შინაარსზე გადასვლა

ჰიგსის ბოზონი: განსხვავება გადახედვებს შორის

მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია
ისტორიის ინტერაქციულად გადახედვა
[შემოწმებული ვერსია][შემოწმებული ვერსია]
← წინა ცვლილება
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
ვიზუალურივიკიტექსტი
მ clean up, removed: {{Link GA|zh}} using AWB
ციტირების შაბლონი - პარამეტრის დამატება - doi: 10.1103/PhysRevLett.13.508
 
(არ არის ნაჩვენები 12 მომხმარებელთა 8 შუალედ ვერსიებში)
ხაზი 1: ხაზი 1:
{{ინფოდაფა
{{ინფოდაფა
|სახელწოდება =ინფოდაფა ნაწილაკი
|სახელწოდება = ინფოდაფა ნაწილაკი
|სხეულის სტილი =
|სხეულის სტილი =
|წარწერა = ჰიგსის ბოზონი
|წარწერა = ჰიგსის ბოზონი
ხაზი 10: ხაზი 10:
|მონაცემის სტილი =
|მონაცემის სტილი =
|თავი1 =
|თავი1 =
|სახელი1 = შემადგენლობა:
|სახელი1 = შემადგენლობა
|მონაცემი1 = [[ელემენტარული ნაწილაკი]]
|მონაცემი1 = [[ელემენტარული ნაწილაკი]]
|თავი2 =
|თავი2 =
|სახელი2 = ნაწილაკის სტატისტიკა:
|სახელი2 = ნაწილაკის სტატისტიკა
|მონაცემი2 = [[ბოზონი|ბოზონური]]
|მონაცემი2 = [[ბოზონი|ბოზონური]]
|თავი3 =
|თავი3 =
|სახელი3 = სტატუსი:
|სახელი3 = სტატუსი
|მონაცემი3 = 2013 წლის 14 მარტს დაახლოებით 125 [[ელექტრონვოლტი|გევ]] მასის მქონე ჰიგსის ბოზონი იქნა ექსპერიმენტალურად დამოწმებული [[CERN]]-ის მიერ,<ref name="CERN March 2013">
|მონაცემი3 = სავარაუდოდ დაფიქსირებული — აღმოჩენილია რაღაც [[ბოზონი]] „თავსებადი“ ჰიგსის ბოზონთან, მაგრამ 2012 წლის ივლისის მონაცემებით, იგი საბოლოოდ არ არის იდენტიფიცირებული, როგორც ჰიგსის ნაწილაკი.<ref>{{cite web | url = http://cms.web.cern.ch/news/observation-new-particle-mass-125-gev | title = Observation of a New Particle with a Mass of 125 GeV | first = Lucas | last = Taylor | date = 4 ივლისი 2012 | work = CMS Public Website | publisher = CERN}}</ref>
{{cite web
|last=O'Luanaigh |first=C.
|date=14 March 2013
|title=New results indicate that new particle is a Higgs boson
|url=http://home.web.cern.ch/about/updates/2013/03/new-results-indicate-new-particle-higgs-boson
|publisher=[[CERN]]
|accessdate=2013-10-09
}}</ref><ref name=nbc14032013>
{{cite news
|last=Bryner |first=J.
|date=14 March 2013
|title=Particle confirmed as Higgs boson
|url=http://science.nbcnews.com/_news/2013/03/14/17311477-particle-confirmed-as-higgs-boson
|work= NBC News
|accessdate=2013-03-14
}}</ref><ref name="Huffington 14 March 2013">
{{cite news
|last=Heilprin |first=J.
|date=14 March 2013
|title=Higgs Boson Discovery Confirmed After Physicists Review Large Hadron Collider Data at CERN
|url=http://www.huffingtonpost.com/2013/03/14/higgs-boson-discovery-confirmed-cern-large-hadron-collider_n_2874975.html?icid=maing-grid7%7Cmain5%7Cdl1%7Csec1_lnk2%26pLid%3D283596
|work= The Huffington Post
|accessdate=2013-03-14
}}</ref> თუმცა გაურკვეველია რომელ მოდელს უჭერს ის მხარს ყველაზე მეტად და არსებობს თუ არა რამდენიმე ჰიგსის ბოზონი.<ref name="nbc14032013" />
|თავი4 =
|თავი4 =
|სახელი4 = თეორიული აღმოჩენა
|სახელი4 = თეორიული აღმოჩენა
ხაზი 23: ხაზი 47:
|თავი5 =
|თავი5 =
|სახელი5 = აღმოჩენა
|სახელი5 = აღმოჩენა
|მონაცემი5 = [[დიდი ადრონული კოლაიდერი]] (2011–2013 წწ)
|მონაცემი5 = სავარაუდოდ დაფიქსირებული 2012 წლის 4 ივლისისთვის, [[ATLAS-ის ექსპერიმენტი|ATLAS]]-ისა და [[CMS]]-ის მიერ.
|თავი6 =
|თავი6 =
|სახელი6 = სიმბოლო
|სახელი6 = სიმბოლო
ხაზი 31: ხაზი 55:
|მონაცემი7 = 1 [[სტანდარტული მოდელი|სტანდარტულ მოდელში]]; 5 ან მეტი [[სუპერსიმეტრია|სუპერსიმეტრიულ]] მოდელებში
|მონაცემი7 = 1 [[სტანდარტული მოდელი|სტანდარტულ მოდელში]]; 5 ან მეტი [[სუპერსიმეტრია|სუპერსიმეტრიულ]] მოდელებში
|თავი8 =
|თავი8 =
|სახელი8 = [[მასა]]:
|სახელი8 = [[მასა]]
|მონაცემი8 = 125.3 ± 0.6 გევ/c<sup>2</sup> ∼126 გევ/c<sup>2</sup><ref name=atlas1207>{{cite web|title=Latest Results from ATLAS Higgs Search |publisher=ATLAS|url=http://www.atlas.ch/news/2012/latest-results-from-higgs-search.html |date=4 ივლისი 2012 |accessdate=4 ივლისი 2012}}</ref>
|მონაცემი8 = 125.3 ± 0.6 გევ/c<sup>2</sup> ∼126 გევ/c<sup>2</sup><ref name=atlas1207>{{cite web |title=Latest Results from ATLAS Higgs Search |publisher=ATLAS |url=http://www.atlas.ch/news/2012/latest-results-from-higgs-search.html |date=4 ივლისი 2012 |accessdate=4 ივლისი 2012 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120707132113/http://www.atlas.ch/news/2012/latest-results-from-higgs-search.html |archivedate=2012-07-07 }}</ref>
|თავი9 =
|თავი9 =
|სახელი9 = [[საშუალო სიცოცხლის ხანგრძლივობა]]
|სახელი9 = [[საშუალო სიცოცხლის ხანგრძლივობა]]
|მონაცემი9 = 10<sup>-21</sup> წმ
|მონაცემი9 = 1,56 × 10<sup>−22</sup> წმ (სავარაუდო)<ref name="LHCcrosssections">{{cite journal
|title=Handbook of LHC Higgs Cross Sections: 2. Differential Distributions
|author=LHC Higgs Cross Section Working Group
|journal=CERN Report 2 (Tables A.1 – A.20)
|arxiv=1201.3084
|bibcode = 2012arXiv1201.3084L
|ref=harv
|last2=Dittmaier
|last3=Mariotti
|last4=Passarino
|last5=Tanaka
|last6=Alekhin
|last7=Alwall
|last8=Bagnaschi
|last9=Banfi
|volume=1201
|year=2012
|page=3084 }}
</ref>
|თავი10 =
|თავი10 =
|სახელი10 = [[მუხტი|ელექტრუული მუხტი]]:
|სახელი10 = [[მუხტი|ელექტრუული მუხტი]]
|მონაცემი10 = 0
|მონაცემი10 = 0 ''e''
|თავი11 =
|თავი11 =
|სახელი11 = [[ფერადი მუხტი]]:
|სახელი11 = [[ფერადი მუხტი]]
|მონაცემი11 = 0
|მონაცემი11 = 0
|თავი12 =
|თავი12 =
|სახელი12 = [[სპინი]]:
|სახელი12 = [[სპინი]]
|მონაცემი12 = 0
|მონაცემი12 = 0
}}
}}
[[ფაილი:Higgs-boson.jpg|მინი|მარცხნივ|250პქ]]
[[ფაილი:Higgs-boson.jpg|მინი|მარცხნივ|250პქ]]
'''ჰიგსის ბოზონი''' — [[ელემენტარული ნაწილაკი]], რომელიც შემოტანილია ელემენტარული ნაწილაკების ფიზიკაში [[სტანდარტული მოდელი]]ს თანახმად. ჰიგსის ბოზონის არსებობის საკითხს უდიდესი მნიშვნელობა აქვს [[ელემენტარული ნაწილაკების ფიზიკა]]ში, რადგანაც მას შეუძლია დაამტკიცოს ჰიპოთეტური [[ჰიგსის ველი]]ს არსებობა. ჰიგსის ველი წარმოადგენს სიმეტრიის დარღვევის მექანიზმის ასახსნელად შემოტანილ უმარტივეს<ref name=higgs-missing-fnal>{{cite web|title=Higgs Missing Report|url=http://www-cdf.fnal.gov/physics/new/hdg/Plain_English.html|publisher=Fermi National Accelerator Laboratory|accessdate=11 ივლისი 2012}}</ref> და ყველაზე ხელსაყრელ წყაროს. სიმეტრიის დარღვევის ასეთი გზით ზოგიერთი ნაწილაკი იძენს [[მასა]]ს. ჰიგსის ველის არსებობის დადასტურება ან უარყოფა, სავარუდოდ უდიდეს მნიშვნელობას იქონიებს ადამიანის მიერ სამყაროს შემეცნების საკითხზე, მიუთითებს რა არსებული თეორიებიდან თუ ნაწილაკების ფიზიკის რომელი თეორიაა უფრო კორექტული და გააღებს სარკმელს „ახალი ფიზიკისთვის“ არსებული თეორიების მიღმა.<ref>http://news.discovery.com/space/physics-universe-gateway-higgs-boson-120705.html</ref><ref>http://www.nytimes.com/2006/07/04/science/04phys.html?_r=1</ref><ref>http://www.oregonlive.com/health/index.ssf/2012/07/university_of_oregon_physicist.html</ref> სადღეისოდ წამყვანი თეორიის თანახმად ზოგიერთი ნაწილაკი მასას იძენს [[ჰიგსის ველი|ჰიგსის ველთან]] ურთიერთქმედების შედეგად, რომელსაც არანულოვანი სიდიდე აქვს ყველგან, სხვამხრივ ცარიელ სივრვეშიც კი. თუ ეს თეორია სწორია, მაშინ უნდა არსებობდეს შესაბამისი [[ბოზონი]], ჰიგსის ველის უმცირესი შესაძლო აღგზნება და აღმოჩენადიც უნდა იყოს იგი. რასაც მივყავართ თეორიის გადამწყვეტ გამოცდამდე. შესაბამისად, ეს ნაწილაკი არის ხანგრძლივი ძიების საგანი ნაწილაკების ფიზიკაში. [[ატომური კვლევების ევროპული ორგანიზაცია|CERN]]-ში შვეიცარიის ქალაქ ჟენევაში არსებული [[დიდი ადრონული კოლაიდერი|დიდი ადრონული კოლაიდერის (LHC)]] — ყველაზე მძლავრი ნაწილაკების ამაჩქარებლისა და ერთერთი ყველაზე რთული სამეცნიერო ინსტრუმენტის, რაც ოდესმე აგებულა — ერთერთ ძირითად მიზანს წარმოადგენს ჰიგსის ბოზონის არსებობის შემოწმება და მისი პარამეტრების გაზომვა, რაც ფიზიკოსებს თანამედრეოვე თეორიის ამ ქვაკუთხედის დადასტურების საშუალებას მისცემდა.
'''ჰიგსის ბოზონი''' — [[ელემენტარული ნაწილაკები|ელემენტარული ნაწილაკი]], რომელიც შემოტანილია ელემენტარული ნაწილაკების ფიზიკაში [[სტანდარტული მოდელი]]ს თანახმად. ჰიგსის ბოზონის არსებობის საკითხს უდიდესი მნიშვნელობა აქვს [[ელემენტარული ნაწილაკების ფიზიკა]]ში, რადგანაც მას შეუძლია დაამტკიცოს ჰიპოთეზური [[ჰიგსის ველი]]ს არსებობა. ჰიგსის ველი წარმოადგენს სიმეტრიის დარღვევის მექანიზმის ასახსნელად შემოტანილ უმარტივეს<ref name=higgs-missing-fnal>{{cite web|title=Higgs Missing Report|url=http://www-cdf.fnal.gov/physics/new/hdg/Plain_English.html|publisher=Fermi National Accelerator Laboratory|accessdate=11 ივლისი 2012}}</ref> და ყველაზე ხელსაყრელ წყაროს. სიმეტრიის დარღვევის ასეთი გზით ზოგიერთი ნაწილაკი იძენს [[მასა]]ს. ჰიგსის ველის არსებობის დადასტურება ან უარყოფა, სავარაუდოდ უდიდეს მნიშვნელობას იქონიებს ადამიანის მიერ სამყაროს შემეცნების საკითხზე, მიუთითებს რა არსებული თეორიებიდან თუ ნაწილაკების ფიზიკის რომელი თეორიაა უფრო კორექტული და გააღებს სარკმელს „ახალი ფიზიკისთვის“ არსებული თეორიების მიღმა.<ref>{{Cite web |url=http://news.discovery.com/space/physics-universe-gateway-higgs-boson-120705.html |title=დაარქივებული ასლი |accessdate=2012-07-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120710020402/http://news.discovery.com/space/physics-universe-gateway-higgs-boson-120705.html |archivedate=2012-07-10 }}</ref><ref>http://www.nytimes.com/2006/07/04/science/04phys.html?_r=1</ref><ref>http://www.oregonlive.com/health/index.ssf/2012/07/university_of_oregon_physicist.html</ref> სადღეისოდ წამყვანი თეორიის თანახმად ზოგიერთი ნაწილაკი მასას იძენს [[ჰიგსის ველი|ჰიგსის ველთან]] ურთიერთქმედების შედეგად, რომელსაც არანულოვანი სიდიდე აქვს ყველგან, სხვამხრივ ცარიელ სივრვეშიც კი. თუ ეს თეორია სწორია, მაშინ უნდა არსებობდეს შესაბამისი [[ბოზონი]], ჰიგსის ველის უმცირესი შესაძლო აღგზნება და აღმოჩენადიც უნდა იყოს იგი. რასაც მივყავართ თეორიის გადამწყვეტ გამოცდამდე. შესაბამისად, ეს ნაწილაკი არის ხანგრძლივი ძიების საგანი ნაწილაკების ფიზიკაში. [[ატომური კვლევების ევროპული ორგანიზაცია|CERN]]-ში შვეიცარიის ქალაქ ჟენევაში არსებული [[დიდი ადრონული კოლაიდერი|დიდი ადრონული კოლაიდერის (LHC)]] — ყველაზე მძლავრი ნაწილაკების ამაჩქარებლისა და ერთ-ერთი ყველაზე რთული სამეცნიერო ინსტრუმენტის, რაც ოდესმე აგებულა — ერთ-ერთ ძირითად მიზანს წარმოადგენს ჰიგსის ბოზონის არსებობის შემოწმება და მისი პარამეტრების გაზომვა, რაც ფიზიკოსებს თანამედრეოვე თეორიის ამ ქვაკუთხედის დადასტურების საშუალებას მისცემდა.


