:{{Period color|Drumian}}"| ~{{Period start|drumian}}<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Drumian}}" |~{{Period start|drumian}} {{Period start error|drumian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|style="background:{{Period color|Stage 5}}"| [[اشکوب ۵ کامبرین]]
| style="background:{{Period color|Stage 5}}" |[[وولیوئن]]
|style="background:{{Period color|Stage 5}}"| ~{{Period start|cambrian stage 5}}
| style="background:{{Period color|Stage 5}}" |~{{Period start|wuliuan}} {{Period start error|wuliuan}}
|-
|-
|rowspan="2" style="background:{{Period color|Series 2}}"| [[ردیف ۲ کامبرین]]
| rowspan="2" style="background:{{Period color|Series 2}}" |[[ردیف ۲ کامبرین]]
|style="background:{{Period color|Stage 4}}"| [[اشکوب ۴ کامبرین]]
| style="background:{{Period color|Stage 4}}" |[[اشکوب ۴ کامبرین]]
|style="background:{{Period color|Stage 4}}"| ~{{Period start|cambrian stage 4}}
| style="background:{{Period color|Stage 4}}" |~{{Period start|cambrian stage 4}} {{Period start error|cambrian stage 4}}
|-
|-
|style="background:{{Period color|Stage 3}}"| [[اشکوب ۳ کامبرین]]
| style="background:{{Period color|Stage 3}}" |[[اشکوب ۳ کامبرین]]
|style="background:{{Period color|Stage 3}}"| ~{{Period start|cambrian stage 3}}
| style="background:{{Period color|Stage 3}}" |~{{Period start|cambrian stage 3}} {{Period start error|cambrian stage 3}}
|-
|-
|rowspan="2" style="background:{{Period color|Terreneuvian}}"| [[ترنووین]]
| rowspan="2" style="background:{{Period color|Terreneuvian}}" |[[ترنووین]]
|style="background:{{Period color|Stage 2}}"| [[اشکوب ۲ کامبرین]]
| style="background:{{Period color|Stage 2}}" |[[اشکوب ۲ کامبرین]]
|style="background:{{Period color|Stage 2}}"| ~{{Period start|cambrian stage 2}}
| style="background:{{Period color|Stage 2}}" |~{{Period start|cambrian stage 2}} {{Period start error|cambrian stage 2}}
|-
|-
|style="background:{{Period color|Fortunian}}"| [[فورتونین]]
| style="background:{{Period color|Fortunian}}" |[[فورتونین]]
|style="background:{{Period color|Fortunian}}"| ~{{Period start|fortunian}} ± 1.0<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Fortunian}}" |~{{Period start|fortunian}} {{Period start error|fortunian}}<sup>*</sup>
|-
|-
|rowspan="18" style="background:{{Period color|Precambrian}}"| [[پرکامبرین]]{{Efn|name="aka-cryptozoic"| [[پرکامبرین]] به نام کریپتوزوئیک نیز شناخته می‌شود.}}
| rowspan="10" style="background:{{Period color|Proterozoic}}" |[[پیشین‌زیستی]]
|rowspan="10" style="background:{{Period color|Proterozoic}}"| [[پیشین‌زیستی]]{{Efn|name="Precambrian-Time"|The [[پیشین‌زیستی]]، [[نخست‌زیستی]] and [[پیشازیستی]] are often collectively referred to as the [[پرکامبرین]] or sometimes, also the Cryptozoic.}}
| rowspan="3" style="background:{{Period color|Neoproterozoic}}" |[[پیشین‌زیستی نو]]
|rowspan="3" style="background:{{Period color|Neoproterozoic}}"| [[پیشین‌زیستی نو]]{{Efn|name="Precambrian-Time"}}
| style="background:{{Period color|Ediacaran}}" |[[ادیاکاران]]
|style="background:{{Period color|Ediacaran}}"| [[ادیاکاران]]
|colspan="3"|[[سنگواره]]‌های خوب از نخستین [[جانوران]] چندسلولی، شکوفایی [[Ediacaran biota]] در دریاها در سطح جهانی، [[فسیل شاخص|فسیل‌های شاخص]] از گونه‌های کرم‌مانند ''[[Trichophycus pedum|Trichophycus]]'' و مانند آن. نخستین [[اسفنج دریایی|اسفنج‌های دریایی]] و [[تریلوبیت]]‌ها. اشکال مبهم شامل بسیاری از موجودات ژله‌ای نرم که به شکل کیسه و دیسک هستند (مانند ''[[دیکینسونیا]]''). [[Taconic Orogeny]] در آمریکای شمالی. [[کوه‌زایی]] [[محدوده آراوالی]] در [[شبه‌قاره هند]]. آغاز [[Petermann Orogeny|کوه‌زایی پترمن]] در قاره [[استرالیا (قاره)|استرالیا]]. کوه‌زایی Beardmore در جنوبگان، ۶۳۳–۶۲۰ [[سال|میلیون سال پیش]].
|colspan="3"|[[سنگواره]]‌های خوب از نخستین [[جانوران]] چندسلولی، شکوفایی [[Ediacaran biota]] در دریاها در سطح جهانی، [[فسیل شاخص|فسیل‌های شاخص]] از گونه‌های کرم‌مانند ''[[Trichophycus pedum|Trichophycus]]'' و مانند آن. نخستین [[اسفنج دریایی|اسفنج‌های دریایی]] و [[تریلوبیت]]‌ها. اشکال مبهم شامل بسیاری از موجودات ژله‌ای نرم که به شکل کیسه و دیسک هستند (مانند ''[[دیکینسونیا]]''). [[Taconic Orogeny]] در آمریکای شمالی. [[کوه‌زایی]] [[محدوده آراوالی]] در [[شبه‌قاره هند]]. آغاز [[Petermann Orogeny|کوه‌زایی پترمن]] در قاره [[استرالیا (قاره)|استرالیا]]. کوه‌زایی Beardmore در جنوبگان، ۶۳۳–۶۲۰ [[سال|میلیون سال پیش]].
|style="background:{{Period color|Ediacaran}}"| ~{{Period start|ediacaran}}<sup>*</sup>
| style="background:{{Period color|Ediacaran}}" |~{{Period start|ediacaran}} {{Period start error|ediacaran}}<sup>*</sup>
|-
|-
|style="background:{{Period color|Cryogenian}}"| [[کریوژنین]]
| style="background:{{Period color|Cryogenian}}" |[[کریوژنین]]
|colspan="3"| دوره احتمالی "[[زمین گوی برفی]]". [[سنگواره]]‌ها همچنان کمیاب. آغاز تقسیم و شکسته‌شدن توده‌خشکی [[رودینیا]]. توقف تدریجی فاز انتهایی کوه‌زایی روکر / نمرود در جنوبگان.
|colspan="3"| دوره احتمالی "[[زمین گوی برفی]]". [[سنگواره]]‌ها همچنان کمیاب. آغاز تقسیم و شکسته شدن [[خشکسار]] [[رودینیا]]. توقف تدریجی فاز انتهایی کوه‌زایی روکر / نمرود در جنوبگان.

