Vicipéid

Agatha Christie: Difríocht idir leaganacha

Browse history interactively
← Gabh chuig an difear roimhe seo
Content deleted Content added
VisualWikitext
Glanadh ̹a dhéanamh fós faraor
m gramadach
 
(11 intermediate revisions by 6 users not shown)
Líne 1:
{{WD Bosca Sonraí ScríbhneoirDuine}}
{{Glanadh}}[[Scríbhneoir]] [[Sasana]]ch ab ea '''Dame Agatha Mary Clarissa Christie Mallowan DBE''' (née Miller; [[15 Meán Fómhair]] [[1890]] – [[12 Eanáir]] [[1976]]) a rugadh i [[Torquay]] n[[Devon]]. Scríobh sí scéinséirí, scéalta [[dúnmharú|dúnmharaithedúnmharuithe]], scéinséirí,agus [[ficsean]] coireachta, agus [[bleachtaire]]achta. Chomh maith leo seo, scríobh sí scéalta grá faoin ainm cleite '''Mary Westmacott''', ach thar aon rud eile is le haghaidh na 66 úrscéal bleachtaireachta a scríobh sí (go háirithe na cinn le Hercule Poirot nó Miss Jane Marple), chomh maith le níos mó ná 15 bailiúchán [[gearrscéal]]ta agus drámaí don [[West End, Londain|West End]] a bhfuil clú agus cáil anois uirthi.▼
| ainm = Dáma<br />Agatha Christie<br />[[DBE]]
| íomhá = Agatha Christie.png{{!}}200px
| dáta_breithe = Agatha Mary Clarissa Miller<br />[[15 Meán Fómhair]], [[1890]]
| áit_bhreithe = [[Torquay]], [[Devon]]
| dáta_báis = [[12 Eanáir]], [[1976]]
| áit_bháis = [[Wallingford]], [[Oxfordshire]]
| ainm_cleite = Mary Westmacott
| náisiúntacht = [[Sasana]]ch
| gairm = Úrscéalaí, scríbhneoir gearrscéalta, drámadóir, file
| chinéal = Dúnmharú, scéinséir, ficsean coireachta, bleachtaire, grá
| céile = Colonel Archibald Christie (1914–1928)<br />Sir Max Edgar Lucien Mallowan, CBE (1930–1976; a bhás)
| paiste = Rosalind Hicks (née Christie)
| síniú = Agatha Christie signature.png
}}
▲{{Glanadh}}[[Scríbhneoir]] [[Sasana]]ch ab ea '''Dame Agatha Mary Clarissa Christie Mallowan DBE''' (née Miller; [[15 Meán Fómhair]] [[1890]] – [[12 Eanáir]] [[1976]]) a rugadh i [[Torquay]] n[[Devon]]. Scríobh sí scéalta [[dúnmharú|dúnmharaithe]], scéinséirí, [[ficsean]] coireachta, agus [[bleachtaire]]achta. Chomh maith leo seo scríobh sí scéalta grá faoin ainm cleite '''Mary Westmacott''', ach thar aon rud eile is le haghaidh na 66 úrscéal bleachtaireachta a scríobh sí (go háirithe na cinn le Hercule Poirot nó Miss Jane Marple), chomh maith le níos mó ná 15 bailiúchán [[gearrscéal]]ta agus drámaí don [[West End, Londain|West End]] a bhfuil clú agus cáil anois uirthi.
 
De réir ''[[Guinness]] [[Curiarrachtaí Domhanda Guinness|Book of World Records]]'', is é Christie an t-[[údar]] is mó díol ar [[domhan]]. Tá thartidir ar2 go 4 bhilliúnbilliún (4,000,000,000)<ref>The Times, September 15, 2008. ISSN 0140-0460 {{Cite news|url=https://www.thetimes.co.uk/article/agatha-christies-secret-tapes-discovered-3pbh3w7ld85|teideal=Agatha Christie’s secret tapes discovered|údar=Nico Hines|language=en|dátarochtana=2022-01-12}}</ref> cóip dá cuid leabhairleabhar díolta; níl ach [[William Shakespeare|Shakespeare]] agus an [[An Bíobla|Bíobla]] tara éisdhíol níos mó a dhíol. Tá a cuid leabhairleabhar foilsithe i thart ar 103 teangacha sa bhliain 2007, níos mó ná aon údar eile. Is é ''And Then There Were None'' a húrscéal a bhfuil an chuid is mó tóir ann dócáiliúla, leagus níos mó ná 100 milliún cóip díolta.
 
