نینۆک
نینۆک، نەینۆکئا ن ژی نەینووک یەک ژئە ندامێن پۆشەرەکۆەنداما (بئی نگلیزی: نتەگومەنتاری سیستەم) مرۆڤئە [1].
ل جیهانا اژالان دە، سەرێ تلیئوو پێچیێن مرۆڤئوو مەیموونان ب نینۆک ن، لئا ژالێن دن ل دەوسا نینۆکان، پەنجئا ن ژی سم هەیە. وەکی میناک پەنجێ شێران، سیمێ هەسپان هەیە.
ئەرکئوو پاراستن
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]نینۆک، ەپیدەرمیسئوو موو ژ هەمان جۆر خانەیان پێک تێن، لێ خانەیێن نینۆکێ، لەوهەیێن زەخمئێ ن کەراتینی یێن ب شەوەیێ قلۆچی (شاخ)ئا ڤا دکن. ب ڤیئا وایێ سەرێ تلیئوو پێچیان دپارێزن[2]. ل گەل پاراستنێ، هەستکرن ژیئە رکێک دنئا نینۆکێ یە. سەرێ تلیئوو پێچیێن مرۆڤ گەللەک هەستەدەمار لخوە دگرە. گاڤا مرۆڤ تلیێن خوە ل سەر تشتەک دگەرینەئا ن ژی تشتەک دگرە دەستێ خوە، بئا لیکاریا ڤان هەستەدەماران، مرۆڤ دکارە ژ قەبارەئوو شێوەیێ وێ تشتێ ڤەئا گاهدار ببە. نینۆک کارێ هەستکرنا سەرێ تلیان هێسانتر دکە[3]. حەروسا ژ بۆی خوراندنا چەرم ژی نینۆک تێن بکارانین.
بەرەڤاژیێ موویان، نینۆک هەرتم درێژ دبن. نینۆک رۆژێ ب قاسی 0.1 میلیمەترە درێژ دبن[4]. نینۆک زڤستانێ هەدی، هاڤینێ زووتر درێژ دبە. حەروسا نینۆکێن دەرگووشئوو کالئوو پیران ژ یێن جوانان هەدیتر درێژ دبە[5]. نینۆکێن تلیێ ژ یێن پێچیێ هێ زووتر درێژ دبن[2].
پێکهاتەیا نینۆکێ
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]نینۆک ژ شەش بەشێن سەرەکی پێک تێ; رەگ، بەستا نینۆکێ، لەوهەیا نینۆکێ،ئە پۆنیکوم (کوتیکل)، پەریۆنیکومئوو هیپۆنیکووم.
رەگ
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]رەگا نینۆکێ وەکی ماتریکسا بنچینە ژی تێ ناڤکرن. رەگ ل بنێ چەرم، ل پاش نینۆکێ دە جه دگرە. رەگا نینۆکێ ب چینا کوتیکلێ رووپۆشی یە. پرانیا قەبارەیا لەوهەیا نینۆکێئوو بەستا نینۆکێ ژ رەگا نینۆکێ پەیدا دبن.ئا نگۆ نینۆک ژ رەگێ پەیدا دبە[6]. ل رەگا نینۆکێ دە خانەیێن مەلانۆسیتی تونە. لۆمائە ڤ بەش بێرەنگئە . قەراخا ماتریکسا بنچینەیێ ب رەنگێ سپی یەئوو ب شێوەیێ هڤکئە ، لۆمائە ڤ بەش وەکی هیڤک تێ ناڤکرن. د بەشا هڤکێ دە، د بنێ نینۆکێ دە چینەک ستوورئا رووکەشەشانە هەیە،ئا نگۆ لوولەیێن خوینێ ژ نینۆکێ دوور ن، لۆما بەشا هیڤکێ نە ب رەنگێ پەمبەیی لێ ب رەنگێ سپی خویا دبە[7]. حەر وسا هڤیک، وەکی سپکا ننۆکێ ژی تێ ناڤکرن. ژ خەینی تلیێن قلیچێ ، ب گەلەمپەری هەموو نینۆکێن تلیئوو پێچیان، هیڤک لخوە دگرن.