|style="background:{{Period color|Cryogenian}}"| ~{{Period start|cryogenian}}<!--- -635 to -720 (-850 <2015) mya - Cryogenian glaciation --->{{Efn|name="absolute-age"|Defined by absolute age ([[زمان چینه‌شناختی استاندارد جهانی]]).}}
| style="background:{{Period color|Cryogenian}}" |~{{Period start|cryogenian}} {{Period start error|cryogenian}}{{Efn|name="absolute-age"|با سن مطلق ([[زمان چینه‌شناختی استاندارد جهانی]]) تعریف شده‌است.|group=note}}
|-
|-
|style="background:{{Period color|Tonian}}"| [[تونین]]
| style="background:{{Period color|Tonian}}" |[[تونین]]
|colspan="3"|آخرین فاز تشکیل ابرقاره [[رودینیا]] در اوایل تونین روی داد و شکستن آن در ۸۰۰ میلیون سال پیش آغاز شد. [[Sveconorwegian orogeny|کوه‌زایی Sveconorwegian]] پایان یافت. توقف تدریجی [[Grenville Orogeny|کوه‌زایی گرینول]] در آمریکای شمالی. کوه‌زایی روکر / نمرود در جنوبگان در ۱۵۰ ± ۱٬۰۰۰ میلیون سال پیش. [[فسیل شاخص|فسیل‌های شاخص]] از [[جانداران چندیاخته‌ای]] ساده و [[یوکاریوت]]‌ها. فرونشینی [[Adelaide Geosyncline|زمین‌ناودیس آدلاید]] در [[استرالیا (قاره)|استرالیا]]، آغاز [[کوه‌زایی دلامرین]] در استرالیا.
|colspan="3"|آخرین فاز تشکیل ابرقاره [[رودینیا]] در اوایل تونین روی داد و شکستن آن در ۸۰۰ میلیون سال پیش آغاز شد. [[Sveconorwegian orogeny|کوه‌زایی Sveconorwegian]] پایان یافت. توقف تدریجی [[Grenville Orogeny|کوه‌زایی گرینول]] در آمریکای شمالی. کوه‌زایی روکر / نمرود در جنوبگان در ۱۵۰ ± ۱٬۰۰۰ میلیون سال پیش. [[فسیل شاخص|فسیل‌های شاخص]] از [[جانداران چندیاخته‌ای]] ساده و [[یوکاریوت]]‌ها. فرونشینی [[Adelaide Geosyncline|زمین‌ناودیس آدلاید]] در [[استرالیا (قاره)|استرالیا]]، آغاز [[کوه‌زایی دلامرین]] در استرالیا.
|style="background:{{Period color|Tonian}}"| {{Period start|tonian}}{{Efn|name="absolute-age"}}
| style="background:{{Period color|Tonian}}" |{{Period start|tonian}} {{Period start error|tonian}}{{Efn|name="absolute-age"|group=note}}
|-
|-
|rowspan="3" style="background:{{Period color|Mesoproterozoic}}"| [[پیشین‌زیستی میانه]]{{Efn|name="Precambrian-Time"}}
| rowspan="3" style="background:{{Period color|Mesoproterozoic}}" |[[پیشین‌زیستی میانه]]
|style="background:{{Period color|Stenian}}"| [[استنین]]
| style="background:{{Period color|Stenian}}" |[[استنین]]
|colspan="3"|کمربندهای باریک [[سنگ دگرگونی]] به‌دلیل [[کوه‌زایی]] در زمان تشکیل [[رودینیا]] و احاطه‌شدن آن با [[اقیانوس پان-آفریکن]]. آغاز [[Sveconorwegian orogeny|کوه‌زایی سوکونروژین]]. آغاز احتمالی فاز پسین کوه‌زایی روکر / نمرود در جنوبگان. کوه‌زایی موسگراو در [[Musgrave Block]]، [[آلیس اسپرینگ]] در ۱٬۰۸۰– میلیون سال پیش. کاهش [[استروماتولیت]]‌ها در نتیجه تکثیر [[جلبک]]‌ها.
|colspan="3"|کمربندهای باریک [[سنگ دگرگونی]] به‌دلیل [[کوه‌زایی]] در زمان تشکیل [[رودینیا]] و احاطه‌شدن آن با [[اقیانوس پان-آفریکن]]. آغاز [[Sveconorwegian orogeny|کوه‌زایی سوکونروژین]]. آغاز احتمالی فاز پسین کوه‌زایی روکر / نمرود در جنوبگان. کوه‌زایی موسگراو در [[Musgrave Block]]، [[آلیس اسپرینگ]] در ۱٬۰۸۰– میلیون سال پیش. کاهش [[استروماتولیت]]‌ها در نتیجه تکثیر [[جلبک]]‌ها.
|style="background:{{Period color|Stenian}}"| {{Period start|stenian}}{{Efn|name="absolute-age"}}
| style="background:{{Period color|Stenian}}" |{{Period start|stenian}} {{Period start error|stenian}}{{Efn|name="absolute-age"|group=note}}
|-
|-
|style="background:{{Period color|Ectasian}}"| [[اکتاسین]]
| style="background:{{Period color|Ectasian}}" |[[اکتاسین]]
|colspan="3"| ادامه گسترش [[سکو (زمین‌شناسی)|سکو]]‌ها. [[کلنی (زیست‌شناسی)|کلنی]]‌های [[جلبک سبز]] در دریاها. [[Grenville Orogeny]] در آمریکای شمالی. شکسته‌شدن ابرقاره [[کلمبیا (ابرقاره)|کلمبیا]]
|colspan="3"| ادامه گسترش [[سکو (زمین‌شناسی)|سکو]]‌ها. [[کلنی (زیست‌شناسی)|کلنی]]‌های [[جلبک سبز]] در دریاها. [[Grenville Orogeny]] در آمریکای شمالی. شکسته‌شدن ابرقاره [[کلمبیا (ابرقاره)|کلمبیا]].
|style="background:{{Period color|Ectasian}}"| {{Period start|ectasian}}{{Efn|name="absolute-age"}}
| style="background:{{Period color|Ectasian}}" |{{Period start|ectasian}} {{Period start error|ectasian}}{{Efn|name="absolute-age"|group=note}}
|-
|-
|style="background:{{Period color|Calymmian}}"| [[کالیمین]]
| style="background:{{Period color|Calymmian}}" |[[کالیمین]]
|colspan="3"| ادامه گسترش پوشش [[سکو (زمین‌شناسی)|سکو]]‌ها، نخستین [[باستان‌گیاهیان]]، [[جلبک قرمز]] و [[جلبک سبز]] و [[پشت‌تاژکان]] که باعث ایجاد نخستین [[قارچ]]‌ها و [[همه‌زیان]] شد.
|colspan="3"| ادامه گسترش پوشش [[سکو (زمین‌شناسی)|سکو]]‌ها، نخستین [[باستان‌گیاهیان]]، [[جلبک قرمز]] و [[جلبک سبز]] و [[پشت‌تاژکان]] که باعث ایجاد نخستین [[قارچ]]‌ها و [[همه‌زیان]] شد.
|style="background:{{Period color|Calymmian}}"| {{Period start|calymmian}}{{Efn|name="absolute-age"}}
| style="background:{{Period color|Calymmian}}" |{{Period start|calymmian}} {{Period start error|calymmian}}{{Efn|name="absolute-age"|group=note}}
|-
|-
|rowspan="4" style="background:{{Period color|Paleoproterozoic}}"| [[پیشین‌زیستی دیرینه]]{{Efn| name="Precambrian-Time"}}
| rowspan="4" style="background:{{Period color|Paleoproterozoic}}" |[[پیشین‌زیستی دیرینه]]
|style="background:{{Period color|Statherian}}"| [[استاترین]]
| style="background:{{Period color|Statherian}}" |[[استاترین]]
|colspan="3"|نخستین [[یوکاریوت]]‌های مشخص: [[آغازیان]] با هسته و سیستم غشایی. تشکیل ابرقاره [[کلمبیا (ابرقاره)|کلمبیا]] به‌عنوان دومین ابرقاره اولیه. پایان کوه‌زایی کیمبن در استرالیا. کوه‌زایی یاپونگکو در [[Yilgarn craton|کراتون ییلگارد]] در استرالیای غربی. کوه‌زایی مانگارون در ۱٬۶۸۰–۱٬۶۲۰ میلیون سال پیش، بر روی [[Gascoyne Complex|مجموعه گاسکویین]] در استرالیای غربی. کوه‌زایی کارانان (۱٬۶۵۰ میلیون سال پیش)، کراتون گاولر در [[استرالیای جنوبی]]. کاهش دوباره سطح اکسیژن
|colspan="3"|نخستین [[یوکاریوت]]‌های مشخص: [[آغازیان]] با هسته و سیستم غشایی. تشکیل ابرقاره [[کلمبیا (ابرقاره)|کلمبیا]] به‌عنوان دومین ابرقاره اولیه. پایان کوه‌زایی کیمبن در استرالیا. کوه‌زایی یاپونگکو در [[Yilgarn craton|کراتون ییلگارد]] در استرالیای غربی. کوه‌زایی مانگارون در ۱٬۶۸۰–۱٬۶۲۰ میلیون سال پیش، بر روی [[Gascoyne Complex|مجموعه گاسکویین]] در استرالیای غربی. کوه‌زایی کارانان (۱٬۶۵۰ میلیون سال پیش)، کراتون گاولر در [[استرالیای جنوبی]]. کاهش دوباره سطح اکسیژن.
|style="background:{{Period color|Statherian}}"| {{Period start|statherian}}{{Efn|name="absolute-age"}}
| style="background:{{Period color|Statherian}}" |{{Period start|statherian}} {{Period start error|statherian}}{{Efn|name="absolute-age"|group=note}}
|-
|-
|style="background:{{Period color|Orosirian}}"| [[اوروسیرین]]
| style="background:{{Period color|Orosirian}}" |[[اوروسیرین]]
|colspan="3"| افزایش اکسیژن در [[جو زمین]] با ظاهرشدن بیشتر [[استروماتولیت]]‌های سیانوباکتری. دهانه‌های برخوردی [[دهانه وردفرت|وردفرت]] و [[حوضه سادبری]]. [[کوه‌زایی]]‌های بیشتر. کوه‌زایی [[Penokean orogeny|پنوکی]] و [[Trans-Hudsonian Orogeny|کوه‌زایی‌های ترنس-هودسونی]] در آمریکای شمالی. فاز اولیه کوه‌زاریی روکر در جنوبگان، ۲٬۰۰۰–۱٬۷۰۰ میلیون سال پیش. کوه‌زایی گلنبورگ، [[Gascoyne Complex|گلنبورگ‌ترین]]، [[استرالیا (قاره)|قاره استرالیا]] در ۲٬۰۰۵–۱٬۹۲۰ میلیون سال پیش. آغاز کوه‌زایی کیمبن، [[Gawler craton|کراتون گاولر]] در قاره استرالیا.
|colspan="3"| افزایش اکسیژن در [[جو زمین]] با ظاهرشدن بیشتر [[استروماتولیت]]‌های سیانوباکتری. دهانه‌های برخوردی [[دهانه وردفرت|وردفرت]] و [[حوضه سادبری]]. [[کوه‌زایی]]‌های بیشتر. کوه‌زایی [[Penokean orogeny|پنوکی]] و [[Trans-Hudsonian Orogeny|کوه‌زایی‌های ترنس-هودسونی]] در آمریکای شمالی. فاز اولیه کوه‌زاریی روکر در جنوبگان، ۲٬۰۰۰–۱٬۷۰۰ میلیون سال پیش. کوه‌زایی گلنبورگ، [[Gascoyne Complex|گلنبورگ‌ترین]]، [[استرالیا (قاره)|قاره استرالیا]] در ۲٬۰۰۵–۱٬۹۲۰ میلیون سال پیش. آغاز کوه‌زایی کیمبن، [[Gawler craton|کراتون گاولر]] در قاره استرالیا.
|style="background:{{Period color|Orosirian}}"| {{Period start|orosirian}}{{Efn|name="absolute-age"}}
| style="background:{{Period color|Orosirian}}" |{{Period start|orosirian}} {{Period start error|orosirian}}{{Efn|name="absolute-age"|group=note}}
|-
|-
|style="background:{{Period color|Rhyacian}}"| [[ریاسین]]
| style="background:{{Period color|Rhyacian}}" |[[ریاسین]]
|colspan="3"| تشکیل [[Bushveld Igneous Complex|مجموعه آذرین بوشولد]]. نخستین [[یوکاریوت]] فرضی. [[یخبندان هورونی]]. [[زیاگان فرانس‌ویلین]] چندسلولی.
|colspan="3"| تشکیل [[Bushveld Igneous Complex|مجموعه آذرین بوشولد]]. نخستین [[یوکاریوت]] فرضی. [[یخبندان هورونی]]. [[زیاگان فرانس‌ویلین]] چندسلولی.
|style="background:{{Period color|Rhyacian}}"| {{Period start|rhyacian}}{{Efn|name="absolute-age"}}
| style="background:{{Period color|Rhyacian}}" |{{Period start|rhyacian}} {{Period start error|rhyacian}}{{Efn|name="absolute-age"|group=note}}
|-
|-
|style="background:{{Period color|Siderian}}"| [[سیدرین]]
| style="background:{{Period color|Siderian}}" |[[سیدرین]]
|colspan="3"| افزایش اکسیژن ناشی از [[رویداد بزرگ اکسیژنی]] (به‌دلیل [[سیانوباکتر]]). کوه‌زایی اسلیفورد در [[استرالیا (قاره)|استرالیا]]، [[Gawler Craton|کراتون گاولر در]] ۲٬۴۴۰–۲٬۴۲۰ میلیون پیش [[سال]].
|colspan="3"| افزایش اکسیژن ناشی از [[رویداد بزرگ اکسیژنی]] (به‌دلیل [[سیانوباکتر]]). کوه‌زایی اسلیفورد در [[استرالیا (قاره)|استرالیا]]، [[Gawler Craton|کراتون گاولر در]] ۲٬۴۴۰–۲٬۴۲۰ میلیون پیش [[سال]].
|style="background:{{Period color|Siderian}}"| {{Period start|siderian}}{{Efn|name="absolute-age"}}
| style="background:{{Period color|Siderian}}" |{{Period start|siderian}} {{Period start error|siderian}}{{Efn|name="absolute-age"|group=note}}
|-
|-
|rowspan="4" style="background:{{Period color|Archean}}"| [[نخست‌زیستی]]{{Efn|name="Precambrian-Time"}}
| rowspan="4" style="background:{{Period color|Archean}}" |[[نخست‌زیستی]]
|style="background:{{Period color|Neoarchean}}"| [[نخست‌زیستی نو]]{{Efn|name="Precambrian-Time"}}
| style="background:{{Period color|Neoarchean}}" |[[نخست‌زیستی نو]]
|colspan="4"|پایدارشدن بیشتر [[کراتون]]‌های جدید، رویداد احتمالی واژگونی [[گوشته]]. کوه‌زایی اینسل در حدود ۱۵۰ ± ۲٬۶۵۰ میلیون سال پیش. آغاز تشکیل [[Abitibi greenstone belt]] در [[انتاریو]] و [[استان کبک]] امروزی و ثبیت آن در حدود ۲٬۶۰۰ میلیون سال پیش.
|colspan="4"|پایدارشدن بیشتر [[کراتون]]‌های جدید، رویداد احتمالی واژگونی [[گوشته]]. کوه‌زایی اینسل در حدود ۱۵۰ ± ۲٬۶۵۰ میلیون سال پیش. آغاز تشکیل [[Abitibi greenstone belt]] در [[انتاریو]] و [[استان کبک]] امروزی و ثبیت آن در حدود ۲٬۶۰۰ میلیون سال پیش.
|style="background:{{Period color|Neoarchean}}"| {{Period start|neoarchean}}{{Efn|name="absolute-age"}}
| style="background:{{Period color|Neoarchean}}" |{{Period start|neoarchean}} {{Period start error|neoarchean}}{{Efn|name="absolute-age"|group=note}}
|-
|-
|style="background:{{Period color|Mesoarchean}}"| [[نخست‌زیستی میانه]]{{Efn|name="Precambrian-Time"}}
| style="background:{{Period color|Mesoarchean}}" |[[نخست‌زیستی میانه]]
|colspan="4"|نخستین [[استروماتولیت]]‌ها (احتمالاً [[کلنی (زیست‌شناسی)|کلنی]]‌های [[سیانوباکتر]]). قدیمی‌ترین [[macrofossil]]‌ها. کوه‌زایی هامبولت در جنوبگان. آغاز تشکیل [[Blake River Megacaldera Complex]] در استان [[انتاریو]] و [[استان کبک]] امروزی و پایان آن در حدود ۲٬۶۹۶ میلیون سال پیش.
|colspan="4"|نخستین [[استروماتولیت]]‌ها (احتمالاً [[کلنی (زیست‌شناسی)|کلنی]]‌های [[سیانوباکتر]]). قدیمی‌ترین [[macrofossil]]‌ها. کوه‌زایی هامبولت در جنوبگان. آغاز تشکیل [[Blake River Megacaldera Complex]] در استان [[انتاریو]] و [[استان کبک]] امروزی و پایان آن در حدود ۲٬۶۹۶ میلیون سال پیش.
|style="background:{{Period color|Mesoarchean}}"| {{Period start|mesoarchean}}{{Efn|name="absolute-age"}}
| style="background:{{Period color|Mesoarchean}}" |{{Period start|mesoarchean}} {{Period start error|mesoarchean}}{{Efn|name="absolute-age"|group=note}}
|-
|-
|style="background:{{Period color|Paleoarchean}}"| [[نخست‌زیستی دیرینه]]{{Efn|name="Precambrian-Time"}}
| style="background:{{Period color|Paleoarchean}}" |[[نخست‌زیستی دیرینه]]
|colspan="4"| تنوع و گسترش سریع [[آرکی‌ها]]ی [[پروکاریوت]]ی (مانند [[متانوژن]]) و [[باکتری]]‌ها (مانند [[سیانوباکتر]]) به‌همراه [[ویروس]]‌های اولیه. نخستین باکتری [[نورپرورد]] شناخته‌شده. نخستین [[microfossil|ریزفسیل]] قطعی. نخستین [[کراتون]]‌ها بر روی زمین، مانند [[سپر کانادا]]. کوه‌زایی راینر در جنوبگان.
|colspan="4"| تنوع و گسترش سریع [[آرکی‌ها]]ی [[پروکاریوت]]ی (مانند [[متانوژن]]) و [[باکتری]]‌ها (مانند [[سیانوباکتر]]) به‌همراه [[ویروس]]‌های اولیه. نخستین باکتری [[نورپرورد]] شناخته‌شده. نخستین [[microfossil|ریزفسیل]] قطعی. نخستین [[کراتون]]‌ها بر روی زمین، مانند [[سپر کانادا]]. کوه‌زایی راینر در جنوبگان.
|style="background:{{Period color|Paleoarchean}}"| {{Period start|paleoarchean}}{{Efn|name="absolute-age"}}
| style="background:{{Period color|Paleoarchean}}" |{{Period start|paleoarchean}} {{Period start error|paleoarchean}}{{Efn|name="absolute-age"|group=note}}
|-
|-
|style="background:{{Period color|Eoarchean}}"| [[سپیده‌دم نخست‌زیستی]]{{Efn|name="Precambrian-Time"}}
| style="background:{{Period color|Eoarchean}}" |[[سپیده‌دم نخست‌زیستی]]
⚫
|colspan="4"|نخستین [[microfossil|میکروفسیل]]های احتمالی. نخستین [[جاندار]] و ارگانیسم‌های زنده همراه با نخستین [[خودجایگزین‌گری]] و [[آران‌ای]] [[مولکول]]در حدود ۴٬۰۰۰ میلیون سال پیش، پس از فرگشت سلول‌های واقعی با پروتئین و ژن‌های بر پایه [[دی‌ان‌ای]] در حدود ۳۸۰۰ میلیون سال پیش. پایان [[آخرین بمباران سنگین]]. [[Napier Mountains|کوه‌زایی ناپیر]] در جنوبگان در حدود ۲۰۰ ± ۴٬۰۰۰ میلیون سال پیش.
|colspan="4"|
⚫
| style="background:{{Period color|Eoarchean}}" |{{Period start|eoarchean}} {{Period start error|eoarchean}}{{Efn|name="absolute-age"|group=note}}
⚫
. نخستین [[microfossil|میکروفسیل‌]]های احتمالی. نخستین [[جاندار]] و ارگانیسم‌های زنده همراه با نخستین [[خودجایگزین‌گری]] و [[آران‌ای]] [[مولکول]]در حدود ۴٬۰۰۰ میلیون سال پیش، پس از فرگشت سلول‌های واقعی با پروتئین و ژن‌های بر پایه [[دی‌ان‌ای]] در حدود ۳۸۰۰ میلیون سال پیش. پایان [[آخرین بمباران سنگین]]. [[Napier Mountains|کوه‌زایی ناپیر]] در جنوبگان در حدود ۲۰۰ ± ۴٬۰۰۰ میلیون سال پیش.
⚫
|style="background:{{Period color|Eoarchean}}"| ~{{Period start|eoarchean}}
|-
|-
| style="background:{{Period color|Hadean}}" |[[پیشازیستی]]{{سخ}}{{Efn|name="Hadean"|با وجود کاربرد گسترده، عنوان [[پیشازیستی]] به‌طور رسمی توسط ICS تصویب نشده‌است.|group=note}}
|rowspan="4" style="background:{{Period color|Hadean}}"| [[پیشازیستی]]{{Efn|name="Precambrian-Time"}}{{Efn|name="hadeon-not-formal"|Though commonly used, the [[پیشازیستی]] is not a formal eon<ref name="OggEtAl2016">{{cite book | title=A Concise Geologic Time Scale: 2016 | publisher=Elsevier | first=J.G. | last=Ogg | first2=G. | last2=Ogg | first3=F.M. | last3=Gradstein | year=2016 | pages=20 | isbn=978-0-444-63771-0}}</ref> and no lower bound for the Archean and Eoarchean have been agreed upon. The Hadean has also sometimes been called the Priscoan or the Azoic. Sometimes, the Hadean can be found to be subdivided according to the [[زمان‌بندی زمین‌شناسی ماه]]. These eras include the [[Cryptic era|Cryptic]] and [[Basin Groups]] (which are subdivisions of the [[Pre-Nectarian]] era), [[شهدی]]، and [[Early Imbrian]] units.}}
⚫
|colspan="5"| شواهد غیرمستقیم [[فتوسنتز]] (مانند [[کروژن]]) از زندگی اولیه. این دوره با آغاز [[آخرین بمباران سنگین]] در [[منظومه شمسی]] داخلی هم‌پوشانی دارد که احتمالاً بر اثر مهاجرت سیاره‌ای [[نپتون]] به داخل [[کمربند کویپر]] پدید آمده که ناشی از [[رزنانس مداری]] سیاره‌های [[مشتری (سیاره)|مشتری]] و [[زحل]] است. قدیمی‌ترین سنگ‌های شناخته‌شده (۴٬۰۳۱ تا ۳٬۵۸۰ [[سال|میلیون سال پیش]]).<ref name="Oldest-rock">{{cite journal|doi=10.1007/s004100050465|title=Priscoan (4.00&ndash;4.03 Ga) orthogneisses from northwestern Canada|year=1999|last=Bowring|first=Samuel A.|journal=Contributions to Mineralogy and Petrology|volume=134|issue=1|pages=3|last2=Williams|first2=Ian S.|bibcode=1999CoMP..134....3B}} قدیمی‌ترین سنگ کره زمین، [[گنیس اکاستا]] با سن حدود ۴٫۰۳ میلیارد سال در [[قلمروهای شمال غرب]] کانادا قرار دارد.</ref>
|style="background:{{Period color|Hadean}}"| [[Early Imbrian]] ([[پیشازیستی]]) (غیررسمی){{Efn|name="Precambrian-Time"}}{{Efn|name="Lunar-geologic-timescale-names"|These unit names were taken from the [[زمان‌بندی زمین‌شناسی ماه]] and refer to geologic events that did not occur on Earth. Their use for Earth geology is unofficial. Note that their start times do not dovetail perfectly with the later, terrestrially defined boundaries.}}

