زمانێ فارسی
فارسی | ||
---|---|---|
فارسی | ||
وەلاتێن لێ تێئا خافتن | ئیران ئەفخانستان تاجیکستان پاکستان ئووزبێکستان | |
ئاخڤەرێن زمانێ زکماکی | 70 ملیۆن[1] | |
مالباتا زمانی | زمانێن هندئوو ئە ورۆپی
| |
ئاوایێن کەڤن | ||
سیستەما نڤیسێ | تیپێنئە رەبی | |
کۆدێن زمانی | ||
Iسئۆ 639-1 | فا | |
Iسئۆ 639-2 | پەر (ب) | فاس (ت) |
Iسئۆ 639-3 | فاس – ماجرۆلانگواگە ندڤدوال جۆدەس: پەس – فارسیا رۆژاڤا پرس – فارسیا رۆژهلات تگک – تاجیکی اق – ئاماق بهه – بوکهارج هاز – حەزارەگی ژپر – دزهد پهڤ – پاهلاڤان دەه – دەهوار ژدت – ژوهور تتت – تاتی | |
جهێ کو فارسی زمانێ زکماکە یە |
فارسیئا ن ژی فارسی (پارسی) زمانەکی ژ کۆما زمانێن یندۆ-ەورۆپی یە. زمانناس فارسی دخن بەشائی ندۆ-یرانیئوو دبێژن کو فارسی یەک ژ زمانێن بەشا باشووری رۆژاڤایێئی رانێ یە. فارسی ب کوردی رە د وارێ زمان دە ژ نێز ڤە جیرانئە .
حەژمار
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]فارسی زمانە گەلێ فارسئە . حن ئەفخانئوو تاجیکستان ژی ب فارسی وەک زمانێ دویەم داخڤن. لئی رانێ 70 ملیۆن،[2] ل ئەفخانستانە 30 ملیۆن،[3] ل تاجیکستانێ 9 ملیۆن[2]ئوو ل ئووزبێکستانێ 7 ملیۆن[4][5] کەس ب فارسی داخڤن. یانی ل جیهانێ دە 110 ملیۆن کەس فارسی دزانن.[1]
دیرۆک
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]زمانێ فارسی چەند دەورانئوو مەرهەلەیێ دیرۆکێ پشت سەرێ خوە خستنە تا گهیشتیە ڤر.ئە ڤ زمان یەکەم جار د سەردەما حەخانەنشیان دە هات نڤیسین کو بەلگەیێن وێ ب ناڤێ فارسیا کەڤن تێ ناس کرن. پشتی فارسیا کەڤن فارسیا ناڤینئە ،ئوو پشتی وێ ژی فارسیا دەریئا ن ژی فارسیا نووئوو د داویێ دە ژی فارسیا مۆدەرن پەیدا بوو.[6]
وێژەیا فارسی
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]- گۆتارا بنگەهین: وێژەیا فارسی
دیرۆکا وێژەیا فارسی دکارە ژ هەتا سەردەما کەڤنارە ڤە وەرە شۆپاندن. نموونەیێن یەکەمئێ ن هەلبەستڤانیائی رانی، یا کو بەرێ مۆدەلا رەوانبێژیا کەڤنەشۆپی یە، ددە نیشاندن د گاتهایان (سترانان)، پەرچەیێن کەڤنئێ ن ئاڤەستایێ، نڤیسارائۆ لا زەردەشتی دە (بنێرە ژی زەردەشت). ژئا لیەکی دن ڤە، هەلبەستڤانیا فارسی بەهسا تەڤاهی چاندا هەلبەستا کلاسیکئا ل جهەن بلند یێنئی رانێ دکە کو ب زمانێ نڤیسکی فارسی هاتە چێکرن.ئە و ب ژێدەرا خوە ژ دەڤەرا کو نهائی ران،ئە فخانستان، تاجیکستانئوو ئوو زبێکستانێ پێک تێ، بوو. وەکی دن، زمانێ فارسی ژ بۆ سەردەمەک پر درێژ زمانێ چاندیئوو فەرمی یێن Iراقێ، پاکستانئوو باکورێ حندستانێ بوو. ل ڤر، د هەمان دەمێ دە، هن هەلبەستڤانێن هەری ناڤدارئێ ن فارس ژی دژیان.