ჰიგსის ბოზონს სახელი ეწოდა [[პიტერ ჰიგსი]]ს გამო, რომელმაც 1966 წელს ორ სხვა ჯგუფთან ერთად შემოიტანა მექანიზმი, რომელიც გულისხმობდა ასეთი ნაწილაკის არსებობას<ref name="higgs64">{{Cite journal
ჰიგსის ბოზონს სახელი ეწოდა [[პიტერ ჰიგსი]]ს გამო, რომელმაც 1966 წელს ორ სხვა ჯგუფთან ერთად შემოიტანა მექანიზმი, რომელიც გულისხმობდა ასეთი ნაწილაკის არსებობას<ref name="higgs64">{{Cite journal
ხაზი 58: ხაზი 100:
|doi=10.1103/PhysRevLett.13.508
|doi=10.1103/PhysRevLett.13.508
|bibcode=1964PhRvL..13..508H
|bibcode=1964PhRvL..13..508H
}}</ref><ref name="eb64">{{Cite journal
|issn = 0031-9007 }}</ref><ref name="eb64">{{Cite journal
|last=Englert |first=François
|last=Englert |first=François
|last2=Brout |first2=Robert |authorlink2=Robert Brout
|last2=Brout |first2=Robert |author2=Robert Brout
|year=1964
|year=1964
|title=Broken Symmetry and the Mass of Gauge Vector Mesons
|title=Broken Symmetry and the Mass of Gauge Vector Mesons
ხაზი 68: ხაზი 110:
}}</ref><ref name="ghk64">{{Cite journal
}}</ref><ref name="ghk64">{{Cite journal
|last=Guralnik |first=Gerald
|last=Guralnik |first=Gerald
|last2=Hagen |first2=C. R. |authorlink2=C. R. Hagen
|last2=Hagen |first2=C. R. |author2=C. R. Hagen
|last3=Kibble |first3=T. W. B. |authorlink3=T. W. B. Kibble
|last3=Kibble |first3=T. W. B. |author3=T. W. B. Kibble
|year=1964
|year=1964
|title=Global Conservation Laws and Massless Particles
|title=Global Conservation Laws and Massless Particles
ხაზი 75: ხაზი 117:
|volume=13 |issue=20 |pages=585–587
|volume=13 |issue=20 |pages=585–587
|doi=10.1103/PhysRevLett.13.585 |bibcode=1964PhRvL..13..585G
|doi=10.1103/PhysRevLett.13.585 |bibcode=1964PhRvL..13..585G
}}</ref> და ის იყო ერთადრთი, რომელმაც იწინასწარმეტყველა მასიური ნაწილაკის არსებობა და დაადგინა მისი ზოგიერთი თეორიული მახასიათებლები.<ref>[https://cdsweb.cern.ch/journal/CERNBulletin/2012/28/News%20Articles/1459456?ln=en CERN FAQ on Higgs boson]</ref> ამ ნაწილაკს მედიაში ძალიან ხშირად მოიხსენიენბენ, როგორც „ღმერთის ნაწილაკს“ ამ თემაზე ლეონ ლადერმანის წიგნის სათაურის მიხედვით. მიუხედავად იმისა, რომ ეს ნაწილაკი მნიშვნელოვანიცაა და ძნელად მოსახელთებელიც, მისი ასეთი ეპითეტი ძლიერ ანტიპათიას იწვევს ფიზიკოსებში, მიიჩნევენ რა, რომ ესაა შეცდომაში შეყვანა და გაზვიადება,<ref name="ISample29052009">{{cite news |first=Ian |last=Sample |date=29 მაისი 2009 |title=Anything but the God particle |url=http://www.guardian.co.uk/science/blog/2009/may/29/why-call-it-the-god-particle-higgs-boson-cern-lhc |publisher=The Guardian |location=London |accessdate=24 ივნისი 2009}}</ref><ref name="NatPost">{{cite web|url=http://news.nationalpost.com/2011/12/14/the-higgs-boson-why-scientists-hate-that-you-call-it-the-god-particle/|title=The Higgs boson: Why scientists hate that you call it the 'God particle'|publisher=National Post|date=14 დეკემბერი 2011}}</ref> რადგან ძირითადი მიზანია ჰიგსის ველის შესწავლა. თვით ველი და არა ბოზონი ანიჭებს მასას თეორიულად სხვა ნაწილაკებს.<ref>[http://profmattstrassler.com/articles-and-posts/the-higgs-particle/the-standard-model-higgs Higgs FAQ 1.0] - Particle physics professor Matt Strassler</ref>
}}</ref> და ის იყო ერთადერთი, რომელმაც იწინასწარმეტყველა მასიური ნაწილაკის არსებობა და დაადგინა მისი ზოგიერთი თეორიული მახასიათებლები.<ref>[http://cdsweb.cern.ch/journal/CERNBulletin/2012/28/News%20Articles/1459456?ln=en CERN FAQ on Higgs boson]</ref> ამ ნაწილაკს მედიაში ძალიან ხშირად მოიხსენიენბენ, როგორც „ღმერთის ნაწილაკს“ ამ თემაზე ლეონ ლადერმანის წიგნის სათაურის მიხედვით. მიუხედავად იმისა, რომ ეს ნაწილაკი მნიშვნელოვანიცაა და ძნელად მოსახელთებელიც, მისი ასეთი ეპითეტი ძლიერ ანტიპათიას იწვევს ფიზიკოსებში, მიიჩნევენ რა, რომ ესაა შეცდომაში შეყვანა და გაზვიადება,<ref name="ISample29052009">{{cite news |first=Ian |last=Sample |date=29 მაისი 2009 |title=Anything but the God particle |url=http://www.guardian.co.uk/science/blog/2009/may/29/why-call-it-the-god-particle-higgs-boson-cern-lhc |publisher=The Guardian |location=London |accessdate=24 ივნისი 2009}}</ref><ref name="NatPost">{{cite web|url=http://news.nationalpost.com/2011/12/14/the-higgs-boson-why-scientists-hate-that-you-call-it-the-god-particle/|title=The Higgs boson: Why scientists hate that you call it the 'God particle'|publisher=National Post|date=14 დეკემბერი 2011}}</ref> რადგან ძირითადი მიზანია ჰიგსის ველის შესწავლა. თვით ველი და არა ბოზონი ანიჭებს მასას თეორიულად სხვა ნაწილაკებს.<ref>[http://profmattstrassler.com/articles-and-posts/the-higgs-particle/the-standard-model-higgs Higgs FAQ 1.0] - Particle physics professor Matt Strassler</ref>