⚫
|colspan="4"| شواهد غیرمستقیم [[فتوسنتز]] (مانند [[کروژن]]) از زندگی اولیه. این دوره با آغاز [[آخرین بمباران سنگین]] در [[منظومه شمسی]] داخلی هم‌پوشانی دارد که احتمالاً بر اثر مهاجرت سیاره‌ای [[نپتون]] به داخل [[کمربند کویپر]] پدید آمده که ناشی از [[رزنانس مداری]] سیاره‌های [[مشتری (سیاره)|مشتری]] و [[زحل]] است. قدیمی‌ترین سنگ‌های شناخته‌شده (۴٬۰۳۱ تا ۳٬۵۸۰ [[سال|میلیون سال پیش]]).<ref name="Oldest-rock">{{cite journal|doi=10.1007/s004100050465|title=Priscoan (4.00&ndash;4.03 Ga) orthogneisses from northwestern Canada|year=1999|last=Bowring|first=Samuel A.|journal=Contributions to Mineralogy and Petrology|volume=134|issue=1|pages=3|last2=Williams|first2=Ian S.|bibcode=1999CoMP..134....3B}} The oldest rock on Earth is the [[Acasta Gneiss]], and it dates to 4.03 Ga, located in the [[قلمروهای شمال غرب]] of Canada.</ref>
نخستین شواهد زندگی بر اساس مقادیر غیرمعمول بالای ایزوتوپ کربن که نشانه‌ای رایج بر وجود حیات است.
|style="background:{{Period color|Hadean}}"| 4130<ref name="goldblatt2010"/>