بەستا نینۆکێ
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]بەستا نینۆکێ بەشەک ژ ماتریکسا نینۆکێ یەئوو وەکی ماتریکسا ستەور (ستەریل) تێ ناڤکرن. بەستا نینۆکێ، ژ هیڤکێ هەتا جەمسەرێ (هیپۆنیکووم) درێژ دبە. بەستا نینۆکێ گەللەک هەستەدەمار، لوولەیێن خوینێئوو خانەیێن مەلاننێ لخوە دگرە. حەر کۆ نینۆک ژ رەگێ درێژ دبە، بەستا نینۆکێ هن مادەیان ل سەر روویێ ژێرئێ نینۆکێ زێدە دکە. ب ڤیئا وایێ ستووریا لەوهەیا نینۆکێ زێدە دبە، لەوهە زەخم دبە. ژ بۆی دەرکەتنئوو درێژبوونا نینۆکائا سایی، دڤێ روویێ باستا نینۆکێ لووس (پەهن) بە،ئا ن نا نەینووک خلۆخاواری دەردکەڤە.
لەوهەیا نینۆکێ (تەنێ نینۆکێ)
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]تەنێ نینۆکێئا ن ژی لەوهەیا نینۆکێ، بەشا بنگەهینئا نینۆکێ یە.ئا نگۆ د ژیانا رۆژانە دە لەوهەیا نینۆکێ وەکی نینۆک تێ ناڤکرن[8]. لەوهەیا نینۆکێ ل سەر بەستا نینۆکێئا ڤا دبە، سەرێ تلیئوو پێچیان ژ زەختا هاوردۆرە دپارێزە. حەر وسا ژ بۆی هلدانا (پێ گرتن) تشتێن پچووک ژی سەرێ سەربەستئێ ن نینۆکێئا لیکاریا تلیان دکە[9]. بئە سلێ خوە لەوهەیا نینۆکێ نیڤچە زەلال (رۆن)ئە . لەوهەیا نینۆکێ ژ خانەیێن کەراتینی یێن مری پێک تێ. خانەیێن لەوهەیا نینۆکێ د رەگا نینۆکێ دە، ژ خانەیێن تایبەتئێ نئە پیدەرمیسێ پەیدا دبن. بەستا نینۆکێ ب لوولەیێن خوینێ دەولەمەندئە ، لۆما ژ خەینی بەشا هیڤکێ، لەوهەیا نینۆکان ب رەنگێ پەمبەیی نە[7]. ل سەر روویێ بنی یا لەوهەیا نینۆکێ دە شۆڤێن درێژئوو تەنک هەنە، ب ناڤبەینکاریا ڤان شۆڤان نینۆک ب بەستا نینۆکێ ڤە تێ گرێدان[3].
حن جاران گاڤا تەفشووئا ن ژی چاکووچ ل تلیا مرۆڤ دکەڤە، ل بەستا نینۆکێ لوولەیێن خوینێ دتەقن، خوین بەلاڤێ ناڤبەرا بەستا نینۆکئوو لەوهەیا نینۆکێ دبە. خوینا ژ لوولەیان دەرکەتی بێۆکسیژەن دمینە لۆما رەنگێ وێ ژ سۆر دگوهەرە بەر ب رەشئوو برینا بنێ لەوهەیا نینۆکێ رەش دبە.
ئەپۆنیکوم
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]کوتیکلا نینۆکێ وەکیئە پۆنیکوم تێ ناڤکرن. کوتیکل د ناڤبەرا چەرمێ تلیئوو لەوهەیا نینۆکێ دە جه دگرە، نینۆکێ ب چەرم ڤە گرێ ددە.ئە پۆنیکوم ل دژئا ڤێ بەربەستەک سرووشتیئا ڤا دکە، ناهێلەئا ڤئا ن ژی هۆکارێن نەخوەشیێ دەرباسی رەگا نینۆکێ ببە. لۆما دڤێئە ڤ بەش ژ نینۆکێ نەیێ راکرنئوو ژێکرن.
