შინაარსზე გადასვლა

ილინდენის აჯანყება

მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია
ბალკანეთის რუქა, სადაც ნაჩვენებია ცხელი წერტილები ილინდენის, პრეობრაჟენიისა და კრასტოვდენის აჯანყებებისთვის და ასევე აჯანყებული ქმედებები როდოპის მთებში, მაკედონიასა და თრაკიის რეგიონებში.

ილინდენ – პრეობრაჟენიეს აჯანყება ან უბრალოდ 1903 წლის აგვისტო - ოქტომბრის ილინდენის აჯანყება ( ბულგ. Илинденско-Преображенско въстание , Ilindensko-Preobražensko vǎstanie ; მაკედ. Илинденско востание , ილინდენსკო ვოსტანიე ; ბერძ. Εξέγερση του Ίλιντεν Eksegersi tou Ilinden ) იყო ორგანიზებული აჯანყება ოსმალეთის იმპერიის წინააღმდეგ, რომელიც მოამზადა და განხორციელდა შინაგანი მაკედონურ-ადრიანოპოლური რევოლუციური ორგანიზაციის მიერ,[1] [2] უმაღლესი მაკედონიის ადრიოპოლის კომიტეტის მხარდაჭერით.[3] აჯანყების სახელი აღნიშნავს ილინდენს, ელიას დღის სახელს და Preobrazhenie- ს, რაც ფერისცვალებას ნიშნავს. აჯანყებამ აგვისტოს დასაწყისიდან ოქტომბრის ბოლომდე გასტანა და მოიცვა უზარმაზარი ტერიტორია აღმოსავლეთ შავიზღვისპირეთიდან ოჰრიდის ტბის ნაპირებამდე .

აჯანყებამ მაკედონიის რეგიონში მოიცვა მონასტრის ვილაიეთის ცენტრალური და სამხრეთ-დასავლეთი ნაწილის უმეტესობა, რომლებიც ძირითადად ადგილობრივი ბულგარელი გლეხების დახმარებას იღებდნენ,[4] [5] [6] [7] [8] და გარკვეულწილად რეგიონის არომატული მოსახლეობა.[9] დროებითი მთავრობა შეიქმნა ქალაქ კრუშევოში, სადაც აჯანყებულებმა 12 აგვისტოს გამოაცხადეს კრუშევის რესპუბლიკა, რომელიც მხოლოდ ათი დღის შემდეგ იყო გადაჭარბებული.[10] 19 აგვისტოს, მჭიდროდ დაკავშირებული აჯანყების მიერ ორგანიზებული ბულგარული გლეხები ადრიანოპოლის ვილაიეთის[11] გამოიწვია განთავისუფლება დიდი ფართობი მთები, და შექმნას დროებითი მთავრობის ვასილიკო, რომ მთები რესპუბლიკა . ეს გაგრძელდა დაახლოებით ოცი დღით ადრე, სანამ თურქები ჩააგდებდნენ.[10] აჯანყებამ მოიცვა კოსოვოს და სალონიკის ვილაიებიც.[12]

20 ათასამდე ცუდად შეიარაღებულ აჯანყებულებს დაუპირისპირდა 200-ათასიანი თურქული არმია. აჯანყება სექტემბრის თვეში სასტიკად ჩაახშეს.

ილინდენის აჯანყება

დროშის მეამბოხეები ოჰრიდი ერთად ბულგარეთის დროშა მასზე და წარწერა Свобода или смърть (თავისუფლება ან სიკვდილი). აჯანყებულები ყველგან ბულგარეთის დროშებს ფრიალებდნენ. [13] [14]