|-
⚫
پایان فاز اولیه بمباران. قدیمی‌ترین [[کانی]] شناخته‌شده ([[زیرکن]]، ۴٬۴۰۴ ± ۸ [[سال|میلیون سال پیش]]). سیارک‌ها و دنباله‌دارها آب را به زمین آوردند.
|style="background:{{Period color|Hadean}}"| [[شهدی]] ([[پیشازیستی]]) (غیررسمی){{Efn|name="Precambrian-Time"}}{{Efn|name="Lunar-geologic-timescale-names"}}

|colspan="4"| نخستین ظهور احتمالی [[زمین‌ساخت صفحه‌ای]]. نام این واحد از [[زمان‌بندی زمین‌شناسی ماه]] گرفته شده؛ زمانی که [[دریای شهد]] و دیگر [[دریاوار]]های بزرگ طی [[رویداد برخوردی]] بزرگ تشکیل شدند. نخستین شواهد زندگی بر اساس مقادیر غیرمعمول بالای ایزوتوپ کربن که نشانه‌ای رایج بر وجود حیات است.
⚫
شکل‌گیری [[ماه]] (۴٬۵۳۳ تا ۴٬۵۲۷ [[سال|میلیون سال پیش]]), احتمالاً بر اثر [[فرضیه برخورد بزرگ|برخورد بزرگ]]، در انتهای این دوره. شکل‌گیری زمین (۴٬۵۷۰ تا ۴٬۵۶۷٫۱۷ [[سال|میلیون سال پیش]]), آغاز فاز اولیه بمباران. شکل‌گیری [[خورشید]] (۴٬۶۸۰ تا ۴٬۶۳۰ [[سال|میلیون سال پیش]]) <!--(پیش از هادئن)-->.
|style="background:{{Period color|Hadean}}"| 4280<ref name="goldblatt2010"/>
⚫
| style="background:{{Period color|Hadean}}" |~{{Period start|hadean}} {{Period start error|hadean}}{{Efn|name="absolute-age"|group=note}}
|-
|style="background:{{Period color|Hadean}}"| [[Basin Groups]] ([[پیشازیستی]]) (غیررسمی){{Efn|name="Precambrian-Time"}}{{Efn| name="Lunar-geologic-timescale-names"}}
⚫
|colspan="4"|پایان فاز اولیه بمباران. قدیمی‌ترین [[کانی]] شناخته‌شده ([[زیرکن]]، ۴٬۴۰۴ ± ۸ [[سال|میلیون سال پیش]]). سیارک‌ها و دنباله‌دارها آب را به زمین آوردند.<ref name="geology-wisc-edu">{{cite web|url=http://www.geology.wisc.edu/~valley/zircons/Wilde2001Nature.pdf|title=Geology.wisc.edu}}</ref>
|style="background:{{Period color|Hadean}}"| 4533<ref name="goldblatt2010"/>
|-
|style="background:{{Period color|Hadean}}"| [[Cryptic era|Cryptic]] ([[Cryptic era|Eohadean]]) (غیررسمی){{Efn|name="Precambrian-Time"}}{{Efn|name="Lunar-geologic-timescale-names"}}
⚫
|colspan="4"|شکل‌گیری [[ماه]] (۴٬۵۳۳ تا ۴٬۵۲۷ [[سال|میلیون سال پیش]]), احتمالاً بر اثر [[فرضیه برخورد بزرگ|برخورد بزرگ]]، در انتهای این دوره. شکل‌گیری زمین (۴٬۵۷۰ تا ۴٬۵۶۷٫۱۷ [[سال|میلیون سال پیش]]), آغاز فاز اولیه بمباران. شکل‌گیری [[خورشید]] (۴٬۶۸۰ تا ۴٬۶۳۰ [[سال|میلیون سال پیش]]) <!--(پیش از هادئن)-->.
⚫
|style="background:{{Period color|Hadean}}"| {{Period start|hadean}}
|}
|}


== نوشتارهای وابسته ==
== نوشتارهای وابسته ==
{{چندستونه|colwidth=15em|small=yes}}
* [[سن زمین]]
* [[تقویم کیهانی]]
* [[تاریخ فرگشتی حیات]]
* [[تشکیل و تکامل منظومه شمسی]]
* [[تاریخ زمین‌شناختی زمین]]
* [[تاریخ زمین‌شناختی زمین]]
* [[زمین‌شناسی مریخ]]
* [[تاریخ زمین]]
* [[تاریخ زمین‌شناسی]]
* [[زمان‌بندی زمین‌شناسی ماه]]
* [[تاریخ طبیعی]]
* [[تاریخ فرگشتی حیات]]
* [[گاه‌شمار جهان]]
* [[سیر زمانی تاریخ فرگشتی حیات]]
* [[سیر زمانی فرگشت انسان]]
* [[گاه‌شمار تاریخ طبیعی]]
{{پایان چندستونه}}

== یادداشت‌ها ==
== یادداشت‌ها ==
{{Notelist}}
{{Notelist}}

== منابع ==
== منابع ==
{{پانویس|۲}}
{{پانویس|۲}}
خط ۵۱۰: خط ۵۲۶:
{{تاریخ بزرگ}}
{{تاریخ بزرگ}}
{{اندازه‌گیری و استانداردهای زمان}}
{{اندازه‌گیری و استانداردهای زمان}}
[[رده:مقیاس زمانی زمین‌شناسی]]
[[رده:مقیاس زمانی زمین‌شناسی| ]]
[[رده:زمین‌شناسی]]
[[رده:زمین‌شناسی]]
[[رده:زمین‌گاه‌شناسی]]
[[رده:زمین‌گاه‌شناسی]]
خط ۵۱۷: خط ۵۳۳:
[[رده:مقیاس زمان زمین‌شناختی زمین کمیسیون بین‌المللی چینه‌شناسی]]
[[رده:مقیاس زمان زمین‌شناختی زمین کمیسیون بین‌المللی چینه‌شناسی]]
[[رده:واژگان زمین‌شناسی]]
[[رده:واژگان زمین‌شناسی]]
[[رده:گاه‌شمارهای مرتبط با فرگشت]]
[[رده:تاریخ طبیعی]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۷ آوریل ۲۰۲۴، ساعت ۰۴:۰۸

زمان‌بندی زمین‌شناسی
 پیدازیستی (فانروزوئیک)   نوزیستی (سنوزوئیک)  کواترنری
نئوژن
پالئوژن
 میانه‌زیستی (مزوزوئیک)  کرتاسه
ژوراسیک
تریاس
 دیرینه‌زیستی (پالئوزوئیک)  پرمین
کربونیفر
دوونین
سیلورین
اردویسین
کامبرین
 نهان‌زیستی  (پرکامبرین) پیشین‌زیستی (پروتروزوئیک)
نخست‌زیستی (آرکئن)
پیشازیستی (هادئن)
نمودار مقیاس زمانی زمین شناسی

مقیاس زمانی زمین‌شناسی (به انگلیسی: geologic time scale، یا geological time scale، (GTS)) تقسیم‌بندی تاریخ زمین به بخش‌هایی از زمان شامل ابردوران، دوران، دوره، دور و عصر است. این مقیاس زمانی با استفاده از اصول تعیین سن نسبی ایجاد شده‌است. به عبارت دیگر، مقیاس زمانی زمین‌شناسی، سیستم اندازه‌گیری اتفاقات مختلفی است که در دوران زندگی زمین رخ داده‌است. تمام اتفاقات مختلف، اعم از انقراض‌ها، پیدایش‌ها و رخ‌دادهای زمین‌شناسی در آن، مشخص است. از آنجا که تفسیر تاریخ زمین، یکی از هدف‌های اساسی دانش زمین‌شناسی است، نیاز به مقیاسی جهت تفسیر زمین‌شناختی تاریخ زمین، وجود دارد که آن را مقیاس زمانی زمین‌شناسی می‌نامند.