پەریۆنیکوم (پەرۆنیجهوم )
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]پەریۆنیکوم ناڤێ قاتێن چەرمێن ل هەردوئا لیێن نینۆکێ یە، هەروسا وەکی قاتێن کێلەکی یێن نینۆکێ (بئی نگلیزی: لاتەرال نال فۆلد) ژی تێن ناڤکرن. قاتێن کێلەکی یێن نینۆکێ ل هەردوئا لیان ڤە نینۆکێ دپێچن، ب ڤیئا وایێ لەوهەیا نینۆکێ ب تلیئوو پێچیان ڤە گرێدایی دمینە. حن جاران نینۆک د قاتا کێلەکی دە دچە. قاتا کێلەکیا نینۆکێ دوەرمە، کول دبەئوو برین چێدبە. ب تایبەتی نینۆکێن پێچیێ وسا نە.
حیپۆنیکوم
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]ل بنێ بەشا قەراخا سەربەست (جەمسەر)ئا نینۆکێ دە هیپۆنیکوم (هیپۆنیجهوم) هەیە. حیپۆنیکوم د ناڤبەرا لەوهەیا نینۆکێئوو چەرمێ سەرێ تلیێ دە جه دگرە. حیپۆنیکووم، چینەک ستوورئە ، ژ قاتا هشک (ستراتوم جۆرنەوم)ئا ئە پیدەرمیسێ پێک تێ[9]. حیپۆنیکوم بەستا نینۆکێ ژ هاوردۆرێ دپارێزە.
چاڤکانی
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]- ^ ستارر، ج.، & مجمللان، ب. (2010). حومان بۆلۆگی (8تهئە د.). پاجفج گرۆڤە، جئا: برۆۆکس/جۆلە پوبلسهنگ جۆمپانی.
- ^ ا ب واوگه،ئا .، گرانت،ئا .، جهامبەرس، گ.، رۆسس، ژ.، & ولسۆن، ک. (2014).رۆسسئا ند ولسۆنئا ناتۆمیئا ند پهیسۆلۆگی ن هەالتهئا ند للنەسس (12تهئە د.).ئە دنبورگ:ئە لسەڤەر.
- ^ ا ب رۆبەرتس س. حومان پهیسۆلۆگی. گلۆبال مەدا، 2007.
- ^ پۆستلەتهوات، ژ. ح.، & حۆپسۆن، ژ. ل. (2006). مۆدەرن بۆلۆگی. نی،ئو نتەد ستاتەس: حۆلت رنەهارت & ونستۆن.
- ^ ئا نجیجلئۆپÆدIئا برIتئاننIجئا، نالس [1]
- ^ مادەر، س.، & وندەلسپەجهت، م. (2017). حومان بۆلۆگی (15تهئە د.). نەو یۆرک، نی: مجگراو-حللئە دوجاتۆن.
- ^ ا ب مجکنلەی، م.، &ئۆ 'لۆوگهلن، ڤ. (2011). حومانئا ناتۆمی (3ردئە د.). نەو یۆرک، نی: مجگراو-حلل
- ^ Iنفۆرمەدحەالته.ۆرگ [Iنتەرنەت]. جۆلۆگنە، گەرمانی: Iنستتوتە فۆر قوالتیئا ندئە ففجەنجی ن حەالته جارە (Iقوگ); 2006-. ستروجتورەئۆ ف تهە نالس. 2018 ژون 28.ئا ڤالابلە فرۆم: [2]
- ^ ا ب بەتتس، ژ.، دەساخ، پ.، ژۆهنسۆن،ئە .، ژۆهنسۆن، ژ.، کۆرۆل،ئۆ .، & کروسە، د.ئە تئا ل. (2017).ئا ناتۆمی & پهیسۆلۆگی. حۆوستۆن، تەخاس:ئۆ پەنستاخ جۆللەگە، رجەئو نڤەرستی،
