Moskva: Diferi inter la revizi
kelka korektigi +imajo |
Nula rezumo di redakto |
||
| Lineo 4: | Lineo 4: | ||
| Flago= Flag of Moscow.svg |
| Flago= Flag of Moscow.svg |
||
| Mapo= Rs-map.png |
| Mapo= Rs-map.png |
||
| Imajo = |
| Imajo = MoscowCollage.jpg |
||
| TextodilImajo = Kelk imaji pri Moskva. |
| TextodilImajo = Kelk imaji pri Moskva. |
||
| Shablono_lando= {{RUS}} |
| Shablono_lando= {{RUS}} |
||
Versiono ye 07:16, 14 dec. 2015
| Moskva | ||
| ||
| Kelk imaji pri Moskva. | ||
|
| |
| Standardo | Blazono | |
| Lando: |  Rusia
| |
Informo:
| ||
| Latitudo: | 55° 45' 8" N | |
| Longitudo: | 37°37' 56" E | |
| Altitudo: | 130 til 253 m | |
| Surfaco: | 2,511 km² | |
| Habitanti: | 12 111 194 (2014) | |
| Denseso di habitantaro: | 9.735,8 hab./km² | |
| Horala zono: | UTC+ 3 UTC+4 dum somero | |
| Urbestro: | Sergey Sobyanin | |
Mapo:
| ||
| ||
Oficala retosituo:
| ||
| www.mos.ru | ||
Moskva esas chef-urbo e la maxim grand urbo di Rusia en totala habitantaro, kun 12 111 194 habitanti en 2014[1]. L'urbo anke esas la maxim populizita urbo di Europa[2] e la 8ma maxim populizita dil mondo. En 1 di julio 2012 lua teritorio expansesis sudweste en Moskva oblast, e l'areo dil urbo augmentis 2.5 -ople e lua habitantaro augmentis ye 233 000 personi.[3][4] L'urbo situesas en la rivo di Moskva rivero.
Moskva esas importanta ekonomiala, kulturala e ciencala centro en Rusia ed en est-Europa. Segun Forbes ol havas la maxim granda nombro de miliardieri dil mondo, ed esas la 9ma maxim kustoza urbo por rezidar. Ol esas un di la precipua urbala ekonomii dil mondo.
Cirkum l'urbo on jacas 3 internaciona aeroportui, e 9 fervoyala termini. La centro di Moskva, Kremlin, Reda placo e Bolshoy teatro konsideresas Kulturala Patrimonii dil Mondo. Lua metropoliteno* esas la duesma maxim okupata dil mondo, pos Tokyo.
Historio
Moskva fondesis ante la 12ma yarcento. Nomizita tale pro Moskva rivero an quo ol situesas. La nomo Moskva konsistas du vorto-radiki dil Fina-Ugriana lingui: mosk- 'lavar' e va- 'aquo' (por exemple, en nuna Estoniana linguo mõskeda 'lavar' ed en Ziryanana linguo va 'aquo'). En olda Rusiana lua nomo esas гра́д Моско́в, qua signifikas "l'urbo apud Moskva rivero.
L'unesma refero a Moskva datizas de 1147. Non yari pose, princulo Yuri Dolgorukiy konstruktis ligna murego, la Kremlin, rikonstruktita multa foyi por protektar l'urbo. Pos Mongola spoliado en 1237-1238, kande Mongoli brulis ol, Moskva divenis chef-urbo di Vladimir-Suzdal princio.
Sub Ivan 1ma di Rusia, l'urbo remplasis Tver kom chef-urbo di Vladimir-Suzdal princio, e divenis l'unika centro qua kolektis imposti por Mongol-Tatar suvereni. Por pagar multa imposti a Mongoli, Ivan ganis importanta konseciono de la "Khano" (Mongola suvereno): kande il mortis, lia princio ne dividesis, ma heredesis komplete da lia seniora filiulo. La habitanti gradope komencis antipatiar stranjera dominacajo, ed en 1380 princo Dmitry Donskoy komandis vinkoza batalio kontre le Tatari en Kulikovo. Tamen, la batalio ne esis decidiganta, e nur du yari pose Moskva spoliesis da Khano Tuqtamış ("Tokhtamysh"). Nur en 1480 Ivan 3ma di Rusia liberigis Moskva de Tatari, e l'urbo divenis la centro dil povo en Rusia[5]. Moskva divenis chef-urbo di un imperio qua pose cirkumklozis la teritorio nuna Rusia ed altra landi.
En 1571 Krimeana-Tatari atakis e spoliis Moskva, e brulis tota l'edifici ecepte la Kremlin.[6] En 1609, Suedian armeo, komandita da komto Jacob De la Gardie e Evert Horn marchis de Novgorod por helpar Caro Vasili Shuiski, eniris Moskva en 1610 e supresis la rebeleso kontre la Caro, ma abandonis l'urbo en 1611 kande Polonia-Lituanian armeo invadis ol.
Dum Polona-Moskvana milito (1605-1618) kapitano Stanisław Żółkiewski eniris Moskva pos vinkar Rusi en Klushino-batalio. Dum la 17ma yarcento eventis multa revolti, exemple en 1612, 1648, 1662 e 1682. Epidemii di pesto devastis l'urbo en 1570–1571, 1592 e 1654–1656.[7]
L'urbo cesis esar chef-urbo di Rusian imperio en 1712 (ecepte dum kurta periodo, de 1728 til 1732) pos la fondo di Santa Peterburg da Petrus 1ma di Rusia e 1703. La pesto-epidemio di 1770-1772 esis la maxim intensa erupto di pesto en centrala Rusia, e mortigis nur en Moskva cirkum 100,000 personi.