دید کلی

[ویرایش]

در زمین‌شناسی مدرن، از همان اوایل تقسیم سکانس‌های ناحیه‌ای چینه‌شناسی به واحدهای بزرگ و قابل تشخیص از یکدیگر، بر اساس فسیل‌ها معمول بوده‌است. چینه‌شناسان ابتدا مرز بین دوره‌ها را بر اساس ناپیوستگی مشخص در آثار جانوری و گیاهی قرار می‌دادند. بسیاری از این مرزها امروزه نیز صحیح به نظر می‌رسند، زیرا بعضی از آن‌ها تغییرات تکاملی یا انقراضی مشخصی را در موجودات نشان می‌دهند که در طی دوره کوتاهی از زمان در مقیاس جهانی صورت گرفته‌است. البته باید دانست که مقیاس زمانی زمین‌شناسی نسبی است و پس از کشف تعیین زمان به روش رادیواکتیو توانستند این مقیاس را با زمان مطلق که بر حسب سال تعیین می‌شود، ارتباط دهند.[۱]

پیشینه

[ویرایش]
واحدهای زمانی در زمین‌شناسی و چینه‌شناسی
گاه‌چینه‌شناسی زمین‌گاه‌شناسی یادداشت‌ها
چینه‌ابردوران
Eonothem		 ابردوران
Eon		 جمعاً ۴ ابردوران. نیم میلیارد سال یا بیشتر
چینه‌دوران
Erathem		 دوران
Era		 ۱۰ دوران شناخته‌شده. چندصد میلیون سال
سامانه
System		 دوره
Period		 ۲۲ دوره شناخته‌شده. ده‌ها تا حدود صد میلیون سال
ردیف
Series		 دور
Epoch		 ۳۴ دور شناخته‌شده. ده‌ها میلیون سال
اشکوب
Stage		 عصر
Age		 ۹۹ عصر شناخته‌شده. میلیون‌ها سال
گاه‌بازه
Chronozone		 گاه
Chron		 زیربخش عصر. توسط ICS به‌کار نمی‌رود.

از اواخر قرن ۱۷ میلادی، محققان زمین‌شناسی به دنبال کشف الگویی در سنگ‌ها بودند تا تشخیص واحدهای سنگی در نقاط مختلف آسان‌تر گردد. در زمانی که اکثر محققان معتقد بودند که لایه‌های سنگی نتیجه طوفان نوح است، ویلیام اسمیت نقشه‌بردار و زمین‌شناس انگلیسی برای تشخیص واحدهای سنگی که در مسیر نقشه‌برداری خود قرار داشت به توالی برگشت‌ناپذیر و یکتای فسیل‌های جانوری و گیاهی در هر لایه اشاره کرد و بدین‌ترتیب وی به‌طور غیرمستقیم به تعیین سن نسبی واحدهای سنگی پرداخت. هم‌زمان با اسمیت محققان دیگری در فرانسه به مطالعه توالی فسیل‌ها پرداختند و الگویی در این‌باره ارائه دادند. از جمله این محققان ژرژ کوویه بود که با توسعه ایده تغییر در فسیل‌ها و پیدایش آن‌ها توانست نتایجی در خصوص تحولات در طول تاریخ زمین‌شناختی زمین به‌دست‌آورد. بدین‌ترتیب با گذشت زمان با بررسی آثار حوادث زیستی مانند انقراض‌ها و ظهور جانداران مختلف در لایه‌های سنگی (فسیل‌ها)، حوادث زمین‌ساختی بزرگ مانند کوه‌زایی‌ها و آتشفشان‌ها، حوادث فرازمینی مانند برخورد شهاب‌سنگ‌ها، چرخه‌های میلانکوویچ و نیز با استفاده از ابزارهای تعیین سن مطلق، گام‌های اساسی در جهت تعیین مقیاس جهانی زمان زمین‌شناسی برداشته شد. جدیدترین مقیاس‌های زمانی زمین‌شناسی توسط کمیسیون بین‌المللی چینه‌شناسی تهیه می‌شود.[۲]

زمان زمین‌شناسی

[ویرایش]

زمان زمین‌شناسی نسبت به زمان پیدایش زمین در حدود ۴/۶ میلیارد سال پیش در نظر گرفته می‌شود. زمان زمین‌شناسی به ابردوران‌ها (Eon)، دوران‌ها(Era)، دوره‌ها(Period)، دورها(Epoch) و عصرهایی(Age) تقسیم شده‌است که برای هر کدام از این تقسیمات رنگ استاندارد آن در نظر گرفته شده و در تمام نقشه‌ها و نمودارهای تهیه شده در دنیا از این رنگ‌ها استفاده می‌شود. رنگ‌های استفاده شده برای واحدهای زمانی بر اساس طرح اتحادیه برای نقشه زمین‌شناسی جهان می‌باشد. برای نمونه رنگ مورد استفاده برای دوره ژوراسیک آبی و برای دوره کرتاسه سبز است.[۳]

توصیف واژه‌ها

[ویرایش]

زمین‌گاه‌شناسی

[ویرایش]
  • ابردوران یا ابرگشتمان (Eon): به مدت‌زمانی گفته می‌شود که دارای چندین عصر است که با یک تغییر عظیم در ساختار زمین آغاز می‌شود و با یک تغییر عظیم دیگر به پایان می‌رسد.
  • دوران یا گشتمان (Era): چندصد میلیون سال، ۱۰ دوران شناخته‌شده.
  • دوره یا گشتاره (Period): ده‌ها تا حدود صد میلیون سال، ۲۲ دوره شناخته‌شده.
  • دور یا گشتارک (Epoch): ده‌ها میلیون سال، ۳۴ دور شناخته‌شده.
  • عصر یا روزگار (Age): به مدت‌زمانی گفته می‌شود که تغییرات در ساختار زمین جزئی‌تر از دوره است ولی تغییراتی در شکل زمین رخ می‌دهد.

گاه‌چینه‌شناسی

[ویرایش]
  • چینه‌ابردوران یا ائونوتوم (Eonothem): بزرگترین رده واحد رسمی زمان چینه‌شناسی است.
  • چینه‌دوران یا دوران چینه‌ای (Erathem): تعریف دوران بر اساس دلایل و شواهد دیرینه‌شناسی، چینه‌شناسی، تغییرات مهم در عالم جانوری و گیاهی یا به عبارت دیگر تکامل موجودات و همچنین دوره‌های کوه‌زایی است.
  • سامانه یا سیستم (System): مجموعه چند ردیف یک سامانه را به وجود می‌آورد. نام هر سامانه از نام یک ناحیه مشخص یا ردیفی از رسوبات به‌خصوص یا از نام سنگواره‌های ویژه برگرفته می‌شود.
  • ردیف یا سری (Series): در گاه‌نگاری چینه‌شناسی، پس از اشکوب، واحد بزرگتری که از لحاظ زمانی- سنگی به کار می‌رود، ردیف است.
  • اشکوب یا استیج (Stage): شامل مجموعه طبقات مربوط به رسوبات دریایی با سنگواره‌های شاخص است که در مکان معینی دقیقاً مطالعه شده‌است.

جدول مقیاس زمانی زمین‌شناسی

[ویرایش]

جدول زیر خلاصه رویدادهای مهم در طول تاریخ زمین‌شناختی زمین است و ویژگی‌های دوره‌های زمانی در مقیاس زمین‌شناسی را تشریح می‌کند. در این جدول، دوره‌های زمانی جدیدتر در بالا و دوره‌های قدیمی‌تر در پایین قرار گرفته‌اند.