ანარქისტმა ავტორმა გეორგი ხაძიევმა ჩაწერა აჯანყების თარიღებისა და დეტალების შესახებ, რომელიც თარგმნა უილ ფირტმა. 28 ივლისს გაგზავნეს რევოლუციური მოძრაობები, თუმცა საიდუმლოება ბოლო წამამდე ინახებოდა. აჯანყებამ 2 აგვისტოს ღამით დაიწყო და მოიცვა დიდი რეგიონები ბიტოლოსა და მის მიმდებარე ტერიტორიაზე, ამჟამად ჩრდილო – მაკედონიის სამხრეთ – დასავლეთით და საბერძნეთის ჩრდილოეთით. იმ ღამეს და მეორე დილით ადრე, 800 აჯანყებულმა შეიარაღებული თავდასხმა მოახდინა ქალაქ კრუშევოში . ამავდროულად, სამდღიანი ბრძოლის შემდეგ, რასაც 5 აგვისტოს ალყა მოჰყვა, აჯანყებულებმა აიღეს ქალაქი სმილევო . ქალაქ კლეისურა, უახლოეს კასტორია, გადაიყვანეს მიერ მეამბოხეების შესახებ 5 აგვისტოს. 14 აგვისტოს, ხელმძღვანელობით ნიკოლა პუშკაროვი, ზოგიერთი ზოლები ახლოს სკოპიე თავს დაესხნენ და ჩაიშალა სამხედრო მატარებელი. რაზლოგში მოსახლეობა აჯანყებას შეუერთდა. ეს უფრო აღმოსავლეთით მდებარეობდა, დღევანდელი ბულგარეთის პირინ მაკედონიაში.[15]

4 აგვისტოს, ნიკოლა ქარევის ხელმძღვანელობით, შეიქმნა ადგილობრივი ადმინისტრაცია, სახელწოდებით კრუშევის რესპუბლიკა . იმავე დღეს და მეორე დღეს, თურქულმა ჯარებმა წარუმატებელი მცდელობები დადეს კრუშევო.[16] 12 აგვისტოს, სლივას ბრძოლის შემდეგ, 3 500 ოსმალელმა ჯარისკაცმა[17] დაიბრუნა და გადაწვა კრუშევო. აჯანყებულებს ის მხოლოდ ათი დღის განმავლობაში ეკავათ. კლეისურა საბოლოოდ დაიბრუნეს ოსმალებმა 27 აგვისტოს.[16]

სტრუგის აჯანყებული რაზმის დროშა. მას ასევე აქვს ბულგარეთის დროშა და ბულგარული დევიზი Свобода или смърть (თავისუფლება ან სიკვდილი).

სხვა რეგიონებში შედიოდა ოჰრიდი, ფლორინა და კირესო . სალონიკის რეგიონში ოპერაციები გაცილებით შეზღუდული იყო და ადგილობრივი მონაწილეობის გარეშე, ნაწილობრივ შიდა მაკედონიის რევოლუციური ორგანიზაციის (IMRO) ფრაქციებს შორის არსებული უთანხმოების გამო. ასევე აჯანყება არ მომხდარა პრილეპის მიდამოში, უშუალოდ ბითოლოს აღმოსავლეთით.[18]

მიზეზი, რის გამოც აჯანყება სტრატეგიულად აირჩიეს ბითოლარის ვილაიეტში და მაკედონიის სამხრეთ – დასავლეთ რეგიონში, განპირობებული იყო იმით, რომ იგი ბულგარეთისგან ყველაზე შორს მდებარეობდა და ცდილობდა ეჩვენებინა დიდი სახელმწიფოებისათვის, რომ აჯანყება მხოლოდ მაკედონელის იყო. ხასიათი და ფენომენი.[19] IMARO– ს ერთ – ერთი დამფუძნებლის - პეტარ პოპარსოვის აზრით, ბულგარეთისგან დისტანცია უნდა დაეკავებინა იმიტომ, რომ მის ჩარევაში ნებისმიერი ეჭვი შეიძლება ზიანი მიაყენოს ორივე მხარეს: ბულგარეთს და ორგანიზაციას.[20] სინამდვილეში აჯანყება მალევე გავრცელდა კოსოვოს, სალონიკისა და ადრიანოპოლის მიმდებარე ვილაიებში (თრაკიაში).[21]

კრასტოვდენის აჯანყება

მილიციამ აქტიური რეგიონში სერერები, რომელსაც იანე სანდანსკი და მეამბოხეთა რაზმი უზენაესი კომიტეტი, გაიმართა ქვემოთ დიდი თურქეთის ძალა. ეს ქმედებები დაიწყო ჯვრის დღესასწაულის დღეს (კრასტოვდენი ბულგარულად, 27 სექტემბერი) და არ მოიცავდა ადგილობრივ მოსახლეობას ისე, როგორც სხვა რეგიონებში და კარგად იყო მონასტრის აღმოსავლეთით და თრაკიის დასავლეთით.