حەلبەستڤانی ل قادا چاندیئوو زمانی یا فارسی دە پر ب قیمەتئە ، دا کو جهێ چاندا فارسی هەژمارەک هەلبەستێن ناڤدارئوو سەرفراز هلبەراندیە. حەلبەستڤانێن فارسی ب سەدسالان باندۆر ل چاندئوو زمانێن دن کرنە، د ناڤ دە هەلبەستڤانێئا لمان گۆەتهە، کو بەرهەما وی وەست-öستلجهەر دوان ل سەر بنگەها هەلبەستڤانیا کلاسیکئا فارسی یە.
رێزمانا فارسی
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]- گۆتارا بنگەهین: رێزمانا فارسی
رێزمانا فارسی (ب فارسی: دستور زبان فارسی-دەستوورێ زەبانێ فارسی) رێزمانا زمانێ فارسی یە.
ناڤ
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]جیناڤ
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]جیناڤ ب فارسی وەک ضمیر(زەمیر) تێ زانین.
یەکژمار | پرژمار | |
شەخسێ یەکەم | من (مەن) ەز، من | ما (ما) ەم، مە |
شەخسێ دویەم | تو (تۆ) تو، تە | شما (شۆما) هوون، وە |
شەخسێ سێیەم | او (وو) ەو، وێ، وی | آنها (انها) ەو، وان |
حۆکەر
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]- بنابرین (بەنابەرین/ ژ بەر ڤێ)
- شاید (شایەد/ شایەد،بەلکی)
- توسط (ب/پێ)
- معمولا (ب گشتی)
- هرگز (قەت)
- به غیر از (ژ بلی)
- به موقع (د وەختێ خوە دە)
رەنگدێر
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]- بیشتر (بێهتر)
لێکەر
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]- گۆتارا بنگەهین: لێکەرێن فارسی
جورەیێن لێکەران
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]- لێکەرێن سادە: خوردن(خۆردەن/خوارن)، دیدن(دیدەن/دیتن)
- لێکەرێن پیشڤەندی:ژ پێڤەکەکئوو لێکەرەکە سادە تێ چێکرن. میناک; برگشتن(بەر گەشتەن/ڤەگەرین)، برداشتن(بەرداشتەن/هلگرتن،وەرگرتن،ژێبرن)
- لێکەرێن مۆرەکەب: ژ ناڤدێر، رەنگدێرئوو لێکەرەکێ سادە تێ چێکرن. میناک; زمین خوردن(زەمین خۆردەن/کەتن)، کمک کردن(کۆمەک کەردەن/الی کرن،هاری کرن)
- لێکەرێن پیشڤەندی یێن مۆرەکەب:ئە ڤ لێکەران ژ ناڤدێرەک، پێڤەکەکئوو لێکەرەکێ سادە تێ چێکرن. میناک;سردرآوردن(سەردەراڤەردەن/تێگەهشتن، فێمکرن)،سرباززدن(سەرباززەدەن/رەد کرن)
- لێکەرێنئە بارەتی: به پایان رساندن(بە پایان رەساندەن)
- لێکەرێن یەک شەخسە: خوش آمدن(خۆشئا مەدەن)
د فارسی دە زەمان
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]زەمانی هالێئە خباری
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]ب فارسی وەک زمان حال اخباری (زەمانی هالێئە خباری) تێ نڤیسین. د کورمانجی دە مقابلێ دەما نهائوو فەرەهئە .
زەمانێ گۆزەشتەیی سادە
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]ب فارسی وەک زمان گذشتهی ساده(زەمانی هالیئە خباری) تێ نڤیسین. ب کورمانجیئە م دبێژن دەما سادە یا بۆری
زەمانێ گۆزەشتەییئە ستەمراری
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]ب فارسی وەک زمان گذشتهی استمراری(زەمانی گۆزەشتەییئە ستەمراری) تێ نڤیسین.
حالێئە لتەزامیئوو ئە مر
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]ب فارسی وەک حال التزامی(هالێئە لتەزامی)ئوو حال امر(هالێئە مر) تێ نڤیسین.