چینه‌ابردوران/
ابردوران 		چینه‌دوران/
دوران 		سامانه/
دوره 		ردیف/
دور 		اشکوب/
عصر 		رویدادهای مهم آغاز
میلیون سال پیش[note ۱]
پیدازیستی نوزیستی کواترنری هولوسن مگالاین رویداد ۴٫۲ هزار ساله، عصر یخبندان کوچک، افزایش صنعتی‌شدن و کربن دی‌اکسید در جو زمین. 0.0042 *
نورث‌گریپین رویداد ۸۲۰۰ ساله، بهینه اقلیمی هولوسن. عصر برنز. 0.0082 *
گرینلندین آغاز دوره میان‌یخچالی کنونی. افت سطح آب‌های آزاد به دلیل داگرلند و سوندالند. تشکیل صحرای بزرگ آفریقا. انقلاب نوسنگی. 0.0117 ± 0.000099 *
پلیستوسن پلیستوسن پسین ('تارانتین') دوره میان‌یخچالی ایمین، پایان آخرین عصر یخبندان با یانگر درایاس. نظریه فوران آتشفشان توبا. رویداد انقراض کواترنری. 0.129
چیبانین دوره یخچالی ۱۰۰ هزار ساله با شدت بالا. ظهور انسان خردمند. 0.774 *
پلیستوسن پیشین سردشدن بیشتر آب و هوا. گسترش انسان راست‌قامت. 1.8 *
گلاسین آغاز یخبندان کواترنری. ظهور کلان‌زیاگان پلیستوسن و انسان ماهر. 2.58 *
نئوژن پلیوسن پیاسنزین گسترش یخسار گرینلند.[۴]گسترش جنوبی‌کپی در شرق آفریقا.[۵] 3.6 *
زانکلین سیل زانکلین در حوضه مدیترانه. سردشدن آب و هوا. آردی‌کپی در آفریقا. 5.333 *
میوسن مسینین بحران شوری مسینین با دریاچه‌های زیاده‌شور در حوضه خالی مدیترانه. زمین گلخانه‌ای و سردخانه‌ای ناشی از عصر یخ‌بندان و تثبیت دوباره یخسار جنوبگان خاوری، گسترش تدریجی آخرین نیای مشترک انسان و شامپانزه. ساحل‌مردم چادی در آفریقا. 7.246 *
تورتونین 11.63 *
سراوالین آب و هوای گرم‌تر در ائوسن.[۶] انقراض در میوسن میانی. 13.82 *
لانگین 15.97
بوردیگالین کوه‌زایی در نیم‌کره شمالی. آغاز کوه‌زایی کایکورا و شکل‌گیری آلپ جنوبی در نیوزیلند. کاهش قابل‌توجه کربن دی‌اکسید از ۶۵۰ ppmv به حدود ۱۰۰ ppmv بر اثر گسترش جنگل‌ها و فرایند فتوسنتز طول میوسن. پستانداران جدید و خانواده‌های پرندگان قابل تشخیص شدند. تنوع اسبیان و ماستودون. وجود گندمیان در همه نقاط. اجداد کپی‌ها شامل انسان‌ها. 20.44
آکوئیتانین 23.03 *
پالئوژن الیگوسن چاتین رویداد انقراض ائوسن–الگیوسن. آغاز گسترش یخ‌بندان جنوبگانی.[۷] فرگشت عمده پستانداران و تنوع گونه‌های گیاهی به‌ویژه گسترش گونه‌های جدید گیاهان گلدار. 27.82
روپلین 33.9 *
ائوسن پریابونین زمین گلخانه‌ای و سردخانه‌ای. گسترش و ادامه فرگشت پستانداران قدیمی (مانندگوشت‌دندان‌سانان، لقمه‌ای‌بندان، یوینتاددان و…) در این دور. ظهور چندین گونه جدید از خانواده پستانداران. تنوع اولیه آب‌بازسانان. یخ‌بندان دوباره جنوبگان و تشکیل کلاهک یخی آن. پایان کوه‌زایی لارامید و کوه‌زایی‌های سویر در کوه‌های راکی در آمریکای شمالی. آغاز کوه‌زایی آلپ در اروپا و کوه‌زایی هلنی در یونان و دریای اژه. 37.71 *
بارتونین 41.2
لوتتین 47.8 *
ایپرزین دو رویداد گذرای گرمایش جهانی (حداکثر حرارتی پالئوسن-ائوسن و بیشینه گرمایی ائوسن ۲) و گرمایش جهانی تا بهینه گرمایی ائوسن. رویداد آزولا سطح کربن دی‌اکسید را از ۳۵۰۰ ppm به ۶۵۰ ppm کاهش داد که باعث آغاز مرحله طولانی سردشدن هوا شد. برخورد شبه‌قاره هند به آسیا و آغاز کوه‌زایی هیمالیایی. 56 *
پالئوسن تانتین آغاز این دوران با برخورد چیکشلوب و رویداد انقراض کرتاسه-پالئوژن. زمین گلخانه‌ای و سردخانه‌ای. پیدایش گیاهان جدید، تنوع و تقسیم پستانداران به چندین دسته پس از انقراض دایناسورهای غیر پرنده. نخستین پستانداران بزرگ (تا اندازه خرس یا اسب آبی کوچک). آغاز کوه‌زایی آلپی در آسیا و اروپا. 59.2 *
سلاندین 61.6 *
دانین 66 *
میانه‌زیستی کرتاسه کرتاسه پسین ماستریختین تکثیر گیاهان گلدار به همراه گسترش گونه‌های جدید حشرات. پیدایش گونه‌های جدیدتر پیوسته‌استخوانان، شاخ‌قوچی‌ها، بلمنیت‌ها، صدف‌های حلقه‌ای دوکفه‌ای‌ها، توتیای دریایی و اسفنج دریایی. گونه جدید از دایناسورها. (بیدادگرخزندگان، تیتاناسور، اردک‌منقاران و شاخ‌چهرگان) بر روی زمین تکامل یافتند و هوسوسماران (تمساح‌سانان جدید) و موساسوریان و کوسه‌های جدید در دریا ظاهر شدند. پرندگان دندان‌دار و بی‌دندان به همراه پتروسور هم‌زیستی داشتند. ظهور پستانداران از نوع تک‌سوراخیان، کیسه‌داران و هوددان. شکسته‌شدن ابرقاره گوندوانا. آغاز کوه‌زایی لارامید و کوه‌زایی سویر در محل کوه‌های راکی. مقدار کربن دی‌اکسید جو زمین نزدیک به مقادیر امروزی. 72.1 ± 0.2 *
کامپانین 83.6 ± 0.2
سانتونین 86.3 ± 0.5 *
کنیاسین 89.8 ± 0.3
تورونین 93.9 *
سنومانین 100.5 *
کرتاسه پیشین آلبین ~113 *
آپتین ~121.4
بارمین ~129.4
هاتریوین ~132.6 *
والانجینین ~139.8
بریاسین ~145
ژوراسیک ژوراسیک پسین تیتونین بازدانگان (به‌ویژه مخروطیان، Bennettitales و سرخس نخلی) و سرخس باریک‌هاگدان گسترش زیادی داشتند. چندین گونهدایناسور مانند خزنده‌پایان، گوشت‌خزندگان و پوشیده‌خزنده‌سانان وجود داشتند. پستانداران وجود داشتند ولی در مقیاس کوچک. نخستین پرندگان و پولک‌داران ظاهر شدند. تنوع ماهی‌خزنده‌سانان و نزدیک‌سوسمارسانان. تکثیردوکفه‌ای‌ها، شاخ‌قوچی‌ها و بلمنیت‌ها. گسترش زیادتوتیای دریایی، زنبق دریایی، ستاره دریایی، اسفنج دریایی، Terebratulida ,Rhynchonellida و بازوپایان. شکسته‌شدن ابرقاره پانگه‌آ به گوندوانا و لوراسیا. کوه‌زایی نوادایی در آمریکای شمالی. پایان تدریجی کوه‌زایی رانگیتاتا و کوه‌زایی سیمرین. سطح CO2 در جو زمین ۳ تا ۴ برابر مقادیر امروزی (۱۲۰۰ تا ۱۵۰۰ ppmv در مقایسه با مقدار ۴۰۰ ppmv امروزی). 152.1 ± 0.9
کیمریجین 157.3 ± 1.0
آکسفوردین 163.5 ± 1.0
ژوراسیک میانه کالووین 166.1 ± 1.2
باتونین 168.3 ± 1.3 *
باجوسین 170.3 ± 1.4 *
آلنین 174.1 ± 1.0 *
ژوراسیک پیشین توآرسین 182.7 ± 0.7 *
پلینسباخین 190.8 *
سینمورین 199.3 ± 0.3 *
هتانجین 201.3 ± 0.2 *
تریاس تریاس پسین راتین تسلط شاه‌خزندگان مانند دایناسور‌ها در زمین و پتروسور‌ها در آسمان و ماهی‌خزنده‌سانان و کاذب‌خزنده‌سانان بر بخش عمده موجودات دریایی. سگ‌دندان‌ها کوچک‌تر شده و به پستانداران شبیه‌تر شدند. ظهور نخستین پستانداران و تمساح‌سانان. وجود گونه‌های Dicroidium بر روی زمین. چندین گونه بریده‌مهرگان دریایی دوزیست. گسترش زیاد شاخ‌قوچی‌ها. پیدایش مرجان‌های سنگی جدید و پیوسته‌استخوانان و حشره‌ها. کوه‌زایی آند در آمریکای جنوبی و کوه‌زایی سیمرین در آسیا. آغاز کوه‌زایی رانگیتاتا در نیوزیلند. پایان کوه‌زایی هانتر-بوون در استرالیای شمالی، کوئینزلند و نیو ساوت ولز (۲۶۰ تا ۲۲۵ میلیون سال پیش). ~208.5
نورین ~227
کارنین ~237 *
تریاس میانه لادینین ~242 *
آنیسین 247.2
تریاس پیشین اولنکین 251.2
ایندون 251.902 ± 0.024 *
دیرینه‌زیستی پرمین لوپینگین چانگسینگین تشکیل ابرقاره پانگه‌آ با پیوستن خشکسارها به یکدیگر، تشکیل رشته‌کوه آپالاش. پایان یخبندان پرمو-کربنیفر. گسترش هم‌کمانان شامل پلیکوسور و ددکمانان و ادامه رواج پیراخزندگان و بریده‌مهرگان دوزیست. در میانه پرمین، گیاهان به سن زغال‌سنگ توسط بازدانگان میوه کاج‌مانند (نخستین پیدازادان واقعی) و نخستین خزه‌ها جایگزین شدند. فرگشت قاب‌بالان و مگس. شکوفایی حیات دریایی در مرجان‌های آب‌های کم‌ژرفا. فراوانی روزن‌داران و راست‌شاخچه‌سانان. وقوع رویداد انقراض پرمین-تریاس در ۲۵۱ میلیون سال پیش که بر اثر آن ۹۵ درصد حیات در کره زمین شامل تریلوبیت‌ها، سنگ‌نگاشته‌ها و غنچه‌های دریایی منقرض شدند. پایان تدریجی کوه‌زایی اورالی در اروپا و آسیا. کوه‌زایی آلتایی در آسیا. کوه‌زایی هانتر-بوون در قاره استرالیا (۲۶۰ تا ۲۲۵ میلیون سال پیش) و تشکیل کوه‌های مک‌دانل. 254.14 ± 0.07 *
ووچیاپینگین 259.51 ± 0.21 *
گوادالوپین کاپیتانین 264.28 ± 0.16 *
ووردین 266.9 ± 0.4 *
رودین 273.01 ± 0.14 *
سیسورالین کونگورین 283.5 ± 0.6
آرتینسکین 290.1 ± 0.26 *
ساکمارین 293.52 ± 0.17 *
آسلین 298.9 ± 0.15 *
کربنیفر
[note ۲] 		پنسیلوانین
[note ۳] 		گژلین پراکنش ناگهانی بال‌داران، وجود حجم بزرگ برخی گونه‌ها به‌ویژه شیردال‌مگس‌سانان و شش‌بالان). گسترش و تنوع دوزیستان. نخستین خزندگان و جنگل‌های زغال‌سنگ (پولک‌درختان، گیاهان مهره‌دار، کالامیتس‌ها، کوردایتس‌ها و غیره). بالاترین مقدار اکسیژن در جو زمین تا کنون. فراوانی گونه‌هایی مانند شاخ‌قوچی گوشه‌دار و مرجان‌ها در دریاها و اقیانوس‌ها. کوه‌زایی اورالی در اروپا و آسیا. وقوع کوه‌زایی واریسکی در میانه و پایان دوره میسیسیپین. 303.7
کازیمووین 307 ± 0.1
مسکوین 315.2 ± 0.2
باشکیرین 323.2 *
میسیسیپین
[note ۳] 		سرپوخوین وجود پنجه‌گرگ‌تباران بزرگ، نخستین چهاراندامان در خشکی و پهن‌بال‌سانان دوزیست در میان آب‌های لب‌شور تشکیل‌دهنده معادن زغال‌سنگ زندگی می‌کردند. ریشه‌دندان‌ساناننوع غالب درندگان آب‌های شیرین بودند. در اقیانوس‌ها، غضروف‌ماهیان اولیه گسترش و تنوع داشتند. فراوانی خارپوستان (به‌ویژه زنبق‌های دریایی و غنچه‌های دریایی). گسترش زیاد مرجان‌ها، خزه‌زیان، شاخ‌قوچی گوشه‌دار و کاهش تریلوبیت‌ها و ملوانک‌واران. دوره یخچالی در شرق گوندوانا. پایان تدریجی کوه‌زایی توهوا در نیوزیلند. 330.9 ± 0.2