Dum la Francian invado di Rusia en 1812 lua habitanti brulis l'urbo ed abandonis ol en 14 di septembro, kande Napoleona trupi komencis proximigar. Hungro, koldeso e febla provizuro-linei komencis afektar la Grande Armée di Napoleon, qua koaktesis a retretar. Dum la retreto l'armeo sufris sporadik ataki de Rusiana trupi, ed on kalkulas ke 400,000 soldati mortis e nur poka mili transvivis.
En 1905 l'ofico di urbestro di Moskva kreesis, ed Alexander Adrianov divenis lua unesma urbestro. Pos Rusiana revoluciono di 1918 Moskva divenis chef-urbo di SSR Rusia en 12 di marto 1918 e di Sovietia min kam 5 yari pose.
Dum la duesma mondomilito Moskva divenis sideyo dil Stata Komitato por la Defendo e sideyo por la Reda Armeo. En 1941 16 divizioni kun plu kam 160,000 personi, 25 batalioni (18,500 personi) e 4 regimenti di injeniorarto formacesis kun lua habitanti. Germana armeo haltigis proxim l'urbo e komencis bombardar ol kun kanoni. Ye la 20ma di oktobro l'urbo deklaresis sub siejo. Lua habitanti konstruktis kaptili kontre tanki e Germanian aeroplani komencis bombardar ol. Quankam la bombardi, la konstrukturo di lua metropoliteno kontinuis. On kalkulas de 248,000 til 400,000 la Germana morti, e de 650,000 til 1,280,000 la morti di Sovietiani dum la Batalio di Moskva.[8][9][10] En 1944 un medalio kreesis por memorigar la defendo di Moskva dum la milito.
En 1980 eventis Olimpiala Ludi en Moskva, quankam la boikoto di Usa e di altra landi, pro Sovietian invado en Afganistan en 1979. En 1991 on probis stato-stroko en l'urbo kontre la reformi propozita da Mihail Gorbachov. En la fino di ta yaro, kande Sovietia finis existar, Moskva sejornis la chef-urbo di nedependanta Rusia. Depose ta tempo, l'adopto di l'ekonomio di merkato produktis l'expanso di westala butiki, servadi, arkitekturo e vivo-moyeno. McDonald's apertis lua unesma brancho en Moskva en 1990.
Geografio
.jpg)
Moskva okupas la du rivi di Moskva rivero, e 49 ponti krucumas ol. Lua tereni generale esas plana: la mezvalora altitudo dil urbo esas 156 m e lua maxim alta punto jacas 255 metri super la mar-nivelo.
Lua klimato esas humida kontinentala (Dfb segun Köppen-klasifikuro) kun longa e kolda vintri (de la duimo di novembro til marto) e varma someri. La temperaturi povas variar de -25ºC til 0ºC dum vintro, e de 15ºC til 30ºC dum somero.
Moskva havas 96 parki e 18 gardeni, inkluzite 4 botanika gardeni. Anke existas 450 km² di verda zoni e cirkum 100 km² di foresti. Moskva havas 27 m² di verda arei per habitanto, kontre 6 m² en Paris, 7.5 m² en London e 8.6 m² en New York. L'urbo esas populala destino por turisti: lua precipua atrakti esas Kremlin e Reda placo e l'Eklezio dil Acenso, konstruktita en 1532 - la tri monumenti konsideresis Mondala Heredaji por la Homaro, segun la UNESCO, e la merkato GUM, konstruktita dum lasta yardeko dil 19ma yarcento.
Demografio
| Demografio di Moskva inter 1400 e 1856
| |||||||||||
| 1400 | 1638 | 1710 | 1725 | 1738 | 1775 | 1785 | 1811 | 1813 | 1825 | 1840 | 1856
|
| 40 000 | 200 000 | 160 000 | 145 000 | 138 400 | 161 000 | 188 700 | 270 200 | 215 000 | 241 500 | 349 100 | 368 800 |
| Demografio di Moskva inter 1868 e 2002
| |||||||||||
| 1868 | 1871 | 1888 | 1897 | 1912 | 1920 | 1926 | 1939 | 1959 | 1979 | 1989 | 2002
|
| 416 400 | 601 969 | 753 459 | 1 038 600 | 1 617 157 | 1 027 300 | 2 101 200 | 4 609 200 | 6 133 100 | 8 142 200 | 8 972 300 | 10 383 000 |
Referi
.jpg)
- ↑ demografio (Rusiana). Rosstat.
- ↑ Name * (5 di mayo 2011). Moscow Population 2011 – The Russia Blog (Angla). Siberian Light. URL vidita ye la 12 di marto 2013.
- ↑ <%= item.timeFlag %>. Expansion of Moscow borders to help it develop harmonically: mayor, Itar-tass, July 1st, 2012. Itar-tass.com. URL vidita ye la 9 di julio 2014.
- ↑ Moscow city government official site. Mos.ru. URL vidita ye la 9 di julio 2014.
- ↑ Vogel, Michael. The Mongol Connection: Mongol Influences on the Development of Moscow. Indiana University South Bend. URL vidita ye la 3 di julio 2006.
- ↑ John F. Richards ({{{year}}}). The Unending Frontier: An Environmental History of the Early Modern World (Angla). pp. 260 University of California Press.
- ↑ John T. Alexander (2002). Bubonic plague in early modern Russia: public health and urban disaster (Angla). Oxford University Press US.
- ↑ Moscow Encyclopedia, ed. Great Russian Encyclopedia, Moscow, 1997, entry "Battle of Moscow"
- ↑ Great Soviet Encyclopedia, Moscow, 1973–78, entry "Battle of Moscow 1941–42"
- ↑ John Erickson, Barbarossa: The Axis and the Allies, table 12.4