Is é ''The Mousetrap'', dráma a scríobh Christie, an dráma is faide ar siúl&mdash;níor stadadh dá léiriú ó thosaigh sé ar an [[25 Samhain]] [[1952]] tar éis níos mó ná 25,000 léiriú.<ref>{{Luaigh foilseachán|title=The Mousetrap|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=The_Mousetrap&oldid=931047125|journal=Wikipedia|date=2019-12-16|language=en}}</ref>
 
Tá mórán scannán ann bunaithe ar obair Christie, mar shampla ''Murder on the Orient Express'', ''Death on the Nile'', agus ''4.50 from Paddington'', agus tá cuid mhaith díobh curtha in oiriúint don [[teilifís]], [[raidió]], [[cluiche ríomhaire|cluichí ríomhaire]] agus greannáin.
Line 24 ⟶ 10:
[[Íomhá:Agatha Christie as a child No 1.jpg|thumb|left|Agatha mar chailín óg]]
== Saol ==
Rugadh Agatha Mary Clarissa Miller i Toruay, n[[DevonTorquay]], n[[Sasana]], [[An Ríocht Aontaithe|Ríocht AontaitheDevon]]. Bhí a máthair, Clarissa Margaret Boehmer, mar [[iníon]] dele Captaein san airm, ach mar phaiste chuaigh sí chun cónaí lena haintín. Deireadh thiar phós sí mac a leasathar óna chéad phósadh, Frederick Alvah Miller, a bhí ag obair mar stocbhróicéir sna [[StáitFórsaí Aontaithe Mheiriceáarmtha|Stáit Aontaithearm]]. Dá bhrí sin, deirfiúr a bhí na dhá bhean ar a dtug Agatha 'Grannie' orthu.
 
Ba Agatha an duine is óige de thriúr. Bhí dhá phaiste eile ag na Miller's: Margaret Frary Miller (1879–1950) nó "Madge", a ghlaoighagus siadLouis Madge,Montant aMiller (1880–1929), bhínó "Monty".
mar sinsearach Agatha de 11 bliana, agus Louis Montant Miller (1880–1929), a ghlaoigh siad Monty, a bhí mar sinsearach Agatha de 10 bliana.
[[Íomhá:Agatha Christie in 1925.jpg|clé|mion|Agatha Christie, 1925]]
Dúirt Agatha go raibh óige sona aici. Cé nár d'fhreastail Agatha ar scoil, bhí [[oideachas]] aici. Chreid a mháthair nár chóir páistí foghlaim chun léamh go dtí aois a hocht, ach mhúin Agatha í féin chun léamh ag aois a ceithre. Mhúin a hathair Mata dí, agus d'imir siad cluichí a raibh ar nós ''[[Trivial Pursuit]]'' a bhfuil againn anois. Bhí ceachtanna pianó aici, a thaitin léi, agus ranganna damhsa, nár thaitin léi. Nuair nach raibh sí ábalta Fraincis a foghlaim trí oideachas foirmiúil, fuair sí buime nach raibh ábalta ach Francis a labhairt. Tháinig Agatha suas le scéalta ó aois an óg. Leann ceann dóibh, 'An Scoil', ar aghaidh go dtí go raibh Agatha ina bean fásta.▼
 
Mar pháiste chuaigh sí chun cónaí lena haintín. Dúirt Agatha go raibh óige sona aici. Cé nár fhreastail Agatha ar scoil, bhí [[oideachas]] aici. Chreid a mháthair nár chóir páistí foghlaim chun léamh go dtí aois a hocht, ach mhúin Agatha í féin chun léamh ag aois a ceithre bliana.
I rith an [[An Chéad Chogadh Domhanda|Céad Chogadh Domhanda]], d'oibrigh Agatha mar bhanaltra sa VAD (Voluntary Aid Detachment). Mar chuid den obair, d'oibrigh sí i gcógaslann ospidéil, agus bhí tionchar aige ar a chuid oibre.▼
 