ویزین 346.7 ± 0.4 *
تورنزین 358.9 ± 0.4 *
دوونین پسین فامنین پیدایش نخستین لیکوپودیوپسیدا‌ها، رده دم‌اسبی‌ها و سرخس‌ها و نخستین حشره‌های بدون‌بال بازوپایان، مرجان‌های شیپوری و تخته‌ای و فراوانی زنبق‌های دریایی در اقیانوس‌ها. فراوانی شاخ‌قوچی گوشه‌دار و شاخ‌قوچی‌ها و پدیدآمدن نیام‌داران مانند ماهی‌های مرکب. کاهش تریلوبیت‌ها و فراوانی تخته‌پوستان، گوشتی‌بالگان و ماهیان استخوانی و فرمانروایی نخستین غضروف‌ماهیان در دریاها. نخستین چهاراندامان همچنان آبزی بودند. وجود قاره قدیمی سرخ لوراسیا. آغاز کوه‌زایی آکادین و تشکیل کوه‌های اطلس در شمال آفریقا و رشته‌کوه آپالاش در آمریکای شمالی و نیز کوه‌زایی‌های آنتلر، واریسکی و کوه‌زایی توهونا در نیوزیلند. 372.2 ± 1.6 *
فراسنین 382.7 ± 1.6 *
میانه ژیوتین 387.7 ± 0.8 *
ایفلین 393.3 ± 1.2 *
پیشین امسین 407.6 ± 2.6 *
پراگین 410.8 ± 2.8 *
لاخکووین 419.2 ± 3.2 *
سیلورین دور پریدولی نخستین آوندداران، نخستین هزارپاییان و بندپهلو‌ها و نخستین آرواره‌داران بر روی زمین و فراوانی صدف‌پوستان و بی‌آروارگان در دریاها. افزایش اندازه پهن‌بال‌سانان دریایی. فراوانی مرجان‌های تخته‌ای و شیپوری، بازوپایان و زنبق‌های دریایی. تنوع تریلوبیت‌ها و نرم‌تنان و عدم تنوع سنگ‌نگاشته‌ها. آغاز کوه‌زایی کالدونین و تشکیل تپه‌ها در انگلستان، ایرلند، ولز، اسکاتلند و تشکیل رشته‌کوه اسکاندیناوی و ادامه این کوه‌زایی‌ها تا دوونین تا کوه‌زایی آکادی. پایان تدریجی کوه‌زایی تاکنی و پایان تدریجی کوه‌زایی لاچلان در قاره استرالیا. 423 ± 2.3 *
دور لودلاو لودفوردین 425.6 ± 0.9 *
گورستین 427.4 ± 0.5 *
ونلاک هومرین 430.5 ± 0.7 *
شینوودین 433.4 ± 0.8 *
دور لاندووری تلیچین 438.5 ± 1.1 *
آئرونین 440.8 ± 1.2 *
رودانین 443.8 ± 1.5 *
اردویسین پسین هیرنانتین گسترش و تنوع بی‌مهرگان به گونه‌های جدید (مانند راست‌شاخچه‌سانان). گسترش مرجان‌های اولیه، بازوپایان، دوکفه‌ای‌ها، ملوانک‌واران، تریلوبیت‌ها، صدفیان، خزه‌زیان، چندین گونه از خارپوستان (زنبق دریایی، کیسه‌واران، ستاره دریایی و غیره)، گونه‌های سنگ‌نگاشته‌ها. پیدایش قیف‌دندانان (مهره‌داران پلانکتون‌ی اولیه). نخستین رویان‌داران و قارچ‌ها بر روی زمین. عصر یخبندان در پایان دوره. 445.2 ± 1.4 *
کاتین 453 ± 0.7 *
سندبین 458.4 ± 0.9 *
میانه داریویلین 467.3 ± 1.1 *
داپینگین 470 ± 1.4 *
پیشین فلوئین 477.7 ± 1.4 *
ترمادوسین 485.4 ± 1.9 *
کامبرین فورونجین اشکوب ۱۰ کامبرین تنوع زیاد زندگی در زمین طی انفجار کامبرین. فسیل‌های متعدد. پیدایش جدیدترین شاخه‌های جانوران. پیدایش نخستین طنابداران به همراه چندین شاخه منقرض‌شده. فراوانی کهن‌جامان و سپس از بین رفتن آنان. کرم‌های تریلوبیت نرینه‌ای‌تبار، اسفنج دریایی، بازوپایان و جانوران گوناگون دیگر. ناجورمیگویان به عنوان درندگان بزرگ و مرگ بسیاری از گونه‌های ادیاکاران. پروکاریوت‌ها، ادامه حیات آغازیان (مانند روزن‌داران)، قارچ‌ها و جلبک‌ها تا امروز. ظهور ابرقاره گوندوانا. پایان تدریجی کوه‌زایی پترمن در قاره استرالیا (۵۵۰ تا ۵۳۵ میلیون سال پیش). کوه‌زایی راس در جنوبگان. کوه‌زایی دلامیرین (۵۱۴ تا ۴۹۰ میلیون سال پیش) و کوه‌زایی لاچلن (۵۴۰ تا ۴۴۰ میلیون سال پیش) در قاره استرالیا. سطح کربن دی‌اکسید جو زمین حدود ۱۵ برابر مقدار امروزی (در هولوسن حدود ۶۰۰۰ ppmv در مقایسه با ۴۰۰ ppmv امروزی). ~۴۸۹٫۵
ژیانگشانین ~494 *
پایبین ~497 *
میائولینگین گوژانگین ~500.5 *
درومین ~504.5 *
وولیوئن ~509
ردیف ۲ کامبرین اشکوب ۴ کامبرین ~514
اشکوب ۳ کامبرین ~521
ترنووین اشکوب ۲ کامبرین ~529
فورتونین ~538.8 ± 0.2 *
پیشین‌زیستی پیشین‌زیستی نو ادیاکاران سنگواره‌های خوب از نخستین جانوران چندسلولی، شکوفایی Ediacaran biota در دریاها در سطح جهانی، فسیل‌های شاخص از گونه‌های کرم‌مانند Trichophycus و مانند آن. نخستین اسفنج‌های دریایی و تریلوبیت‌ها. اشکال مبهم شامل بسیاری از موجودات ژله‌ای نرم که به شکل کیسه و دیسک هستند (مانند دیکینسونیا). Taconic Orogeny در آمریکای شمالی. کوه‌زایی محدوده آراوالی در شبه‌قاره هند. آغاز کوه‌زایی پترمن در قاره استرالیا. کوه‌زایی Beardmore در جنوبگان، ۶۳۳–۶۲۰ میلیون سال پیش. ~635 *
کریوژنین دوره احتمالی "زمین گوی برفی". سنگواره‌ها همچنان کمیاب. آغاز تقسیم و شکسته شدن خشکسار رودینیا. توقف تدریجی فاز انتهایی کوه‌زایی روکر / نمرود در جنوبگان. ~720 [note ۴]
تونین آخرین فاز تشکیل ابرقاره رودینیا در اوایل تونین روی داد و شکستن آن در ۸۰۰ میلیون سال پیش آغاز شد. کوه‌زایی Sveconorwegian پایان یافت. توقف تدریجی کوه‌زایی گرینول در آمریکای شمالی. کوه‌زایی روکر / نمرود در جنوبگان در ۱۵۰ ± ۱٬۰۰۰ میلیون سال پیش. فسیل‌های شاخص از جانداران چندیاخته‌ای ساده و یوکاریوت‌ها. فرونشینی زمین‌ناودیس آدلاید در استرالیا، آغاز کوه‌زایی دلامرین در استرالیا. 1000 [note ۴]
پیشین‌زیستی میانه استنین کمربندهای باریک سنگ دگرگونی به‌دلیل کوه‌زایی در زمان تشکیل رودینیا و احاطه‌شدن آن با اقیانوس پان-آفریکن. آغاز کوه‌زایی سوکونروژین. آغاز احتمالی فاز پسین کوه‌زایی روکر / نمرود در جنوبگان. کوه‌زایی موسگراو در Musgrave Block، آلیس اسپرینگ در ۱٬۰۸۰– میلیون سال پیش. کاهش استروماتولیت‌ها در نتیجه تکثیر جلبک‌ها. 1200 [note ۴]
اکتاسین ادامه گسترش سکو‌ها. کلنی‌های جلبک سبز در دریاها. Grenville Orogeny در آمریکای شمالی. شکسته‌شدن ابرقاره کلمبیا. 1400 [note ۴]
کالیمین ادامه گسترش پوشش سکو‌ها، نخستین باستان‌گیاهیان، جلبک قرمز و جلبک سبز و پشت‌تاژکان که باعث ایجاد نخستین قارچ‌ها و همه‌زیان شد. 1600 [note ۴]
پیشین‌زیستی دیرینه استاترین نخستین یوکاریوت‌های مشخص: آغازیان با هسته و سیستم غشایی. تشکیل ابرقاره کلمبیا به‌عنوان دومین ابرقاره اولیه. پایان کوه‌زایی کیمبن در استرالیا. کوه‌زایی یاپونگکو در کراتون ییلگارد در استرالیای غربی. کوه‌زایی مانگارون در ۱٬۶۸۰–۱٬۶۲۰ میلیون سال پیش، بر روی مجموعه گاسکویین در استرالیای غربی. کوه‌زایی کارانان (۱٬۶۵۰ میلیون سال پیش)، کراتون گاولر در استرالیای جنوبی. کاهش دوباره سطح اکسیژن. 1800 [note ۴]
اوروسیرین افزایش اکسیژن در جو زمین با ظاهرشدن بیشتر استروماتولیت‌های سیانوباکتری. دهانه‌های برخوردی وردفرت و حوضه سادبری. کوه‌زایی‌های بیشتر. کوه‌زایی پنوکی و کوه‌زایی‌های ترنس-هودسونی در آمریکای شمالی. فاز اولیه کوه‌زاریی روکر در جنوبگان، ۲٬۰۰۰–۱٬۷۰۰ میلیون سال پیش. کوه‌زایی گلنبورگ، گلنبورگ‌ترین، قاره استرالیا در ۲٬۰۰۵–۱٬۹۲۰ میلیون سال پیش. آغاز کوه‌زایی کیمبن، کراتون گاولر در قاره استرالیا. 2050 [note ۴]
ریاسین تشکیل مجموعه آذرین بوشولد. نخستین یوکاریوت فرضی. یخبندان هورونی. زیاگان فرانس‌ویلین چندسلولی. 2300 [note ۴]
سیدرین افزایش اکسیژن ناشی از رویداد بزرگ اکسیژنی (به‌دلیل سیانوباکتر). کوه‌زایی اسلیفورد در استرالیا، کراتون گاولر در ۲٬۴۴۰–۲٬۴۲۰ میلیون پیش سال. 2500 [note ۴]
نخست‌زیستی نخست‌زیستی نو پایدارشدن بیشتر کراتون‌های جدید، رویداد احتمالی واژگونی گوشته. کوه‌زایی اینسل در حدود ۱۵۰ ± ۲٬۶۵۰ میلیون سال پیش. آغاز تشکیل Abitibi greenstone belt در انتاریو و استان کبک امروزی و ثبیت آن در حدود ۲٬۶۰۰ میلیون سال پیش. 2800 [note ۴]
نخست‌زیستی میانه نخستین استروماتولیت‌ها (احتمالاً کلنی‌های سیانوباکتر). قدیمی‌ترین macrofossil‌ها. کوه‌زایی هامبولت در جنوبگان. آغاز تشکیل Blake River Megacaldera Complex در استان انتاریو و استان کبک امروزی و پایان آن در حدود ۲٬۶۹۶ میلیون سال پیش. 3200 [note ۴]
نخست‌زیستی دیرینه تنوع و گسترش سریع آرکی‌های پروکاریوتی (مانند متانوژن) و باکتری‌ها (مانند سیانوباکتر) به‌همراه ویروس‌های اولیه. نخستین باکتری نورپرورد شناخته‌شده. نخستین ریزفسیل قطعی. نخستین کراتون‌ها بر روی زمین، مانند سپر کانادا. کوه‌زایی راینر در جنوبگان. 3600 [note ۴]
سپیده‌دم نخست‌زیستی نخستین میکروفسیلهای احتمالی. نخستین جاندار و ارگانیسم‌های زنده همراه با نخستین خودجایگزین‌گری و آران‌ای مولکولدر حدود ۴٬۰۰۰ میلیون سال پیش، پس از فرگشت سلول‌های واقعی با پروتئین و ژن‌های بر پایه دی‌ان‌ای در حدود ۳۸۰۰ میلیون سال پیش. پایان آخرین بمباران سنگین. کوه‌زایی ناپیر در جنوبگان در حدود ۲۰۰ ± ۴٬۰۰۰ میلیون سال پیش. 4000 [note ۴]
پیشازیستی
[note ۵] 		شواهد غیرمستقیم فتوسنتز (مانند کروژن) از زندگی اولیه. این دوره با آغاز آخرین بمباران سنگین در منظومه شمسی داخلی هم‌پوشانی دارد که احتمالاً بر اثر مهاجرت سیاره‌ای نپتون به داخل کمربند کویپر پدید آمده که ناشی از رزنانس مداری سیاره‌های مشتری و زحل است. قدیمی‌ترین سنگ‌های شناخته‌شده (۴٬۰۳۱ تا ۳٬۵۸۰ میلیون سال پیش).[۸]