სტანდარტული მოდელის თანახმად ჰიგსის ნაწილაკი არის [[ბოზონი]], ისეთი სახეობა ნაწილაკებისა, რომლებიც ნებას რთავს მრავალ იდენტურ ნაწილაკს იმყოფებოდეს ერთი და იმავე ადგილას ერთი და იმავე [[კვანტური მდგომარეობა|კვანტურ მდგომარეობაში]]. მას არა აქვს [[სპინი]], [[მუხტი|ელექტრული მუხტი]] და [[ფერადი მუხტი]]. ის არის აგრეთვე ძლიერ არასტაბილური, იშლება რა სხვა ნაწილაკებად თითქმის დაუყოვნებლივ. თუ ნაჩვენები იქნება, რომ ჰიგსის ბოზონი არ არსებობს, სხვა [[უჰიგსო მოდელეი|უჰიგსო მოდელები]] უნდა იქნან განხილული. სტანდარტული მოდელის ზოგიერთ გაფართოებაში შეიძლება ასევე არსებობდეს მრავალფეროვანი ჰიგსის ბოზონები.
სტანდარტული მოდელის თანახმად ჰიგსის ნაწილაკი არის [[ბოზონი]], ისეთი სახეობა ნაწილაკებისა, რომლებიც ნებას რთავს მრავალ იდენტურ ნაწილაკს იმყოფებოდეს ერთი და იმავე ადგილას ერთი და იმავე [[კვანტური მდგომარეობა|კვანტურ მდგომარეობაში]]. მას არ აქვს [[სპინი]], [[მუხტი|ელექტრული მუხტი]] და [[ფერადი მუხტი]]. ის არის აგრეთვე ძლიერ არასტაბილური, იშლება რა სხვა ნაწილაკებად თითქმის დაუყოვნებლივ. თუ ნაჩვენები იქნება, რომ ჰიგსის ბოზონი არ არსებობს, სხვა [[უჰიგსო მოდელეი|უჰიგსო მოდელები]] უნდა იქნან განხილული. სტანდარტული მოდელის ზოგიერთ გაფართოებაში შეიძლება ასევე არსებობდეს მრავალფეროვანი ჰიგსის ბოზონები.