▲DúirtMhúin Agathaa go raibh óige sona aici. Cé nár d'fhreastail Agatha ar scoil, bhíhathair [[oideachasMatamaitic|mata]] aici. Chreid a mháthair nár chóir páistí foghlaim chun léamh go dtí aois a hocht, ach mhúin Agatha í féin chun léamh ag aois a ceithre. Mhúin a hathair Mata dí, agus d'imir siad cluichí a raibh ar nós ''[[Trivial Pursuit]]'' a bhfuil againn anois. Bhí ceachtanna pianó aici, a thaitin léi, agus ranganna damhsa, nár thaitin léi. Nuair nach raibh sí ábalta [[An Fhraincis|Fraincis]] a foghlaim trí [[oideachas]] foirmiúil, fuair sí buime nach raibh ábalta ach Francis a labhairt. Tháinig Agatha suas le scéalta ó aois an óg. Leann ceann dóibh, 'An Scoil', ar aghaidh go dtí go raibh Agatha ina bean fásta.
Ar [[Oíche Nollag]] 1914, phós Agatha Archibald Christie, [[píolótach]] san Cór Eitilte Ríoga. Bhí [[iníon]] amháin acu, Rosalind Margaret Clarissa Hicks (née Christie; 5 [[Lúnasa]] 1919–28 Deireadh Fómhair 2004). Foilsíodh a céad [[úrscéal]], ''The Mysterious Affair at Styles'', sa bhliain 1920. Nuair a fuair Archie phost ag eagrú turas domhanda ag chur chun cinn ar an Taispeántas Impireacht na Breataine d'fhág an lánúin a iníon le máthair agus deirfiúr Agatha agus thaistil siad chuig an [[An Afraic Theas|Afraic Theas]], [[An Astráil]], [[An Nua-Shéalainn]] agus [[Haváí]]. D'fhoghlaim siad conas [[tonnmharcaíocht]] a dhéanamh ag seasamh suas i Waikiki agus bhí siad mar chinn de na chéad mBriotanach chun é a dhéanamh.▼
 
▲I rith an [[An Chéad Chogadh Domhanda|Céad Chogadh Domhanda]], d'oibrigh Agatha mar [[Banaltra|bhanaltra]] sa VAD (Voluntary Aid Detachment). Mar chuid den obair, d'oibrigh sí i gcógaslann [[Ospidéal|ospidéil, agus bhí tionchar aige ar a chuid oibre]].
== Cealú ==
 
[[Íomhá:Christie at Hydro.jpg|mion|1926: Cealú agus filleadh]]▼
Ar [[Oíche Nollag]] 1914, phós Agatha Archibald Christie, [[píolótach]] san Cór Eitilte Ríoga. Bhí [[iníon]] amháin acu, Rosalind Margaret Clarissa Hicks (née Christie; 5 [[Lúnasa]] 1919–28 Deireadh Fómhair 2004).
 
▲Ar [[Oíche Nollag]] 1914, phós Agatha Archibald Christie, [[píolótach]] san Cór Eitilte Ríoga. Bhí [[iníon]] amháin acu, Rosalind Margaret Clarissa Hicks (née Christie; 5 [[Lúnasa]] 1919–28 Deireadh Fómhair 2004). Foilsíodh a céad [[úrscéal]], ''The Mysterious Affair at Styles'', sa bhliain 1920. Nuair a fuair Archie phost ag eagrú turas domhanda ag churcur chun cinn ar an Taispeántas Impireacht na Breataine, d'fhág an lánúin a iníon le máthair agus deirfiúr Agatha agus thaistil siad chuig an [[An Afraic Theas|Afraic Theas]], [[An Astráil]], [[An Nua-Shéalainn]] agus [[Haváí]]. D'fhoghlaim siad conas [[tonnmharcaíocht]] a dhéanamh ag seasamh suas i Waikiki agus bhí siad mar chinn de na chéad mBriotanach chun é a dhéanamh.
 
=== Scannal ===
▲[[Íomhá:Christie at Hydro.jpg|mion|1926: Cealú agus filleadh|clé]]
[[Íomhá:Agatha Christie visits the Acropolis, 1958. (7893554162).jpg|clé|mion|Agatha Christie, [[Acrapolas|an Acrapoil]], [[an Ghréig]], 1958]]
I 1926 dúirt Archie le Agatha go raibh sé i ngrá le bean eile, Nancy Neele, agus bhí fonn air colscaradh a fháil ó Agatha. Ar an 8 Nollaig 1926 bhí troid ag an lánúin, agus d'fhág Archie an bhaile, Styles i Sunningdale, [[Berkshire]], chun an deireadh seachtaine a chaitheamh lena mháistreás i [[Godalming]], [[Surrey]]. An oíche cheanna d'fhág Agatha dhá litir, ceann don rúnaí, ag rá go raibh sí ag dul go [[Yorkshire]], agus ceann eile do Archie.
 
Ar an [[19 Nollaig]] [[1926]] fuarthas Christie ina steillbheatha san Ostán[[Óstán|Óstán]] Swan Hydropathic i [[Harrogate]], [[Yorkshire]]. Bhí sé cláraithe faoin ainm 'Mrs. Teresa Neele' (an sloinne ceanna le máistreás Archie), ó [[Cape Town]]. Níor mhínigh Christie níos déanaí an scéal. Cé go ndúirt dhá dochtúir go raibh "psychogenic fugue" aici, níl a fhios againn i ndáiríre céard a tharla.
 