نخستین شواهد زندگی بر اساس مقادیر غیرمعمول بالای ایزوتوپ کربن که نشانه‌ای رایج بر وجود حیات است.

پایان فاز اولیه بمباران. قدیمی‌ترین کانی شناخته‌شده (زیرکن، ۴٬۴۰۴ ± ۸ میلیون سال پیش). سیارک‌ها و دنباله‌دارها آب را به زمین آوردند.

شکل‌گیری ماه (۴٬۵۳۳ تا ۴٬۵۲۷ میلیون سال پیش), احتمالاً بر اثر برخورد بزرگ، در انتهای این دوره. شکل‌گیری زمین (۴٬۵۷۰ تا ۴٬۵۶۷٫۱۷ میلیون سال پیش), آغاز فاز اولیه بمباران. شکل‌گیری خورشید (۴٬۶۸۰ تا ۴٬۶۳۰ میلیون سال پیش) .

~4600 [note ۴]

نوشتارهای وابسته

[ویرایش]

یادداشت‌ها

[ویرایش]

منابع

[ویرایش]
  1. ↑ «مقیاس زمانی زمین‌شناسی». دانشنامه رشد. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ اوت ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۱۹ آوریل ۲۰۱۷.
  2. ↑ مریم عابدینی (زمستان ۱۳۹۲). «واحدهای زمانی زمین‌شناسی» (PDF). رشد آموزش زمین‌شناسی. دریافت‌شده در ۱۹ آوریل ۲۰۱۷.
  3. ↑ «مقیاس زمانی زمین‌شناسی 2004». پایگاه ملی داده‌های علوم زمین کشور. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ آوریل ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۹ آوریل ۲۰۱۷.
  4. ↑ Bartoli, G; Sarnthein, M; Weinelt, M; Erlenkeuser, H; Garbe-Schönberg, D; Lea, D.W (2005). "Final closure of Panama and the onset of northern hemisphere glaciation". Earth and Planetary Science Letters. 237 (1–2): 33–44. Bibcode:2005E&PSL.237...33B. doi:10.1016/j.epsl.2005.06.020.
  5. ↑ Tyson, Peter (October 2009). "NOVA, Aliens from Earth: Who's who in human evolution". PBS. Retrieved 2009-10-08.
  6. ↑ https://digitalcommons.bryant.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1010&context=honors_science
  7. ↑ Deconto, Robert M.; Pollard, David (2003). "Rapid Cenozoic glaciation of Antarctica induced by declining atmospheric CO2". Nature. 421 (6920): 245–249. Bibcode:2003Natur.421..245D. doi:10.1038/nature01290. PMID 12529638.
  8. ↑ Bowring, Samuel A.; Williams, Ian S. (1999). "Priscoan (4.00–4.03 Ga) orthogneisses from northwestern Canada". Contributions to Mineralogy and Petrology. 134 (1): 3. Bibcode:1999CoMP..134....3B. doi:10.1007/s004100050465. قدیمی‌ترین سنگ کره زمین، گنیس اکاستا با سن حدود ۴٫۰۳ میلیارد سال در قلمروهای شمال غرب کانادا قرار دارد.


خطای یادکرد: خطای یادکرد: برچسب <ref> برای گروهی به نام «note» وجود دارد، اما برچسب <references group="note"/> متناظر پیدا نشد. ().

برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=مقیاس_زمانی_زمین‌شناسی&oldid=39313926»