2012 წლის 4 ივლისს [[CMS]]-ისა და [[ATLAS-ის ექსპერიმენტი|ATLAS]]-ის ექსპერიმენტულმა ჯგუფებმა [[დიდი ადრონული კოლაიდერი|(LHC)]]-ზე დამოუკიდებლად განაცხადეს, რომ თითეულმა დაადასტურა აღმოჩენა მანამდე უცნობი ბოზონის მასით 125 გევ/c<sup>2</sup> და 127 გევ/c<sup>2</sup>-ს შორის, რომელთა ყოფაქცევა ჯერჯერობით „თავსებადია“ ჰიგსის ბოზონთან, ამავდროულად აღნიშნავენ, რომ საჭიროა მონაცემების შემდგომი ანალიზი, ვიდრე საბოლოოდ ამოიცნობენ ჰიგსის ნაწილაკს ახლად აღმოჩენილ ნაწილაკში.
2012 წლის 4 ივლისს [[CMS]]-ისა და [[ATLAS-ის ექსპერიმენტი|ATLAS]]-ის ექსპერიმენტულმა ჯგუფებმა [[დიდი ადრონული კოლაიდერი|(LHC)]]-ზე დამოუკიდებლად განაცხადეს, რომ თითეულმა დაადასტურა აღმოჩენა მანამდე უცნობი ბოზონის მასით 125 გევ/c<sup>2</sup> და 127 გევ/c<sup>2</sup>-ს შორის, რომელთა ყოფაქცევა ჯერჯერობით „თავსებადია“ ჰიგსის ბოზონთან, ამავდროულად აღნიშნავენ, რომ საჭიროა მონაცემების შემდგომი ანალიზი, ვიდრე საბოლოოდ ამოიცნობენ ჰიგსის ნაწილაკს ახლად აღმოჩენილ ნაწილაკში.