1903 წლის აჯანყების მიმდებარე ტერიტორიებზე ალბანელი სოფლის მცხოვრებლები იმყოფებოდნენ იმ სიტუაციაში, რომ ემუქრებოდნენ IMRO četas- ს ან ემზადებოდნენ ოსმალეთის ხელისუფლების მიერ აჯანყების დასრულების მიზნით.[22]

პრეობრაჟენიეს აჯანყება

დელეგატები როდოპის მთების კონგრესზე.

ხაძიევის თანახმად, აჯანყების მთავარი მიზანი თრაკიაში იყო აჯანყების მხარდაჭერა დასავლეთით, თურქული ჯარების ჩართვით და მაკედონიაში მათი გადაადგილებით. ბევრი ოპერაცია სადერივაციო იყო, თუმცა რამდენიმე სოფელი აიღეს და დაახლოებით 20 დღის განმავლობაში იმართებოდა რეგიონი სტრანძაში . მას ზოგჯერ შტრანჯის რესპუბლიკას ან სტრანჟას კომუნას უწოდებენ, მაგრამ ხაძიევის აზრით, თრაკიის რეგიონში სახელმწიფო ძალაუფლების საკითხი არასოდეს ყოფილა.

  • 19 აგვისტოს დილით შეიტანეს თავდასხმები რეგიონის მთელ სოფლებზე, მათ შორის ვასილიკოზე (ახლანდელი ცარევო), სტოილოვოზე (მალკო ტარნოვოს მახლობლად) და ედირნეს მახლობლად მდებარე სოფლებზე.
  • 21 აგვისტოს, იგნეადა- ს ნავსადგურის შუქურა ააფეთქეს.
  • დაახლოებით 3 სექტემბერს ოსმალეთის ძლიერმა ძალებმა დაიწყეს თავიანთი კონტროლის განმტკიცება.
  • 8 სექტემბრისთვის თურქებმა აღადგინეს კონტროლი და მოპრიალებდნენ.

როდოპის მთების აჯანყება

როდოპის მთებში, დასავლეთ თრაკიაში, აჯანყებამ გამოხატა მხოლოდ ზოგიერთ ჩეთას დივერსიაში სმოლიანისა და დედეაგაჩის რეგიონებში.[23]