داچەک
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]داچەکێن سەرەک د زمانێ فارسی دەئە ڤ ن;
- برای (بەرای): ب کورمانجی ژ بۆ تێ بکارانین
- تا(تا): ب کورمانجی تا تێ بکارانین
- در(دەر): ب کورمانجی د..دا تێ بکارانین
- به(بێ): ب کورمانجی ب تێ بکارانین
- را: ب کورمانجی را تێ بکارانین
- از: ب کورمانجی ژ تێ بکارانین
- پیش: ب کورمانجی پێشی تێ بکارانین
- ئەلفابێیا کوردیئوو بنگەهێن گرامەرا کوردمانجی-جەلادەت بەدیرخان، وەشانێن نەفەلێ 2002
- حئوسئەIن مئوحئاممئەد-کورتەنەرینەک ل هن بەشێن رێزمانا کوردی [1]
- رێزمانا کوردی یا کورمانجی-ئا بدوللاه کاراباخ [2]
- دستور کاربردی-فاطمه جعفری (دەستوورێ کاربەردی-فاتەما جە'ەفەری)
فەرهەنگۆک
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]ژمار
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]- 1-یێک
- 2-دو
- 3-سێ
- 4-چاهار
- 5-پەنج
- 6-شش/شێش
- 7-هەفت
- 8-هەشت
- 9-نوه
- 10-دەه
- 11-یازدەه
- 12-دەڤازدەه
- 13-سیزدەه
- 14-چاهاردەه
- 15-پانزدەه
- 16-شانزدەه
- 17-هێفدەه
- 18-هێژدەه
- 19-نووزدەه
- 20-بیست
- 21-بیستویێک
- 22-بیستودو
- 30-سی
- 40-چێهێل
- 50-پەنجاه
- 60-شەست
- 70-هەفتاد
- 80-هەشتاد
- 90-نەڤەد
- 100-ساد
- 200-دێڤیست
- 300-سیسەد
- 1000-هەزار
- 10000-دەه هەزار
- 1000000-میلیوون
- 1000000000-میلیارد
رەنگ
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]- شین-ابی
- سۆر-سورخ/قەرمەز سورخ
- زەر-زەرد
- کەسک-سەبز
- چاکار-قەهڤێی
- بنەفش-بەنەفش
- گەور-تووس
- نارنجی-نارێنجی
- سپی-سێپید/سێفید- سپید
- رەش/سیاه/مێشک
لێکەر
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]- گۆتارا بنگەهین: لێکەرێن فارسی(لێکەرێن فارسی)
- امەدەن(بیا)-هاتن
- رەفتەن(بەرۆو)-چوون
- بودەن(باش)-بوون/بن
- شۆدەن(بەشۆو)-بوون، چێبوون، چوون
- کەردەن(بەکۆن)-کرن/کردن
- شۆستەن(بەشوی)-شووشتن
- دانستەن(بەدان)-زانین
- گەرەفتەن(بەگر)-گرتن
- گیریستەن(بەگیر)-گرین
- ستەدەن(بەستان)-ستاندن
- ماندەن(بەمان)-مان
- دیدەن(بەبین)-دیتن
- شەندەن(بەشنەو)-بهستن
- پۆرسدەن(بەپۆرس)-پرسن/پرس کرن
- تەرسدەن(بەتەرس)-ترسن/بزدن
- خانددەن(بەخاند)-کەنین
- خاستەن(بەخوەه)-خوەستن/وشتن
- نەڤەشتەن(بەنەڤس)-نڤیسن
- اڤختەن(بەاڤیز)-القاندن
- خەرف زەدەن(بەزەن)-اخافتن/پەیڤن/قسەی کرن/
- گۆفتەن(بەگو)-گۆتن/ووتن
- دۆشنام گۆفتەن(بەگو)-دوژن کرن
- خاندەن(بەخۆن)-خوەندن/خووەندن
- ڤاکەردەن(ڤاکۆن)-ڤەکرن
- فاهمدەن(بەفاهم)-فەهم کرن
- باردەن(بەبار)-بارن
- سوختەن(بەسوز)-شەوتن
- هشتەن(بەهێل)-هشتن
- مێکدەن(بەمێک)مێتن
- نگێرستەن(بەنگێر)-نێرن/سێر کرن
نموونەیێن فارسی
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]- نامێ شۆما چست (اخافتنا رۆژانە:نامێ شۆما چیە):ناڤێ وە چ یە؟
- نامێ تۆ چست (اخافتنا رۆژانە: چیە):ناڤێ تە چ یە؟
- ئەهلێ کوجا (اخافتنا رۆژانە: کوجایە):ژ کوودەری؟
- چەتۆر؟:چاوانی/چتۆنی/چتوویی/چلوویی/چەری/چتۆلی؟
- زەبانێ فارس بەلەدد؟/فارسی مدان؟:زمانێ فارسی دزانی؟/فارسی دزانی؟
- بەلی بەلەدەم/ئارێ مدانەم:ئەرێ دزانم
- نەخەیر بەلەد نستەم/نە، نەمدانەم:نا، نیزانم
- ساەت چاندئا ست (اخافتنا رۆژانە: چاندە): ساەت چ یە؟ / ساەت چەندئە ؟
- تۆ چاند سâلە-ی: تو چەند سالی یی؟
- تۆ چەند سالەگییی؟: تو چەند سالی یی؟
- سە روزئە (-ست) کێ هەنوز جز نەخۆردەم: سێ رۆژئە کۆئە ز هین تشتەک نەخوارم (نەخوارد)
- دەستێ تۆ دەرد نەبنە(-د):دەستێ تە دەرد نەبینە، مالا تەئا ڤا!