==რესურსები ინტერნეტში==
{{Commons category}}
{{Wiktionary}}

=== Popular science, mass media, and general coverage ===
* [http://meroli.web.cern.ch/blog_higgs_animation.html Higgs Boson observation at CERN]
* [http://cms.web.cern.ch/news/about-higgs-boson Hunting the Higgs Boson at C.M.S. Experiment, at CERN]
* [http://www.exploratorium.edu/origins/cern/ideas/higgs.html The Higgs Boson] by the CERN exploratorium.
* [http://www.nytimes.com/2014/03/05/movies/particle-fever-tells-of-search-for-the-higgs-boson.html ''Particle Fever'', documentary film about the search for the Higgs Boson.]
* [http://theatomsmashers.com/ ''The Atom Smashers'', documentary film about the search for the Higgs Boson at Fermilab.]
* [http://www.theguardian.com/science/higgs-boson Collected Articles at the ''Guardian'']
* [http://www.youtube.com/watch?v=vXZ-yzwlwMw Video (04:38)]&nbsp;– CERN Announcement on 4 July 2012, of the discovery of a particle which is suspected will be a Higgs Boson.
* [http://vimeo.com/41038445 Video1 (07:44)] + [http://www.youtube.com/watch?v=0hn0jYjijNs Video2 (07:44)]&nbsp;– Higgs Boson Explained by CERN
* [http://www.bbc.co.uk/programmes/p004y2b7 Higgs Boson]


== სქოლიო ==
== სქოლიო ==
{{სქოლიოს სია}}
{{სქოლიოს სია}}


{{ავტორიტეტული წყაროები}}
[[კატეგორია:თეორიული ფიზიკა]]
[[კატეგორია:თეორიული ფიზიკა]]
[[კატეგორია:ელემენტარული ნაწილაკების ფიზიკა]]
[[კატეგორია:ელემენტარული ნაწილაკების ფიზიკა]]

უკანასკნელი რედაქცია 10:17, 12 აგვისტო 2024-ის მდგომარეობით

ჰიგსის ბოზონი

ჰიგსის ბოზონის გამოჩენის სიმულაცია
შემადგენლობა ელემენტარული ნაწილაკი
ნაწილაკის სტატისტიკა ბოზონური
სტატუსი 2013 წლის 14 მარტს დაახლოებით 125 გევ მასის მქონე ჰიგსის ბოზონი იქნა ექსპერიმენტალურად დამოწმებული CERN-ის მიერ,[1][2][3] თუმცა გაურკვეველია რომელ მოდელს უჭერს ის მხარს ყველაზე მეტად და არსებობს თუ არა რამდენიმე ჰიგსის ბოზონი.[2]
თეორიული აღმოჩენა ფ. ენგლერტი, რ. ბრუტი, პ. ჰიგსი, გ. გურალნიკი, კ. რ. ჰაგენი და ტ. ზ. ბ. კიბლი. 1964
აღმოჩენა დიდი ადრონული კოლაიდერი (2011–2013 წწ)
სიმბოლო H0
სახეობა 1 სტანდარტულ მოდელში; 5 ან მეტი სუპერსიმეტრიულ მოდელებში
მასა 125.3 ± 0.6 გევ/c2 ∼126 გევ/c2[4]
საშუალო სიცოცხლის ხანგრძლივობა 1,56 × 10−22 წმ (სავარაუდო)[5]
ელექტრუული მუხტი 0 e
ფერადი მუხტი 0
სპინი 0