რესურსები ინტერნეტში

სქოლიო

  1. ↑ J. D. B. (1911). "Macedonia (Bulgarian Insurrection of 1903)". The Encyclopaedia Britannica; A Dictionary of Arts, Sciences, Literature and General Information. XVII (LORD CHAMBERLAIN to MECKLENBURG) (11th ed.). Cambridge, England: At the University Press. p. 221. Retrieved 18 July 2018 – via Internet Archive.
  2. ↑ The Establishment of the Balkan National States, 1804–1920, C. & B. Jelavich, 1977, pp 211–212
  3. ↑ Victor. Roudometof, The Macedonian Question From Conflict to Cooperation? in Constantine Panos Danopoulos, Dhirendra K. Vajpeyi, Amir Bar-Or as ed., Civil-military Relations, Nation Building, and National Identity: Comparative Perspectives, Greenwood Publishing Group, 2004, ISBN 0275979237, p. 216.
  4. ↑ "However, contrary to the impression of researchers who believe that the Internal organization espoused a "Macedonian national consciousness," the local revolutionaries declared their conviction that the "majority" of the Christian population of Macedonia is "Bulgarian." They clearly rejected possible allegations of what they call "national separatism" vis-a-vis the Bulgarians, and even consider it "immoral." Though they declared an equal attitude towards all the "Macedonian populations." Tschavdar Marinov, We the Macedonians, The Paths of Macedonian Supra-Nationalism (1878–1912), in "We, the People: Politics of National Peculiarity in Southeastern Europe" with Mishkova Diana as ed., Central European University Press, 2009, ISBN 9639776289, pp. 107-137.
  5. ↑ The political and military leaders of the Slavs of Macedonia at the turn of the century seem not to have heard the call for a separate Macedonian national identity; they continued to identify themselves in a national sense as Bulgarians rather than Macedonians.[...] (They) never seem to have doubted "the predominantly Bulgarian character of the population of Macedonia". "The Macedonian conflict: ethnic nationalism in a transnational world", Princeton University Press, Danforth, Loring M. 1997, ISBN 0691043566, p. 64.
  6. ↑ "The last of the significant leaders of the Uprising - Dame Gruev, died one 23 December 1906 in a fight with Turkish soldiers. The Turkish Press described him as the biggest leader of the Bulgarian Revolutionary Committee. French, Austrian, Russian, American and British consuls and ambassadors reported to their governments the preparation and the crushing of the Ilinden Uprising and described it as a Bulgarian event. The Turks themselves described the uprising as a Bulgarian conspiracy." Chris Kostov, Contested Ethnic Identity: The Case of Macedonian Immigrants in Toronto, 1900-1996, Volume 7 of Nationalisms across the globe, Peter Lang, 2010, ISBN 3034301960, pp. 87-88.
  7. ↑ The modern Macedonian historiographic equation of IMRO demands for autonomy with a separate and distinct national identity does not necessarily jibe with the historical record. A rather obvious problem is the very title of the organization, which included Thrace in addition to Macedonia. Thrace whose population was never claimed by modern Macedonian nationalism...There is, moreover, the not less complicated issue of what autonomy meant to the people who espoused it in their writings. According to Hristo Tatarchev, their demand for autonomy was motivated not by an attachment to Macedonian national identity but out of concern that an explicit agenda of unification with Bulgaria would provoke other small Balkan nations and the Great Powers to action. Macedonian autonomy, in other words, can be seen as a tactical diversion, or as "Plan B" of Bulgarian unification. İpek Yosmaoğlu, Blood Ties: Religion, Violence and the Politics of Nationhood in Ottoman Macedonia, 1878–1908, Cornell University Press, 2013, ISBN 0801469791, pp. 15-16.
  8. ↑ The "Adrianopolitan" part of the organization's name indicates that its agenda concerned not only Macedonia but also Thrace — a region whose Bulgarian population is by no means claimed by Macedonian nationalists today. In fact, as the organization's initial name ("Bulgarian Macedonian-Adrianople Revolutionary Committees") shows, it had a Bulgarian national character: the revolutionary leaders were quite often teachers from the Bulgarian schools in Macedonia. This was the case of founders of the organization... Their organization was popularly seen in the local context as "the Bulgarian committee(s). Tchavdar Marinov, Famous Macedonia, the Land of Alexander: Macedonian identity at the crossroads of Greek, Bulgarian and Serbian nationalism in Entangled Histories of the Balkans - Volume One: National Ideologies and Language Policies with Roumen Daskalov and Tchavdar Marinov as ed., BRILL, 2013, ISBN 900425076X, pp. 273-330.