Scríobh an t-údar Jared Cade leabhar iomlán faoin eachra seo, ''Agatha Christie And The Eleven Missing Days''.
Line 46 ⟶ 35:
Fuair Archie agus Agatha colscaradh sa bhliain 1928, tar éis 14 bliain le chéile. I rith an am sin d'fhoilsigh Agatha 6 úrscéal, bailiúchán de gearrscéal agus roinnt scéalta i irisí.
[[Íomhá:American-13-for-Dinner.jpg|clé|mion|''The American Magazine,'' Márta 1933]]I 1930, phós Christie an [[Seandálaíocht|seandálaí]] Max Mallowan tar éis dul leis ar thuras [[Seandálaíocht|seandálaíochta]].
 
D'úsáid Christie áiteanna a raibh eolach di ina cuid oibre. Chabhraigh a cuid taistil le Max léi dá bharr. Mar shamplaː ▼
 
* bhí leabhair eile bunaithe i Torquay, an áit inar rugadh í (m.sh. ''And Then There Were None)''. ▼
* Scríobh sí ''Murder on the Orient Express'' sa bhliain 1934 san Óstán Pálás Pera in [[Iostanbúl]], sa [[An Tuirc|Tuirc]]. Tá an seomra inar fhán sí fós ann mar shéadchomhartha di.▼
 
Sa bhliain [[1971]], bhronn an Bhanríon [[Eilís II na Ríochta Aontaithe|Eilís II]] "dáma" ar Christie i b[[Pálás Buckingham]].
Line 57 ⟶ 41:
Sholáthraigh Agatha Christie agus scríbhneoirí eile sa Bhreatain sárshamplaí den ‘cosy crime’, a scríobh Anna Heussaff<ref>{{Lua idirlín|url=https://comhar.ie/iris/77/2/misteiri-fhicsean-bleachtaireachta-na-gaeilge/|teideal=Mistéirí fhicsean bleachtaireachta na Gaeilge|údar=comhar.ie|dáta=2017|dátarochtana=2019}}</ref>: plotaí casta fíorchliste á n-ionramháil i sráidbhailte áille agus i dtithe ársa, ach carachtair maide mar amhrastaigh iontu.
 
D'fhoilsigh Agatha Christie dhá dhírbheathaisnéis: ceann iarbháis bunaithe ar a shaolsaol ón óige go dtína sean-aois, agus ceann bunaithe ar na tréimhsí a chaith sí sa t[[An tSiria|Siria]] agus san [[An Iaráic|Iaráic]] lena dara fear chéilecéile, Max Mallowan. Foilsíodh an dara ceann sa bhliain 1946 leis an ainm ''Come, Tell Me How You Live''.
 
Sa bhliain [[2005]], thángthas ar ghearrscéal darbh ainm ''The Incident of the Dog's Ball'' in áiléar iníon an údair. Is air a bunaíodh an t-úrscéal ''Dumb Witness''. Foilsíodh é sa Ríocht Aontaithe i mí Meán Fómhair [[2009]] sa leabhar ''Agatha Christie's Secret Notebooks: Fifty Years of Mysteries in the Making'', le [[John Curran]], chomh maith le gearrscéal nua faoi Poirot, ''The Capture Of Cerberus''.
 
=== Scéalta ===
▲D'úsáid Christie áiteanna a raibh eolach di ina cuid oibre. Chabhraigh a cuid taistil le Max léi dá bharr. Mar shamplaː
▲* bhí leabhair eile bunaithe i [[Torquay]], an áit inar rugadh í (m.sh. ''And Then There Were None)''.
▲* Scríobh sí ''Murder on the Orient Express'' sa bhliain 1934 san Óstán Pálás Pera in [[Iostanbúl]], sa [[An Tuirc|Tuirc]]. Tá an seomra inar fhán sí fós ann mar shéadchomhartha di.
[[Íomhá:Hotel Pera Palace - Istanbul.jpg|thumb|Seomra Christie san Óstán Pálás Pera in Iostanbúl, an Tuirc.|clé]]{{Reflist}}{{síol}}▼
== Agatha as Gaeilge ==
 
Line 66 ⟶ 56:
 
== Tagairtí ==
{{Reflist}}
▲[[Íomhá:Hotel Pera Palace - Istanbul.jpg|thumb|Seomra Christie san Óstán Pálás Pera in Iostanbúl, an Tuirc.]]{{Reflist}}{{síol}}
{{DEFAULTSORT:Christie, Agatha}}
 
Aisghafa ó "https://ga.wikipedia.org/wiki/Agatha_Christie"