ჰიგსის ბოზონი — ელემენტარული ნაწილაკი, რომელიც შემოტანილია ელემენტარული ნაწილაკების ფიზიკაში სტანდარტული მოდელის თანახმად. ჰიგსის ბოზონის არსებობის საკითხს უდიდესი მნიშვნელობა აქვს ელემენტარული ნაწილაკების ფიზიკაში, რადგანაც მას შეუძლია დაამტკიცოს ჰიპოთეზური ჰიგსის ველის არსებობა. ჰიგსის ველი წარმოადგენს სიმეტრიის დარღვევის მექანიზმის ასახსნელად შემოტანილ უმარტივეს[6] და ყველაზე ხელსაყრელ წყაროს. სიმეტრიის დარღვევის ასეთი გზით ზოგიერთი ნაწილაკი იძენს მასას. ჰიგსის ველის არსებობის დადასტურება ან უარყოფა, სავარაუდოდ უდიდეს მნიშვნელობას იქონიებს ადამიანის მიერ სამყაროს შემეცნების საკითხზე, მიუთითებს რა არსებული თეორიებიდან თუ ნაწილაკების ფიზიკის რომელი თეორიაა უფრო კორექტული და გააღებს სარკმელს „ახალი ფიზიკისთვის“ არსებული თეორიების მიღმა.[7][8][9] სადღეისოდ წამყვანი თეორიის თანახმად ზოგიერთი ნაწილაკი მასას იძენს ჰიგსის ველთან ურთიერთქმედების შედეგად, რომელსაც არანულოვანი სიდიდე აქვს ყველგან, სხვამხრივ ცარიელ სივრვეშიც კი. თუ ეს თეორია სწორია, მაშინ უნდა არსებობდეს შესაბამისი ბოზონი, ჰიგსის ველის უმცირესი შესაძლო აღგზნება და აღმოჩენადიც უნდა იყოს იგი. რასაც მივყავართ თეორიის გადამწყვეტ გამოცდამდე. შესაბამისად, ეს ნაწილაკი არის ხანგრძლივი ძიების საგანი ნაწილაკების ფიზიკაში. CERN-ში შვეიცარიის ქალაქ ჟენევაში არსებული დიდი ადრონული კოლაიდერის (LHC) — ყველაზე მძლავრი ნაწილაკების ამაჩქარებლისა და ერთ-ერთი ყველაზე რთული სამეცნიერო ინსტრუმენტის, რაც ოდესმე აგებულა — ერთ-ერთ ძირითად მიზანს წარმოადგენს ჰიგსის ბოზონის არსებობის შემოწმება და მისი პარამეტრების გაზომვა, რაც ფიზიკოსებს თანამედრეოვე თეორიის ამ ქვაკუთხედის დადასტურების საშუალებას მისცემდა.

ჰიგსის ბოზონს სახელი ეწოდა პიტერ ჰიგსის გამო, რომელმაც 1966 წელს ორ სხვა ჯგუფთან ერთად შემოიტანა მექანიზმი, რომელიც გულისხმობდა ასეთი ნაწილაკის არსებობას[10][11][12] და ის იყო ერთადერთი, რომელმაც იწინასწარმეტყველა მასიური ნაწილაკის არსებობა და დაადგინა მისი ზოგიერთი თეორიული მახასიათებლები.[13] ამ ნაწილაკს მედიაში ძალიან ხშირად მოიხსენიენბენ, როგორც „ღმერთის ნაწილაკს“ ამ თემაზე ლეონ ლადერმანის წიგნის სათაურის მიხედვით. მიუხედავად იმისა, რომ ეს ნაწილაკი მნიშვნელოვანიცაა და ძნელად მოსახელთებელიც, მისი ასეთი ეპითეტი ძლიერ ანტიპათიას იწვევს ფიზიკოსებში, მიიჩნევენ რა, რომ ესაა შეცდომაში შეყვანა და გაზვიადება,[14][15] რადგან ძირითადი მიზანია ჰიგსის ველის შესწავლა. თვით ველი და არა ბოზონი ანიჭებს მასას თეორიულად სხვა ნაწილაკებს.[16]

სტანდარტული მოდელის თანახმად ჰიგსის ნაწილაკი არის ბოზონი, ისეთი სახეობა ნაწილაკებისა, რომლებიც ნებას რთავს მრავალ იდენტურ ნაწილაკს იმყოფებოდეს ერთი და იმავე ადგილას ერთი და იმავე კვანტურ მდგომარეობაში. მას არ აქვს სპინი, ელექტრული მუხტი და ფერადი მუხტი. ის არის აგრეთვე ძლიერ არასტაბილური, იშლება რა სხვა ნაწილაკებად თითქმის დაუყოვნებლივ. თუ ნაჩვენები იქნება, რომ ჰიგსის ბოზონი არ არსებობს, სხვა უჰიგსო მოდელები უნდა იქნან განხილული. სტანდარტული მოდელის ზოგიერთ გაფართოებაში შეიძლება ასევე არსებობდეს მრავალფეროვანი ჰიგსის ბოზონები.