  9. ↑ Autonomy for Macedonia and the vilayet of Adrianople (southern Thrace) became the key demand for a generation of Slavic activists. In October 1893, a group of them founded the Bulgarian Macedono-Adrianopolitan Revolutionary Committee in Salonica...It engaged in creating a network of secretive committees and armed guerrillas in the two regions as well as in Bulgaria, where an ever-growing and politically influential Macedonian and Thracian diaspora resided. Heavily influenced by the ideas of early socialism and anarchism, the IMARO activists saw the future autonomous Macedonia as a multinational polity, and did not pursue the self-determination of Macedonian Slavs as a separate ethnicity. Therefore, Macedonian (and also Adrianopolitan) was an umbrella term covering Bulgarians, Turks, Greeks, Vlachs, Albanians, Serbs, Jews, and so on. While this message was taken aboard by many Vlachs as well as some Patriarchist Slavs, it failed to impress other groups for whom the IMARO remained the Bulgarian Committee.' Historical Dictionary of Republic of Macedonia, Historical Dictionaries of Europe, Dimitar Bechev, Scarecrow Press, 2009, ISBN 0810862956, Introduction.
  10. ↑ 10.0 10.1 An excerpt from the book "National Liberation and Libertarian Federalism" (Natsionalnoto osvobozhdeniye i bezvlastniyat federalizum), translated by Will Firth.
  11. ↑ The Adrianople region became one of the Bulgarians' most coveted irredentas, second only to Macedonia. By the end of the 19th century, the total population in the Adrianople region amounted to almost one million people, nearly one-third of whom were Bulgarians...A Bulgarian national liberation movement began to develop immediately after 1878, in close cooperation with the national liberation movement in Macedonia, and acquired an organized character after the creation of the Internal Macedonian-Adrianopolitan Revolutionary Organization (IMARO) in 1893. It relied mainly on the refugees from the Adrianople region who were living in Bulgaria, but there was also an "internal" organization. Its actions culminated in the Preobrazhenie (Transfiguration) Uprising, which broke out two weeks after the Ilinden Uprising, on 6/19 August 1903. Raymond Detrez, Historical Dictionary of Bulgaria, Historical Dictionaries of Europe, No. 46, Scarecrow Press, 2006, ISBN 0810849011, p. 3.
  12. ↑ Nadine Lange-Akhund, The Macedonian Question, 1893-1908, from Western Sources, East European Monographs, 1998; ISBN 0880333839, p. 125.
  13. ↑ National military history museum of Bulgaria, fond 260
  14. ↑ Who are the Macedonians by Hugh Poulton - p. 57.. 
  15. ↑ An excerpt from the book "National Liberation and Libertarian Federalism" (Natsionalnoto osvobozhdeniye i bezvlastniyat federalizum), translated by Will Firth.
  16. ↑ 16.0 16.1 An excerpt from the book "National Liberation and Libertarian Federalism" (Natsionalnoto osvobozhdeniye i bezvlastniyat federalizum), translated by Will Firth.
  17. ↑ MIA. ციტირების თარიღი: 29 November 2014
  18. ↑ An excerpt from the book "National Liberation and Libertarian Federalism" (Natsionalnoto osvobozhdeniye i bezvlastniyat federalizum), translated by Will Firth.
  19. ↑ Perry, Duncan M. (1980). „Death of a Russian Consul: Macedonia 1903“. Russian History. 7 (1): 204. doi:10.1163/187633180x00139. ISSN 0094-288X. ციტატა: „The long-awaited revolt began at dusk on Sunday, 2 August 1903, Saint Elijah's Day—or Ilinden. The insurrection was confined to Bitola Vilayet because, according to one source, it was farthest from Bulgaria, a factor designed to show the Great Powers that the revolt was purely a Macedonian phenomenon.“
  20. ↑ Тодор Петров, Цочо Билярски, Вътрешната македоно-одринска революционна организация през погледа на нейните основатели; Военно издателство; София, 2002, ISBN 954-509-233-5 стр. 205.
  21. ↑ Raymond Detrez, The A to Z of Bulgaria; Edition 2, SCARECROW Press, 2010, ISBN 0810872021, p. 217.
  22. ↑ Brown, Keith (2003). The Past in Question: Modern Macedonia and the Uncertainties of Nation.  "The Uprising in 1903 had involved mainly Slav-speaking Christians with the assistance of the Vlah population. Albanian villagers had largely found themselves either under threat from VMRO četas or recruited into the Ottoman effort to crush the Uprising."
  23. ↑ Петко Т. Карапетков, Славейно. Пловдив, 1948 г., стр 216—219.
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ილინდენის_აჯანყება&oldid=4110775“-დან