- تۆ چ مکهاهە؟: تو چ دخوازە؟
- خۆدا بۆزۆرگەست: خوێدا مەزنا
- خۆداهافıز /ئۆ خر بە! حاترە تە!
- خەیل خۆشمەزە / زەهف خوەشا
- دانەزانا گەردوونی یا مافێن مرۆڤ-بەند 1
زمانێ فارسی
"حەمە مەردۆمئا زاد بە دۆنیا میایەندئۆ ئە ز لەهازە هەیسیەتئۆ هۆقوق با هەم بەرابەرەند. حەمە دارایێ هووشئۆ ڤێجدان هەستەندئۆ بایەد بە یەکدگەر با روهێ بەرادەری رەفتار کۆنەند."
زمانێ کوردی
"حەموو مرۆڤئا زاد تێن دنیایێئوو د وەقارئوو مافان دە وەکهەڤن. حەموو خوەدی هشئوو ڤیجدان نئوو دڤێ ل هەمبەر هەڤ ب روهێ براتیێ بلڤن."
مژارێن تێکلدار
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]چاڤکانی
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]- ^ ا ب "پەرسان | دەپارتمەنتئۆ فئا سان ستودەس" (بئی نگلیزیائا مەریکی). رۆژا گهشتنێ 2 کانوونا پاشین 2019.
تهەرەئا رە نومەرۆوس رەاسۆنس تۆ ستودی پەرسان: فۆرئۆ نە تهنگ، پەرسان سئا ن مپۆرتانت لانگواگەئۆ ف تهە مددلەئە استئا ند جەنترالئا سا، سپۆکەن بیئا پپرۆخماتەلی 70 مللۆن ناتڤە سپەاکەرسئا ند رۆوگهلی 110 مللۆن پەۆپلە وۆرلدودە.
- ^ ا ب "ئادولت لتەراجی راتە، پۆپولاتۆن 15+ یەارس (بۆته سەخەس، فەمالە، مالە)". ئوIس داتا جەنترە. ئونئەسجئۆ. رۆژا گهشتنێ 20 چریا پاشین 2019.
- ^ رەنمان، سوزاننە ل. (21ئی لۆن 2010). "تهە وۆرلد فاجتبۆۆک". رەفەرەنجە رەڤەوس. 24 (7): 7–8. دۆ:10.1108/09504121011077057. Iسسن 0950-4125.
- ^ ژۆنسۆن، لەنا (1976) تاژکستان ن تهە نەو جەنترالئا سا، I.ب.تاورس، Iسبن 085771726خ، پ. 108: "ئاججۆردنگ تۆئۆ ففجالئو زبەک ستاتستجس تهەرەئا رە سلگهتلیئۆ ڤەر 1 مللۆن تاژکس نئو زبەکستانئۆ رئا بۆوت 3%ئۆ ف تهە پۆپولاتۆن. تهەئو نۆففجال فگورە سئۆ ڤەر 6 مللۆن تاژکس. تهەیئا رە جۆنجەنتراتەد ن تهە سوکهانداریا، سامارقاندئا ند بوکهارا رەگۆنس."
- ^ رجهارد فۆلتز (1996). "تهە تاژکسئۆ فئو زبەکستان". جەنترالئا سان سورڤەی. 15 (2): 213–216. دۆ:10.1080/02634939608400946.
- ^ دیرۆکا زمانێ فارسی در.ئە بۆلقاسمی