2012 წლის 4 ივლისს CMS-ისა და ATLAS-ის ექსპერიმენტულმა ჯგუფებმა (LHC)-ზე დამოუკიდებლად განაცხადეს, რომ თითეულმა დაადასტურა აღმოჩენა მანამდე უცნობი ბოზონის მასით 125 გევ/c2 და 127 გევ/c2-ს შორის, რომელთა ყოფაქცევა ჯერჯერობით „თავსებადია“ ჰიგსის ბოზონთან, ამავდროულად აღნიშნავენ, რომ საჭიროა მონაცემების შემდგომი ანალიზი, ვიდრე საბოლოოდ ამოიცნობენ ჰიგსის ნაწილაკს ახლად აღმოჩენილ ნაწილაკში.

რესურსები ინტერნეტში

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ვიკისაწყობში არის გვერდი თემაზე:
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სქოლიო

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
  1. ↑ O'Luanaigh, C.. (14 March 2013) New results indicate that new particle is a Higgs boson. CERN. ციტირების თარიღი: 2013-10-09.
  2. ↑ 2.0 2.1 Bryner, J. (14 March 2013). „Particle confirmed as Higgs boson“. NBC News. ციტირების თარიღი: 2013-03-14.
  3. ↑ Heilprin, J. (14 March 2013). „Higgs Boson Discovery Confirmed After Physicists Review Large Hadron Collider Data at CERN“. The Huffington Post. ციტირების თარიღი: 2013-03-14.
  4. ↑ Latest Results from ATLAS Higgs Search. ATLAS (4 ივლისი 2012). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-07-07. ციტირების თარიღი: 4 ივლისი 2012.
  5. ↑ LHC Higgs Cross Section Working Group; Dittmaier; Mariotti; Passarino; Tanaka; Alekhin; Alwall; Bagnaschi; Banfi (2012). „Handbook of LHC Higgs Cross Sections: 2. Differential Distributions“. CERN Report 2 (Tables A.1 – A.20). 1201: 3084. arXiv:1201.3084. Bibcode:2012arXiv1201.3084L.CS1-ის მხარდაჭერა: ref=harv (link)
  6. ↑ Higgs Missing Report. Fermi National Accelerator Laboratory. ციტირების თარიღი: 11 ივლისი 2012.
  7. ↑ დაარქივებული ასლი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-07-10. ციტირების თარიღი: 2012-07-16.
  8. ↑ http://www.nytimes.com/2006/07/04/science/04phys.html?_r=1
  9. ↑ http://www.oregonlive.com/health/index.ssf/2012/07/university_of_oregon_physicist.html
  10. ↑ Higgs, Peter (1964). „Broken Symmetries and the Masses of Gauge Bosons“. Physical Review Letters. 13 (16): 508–509. Bibcode:1964PhRvL..13..508H. doi:10.1103/PhysRevLett.13.508. ISSN 0031-9007.
  11. ↑ Englert, François; Brout, Robert (1964). „Broken Symmetry and the Mass of Gauge Vector Mesons“. Physical Review Letters. 13 (9): 321–23. Bibcode:1964PhRvL..13..321E. doi:10.1103/PhysRevLett.13.321. მითითებულია ერთზე მეტი |author2= და |last2= (დახმარება)
  12. ↑ Guralnik, Gerald; Hagen, C. R.; Kibble, T. W. B. (1964). „Global Conservation Laws and Massless Particles“. Physical Review Letters. 13 (20): 585–587. Bibcode:1964PhRvL..13..585G. doi:10.1103/PhysRevLett.13.585. მითითებულია ერთზე მეტი |author2= და |last2= (დახმარება); მითითებულია ერთზე მეტი |author3= და |last3= (დახმარება)
  13. ↑ CERN FAQ on Higgs boson
  14. ↑ Sample, Ian (29 მაისი 2009). „Anything but the God particle“. London: The Guardian. ციტირების თარიღი: 24 ივნისი 2009.
  15. ↑ The Higgs boson: Why scientists hate that you call it the 'God particle'. National Post (14 დეკემბერი 2011).
  16. ↑ Higgs FAQ 1.0 - Particle physics professor Matt Strassler
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ჰიგსის_ბოზონი&oldid=4690080“-დან