Перу: Засвар хоорондын ялгаа

**Бүгд Найрамдах Перу Улс**
*República del Perú* ^{(испани)}
Бүгд Найрамдах Перу Улс República del Perú (испани)
	Төрийн далбаа Төрийн сүлд
	Төрийн дуулал:
	Перугийн байршил
Нийслэл	Лима (9 сая)
Албан ёсны хэл	испани хэл ба ; кечуа, аймара
Угсаатны бүлгүүд (2011)	60% - местисо; 25% - нутгийн уугуул; 6% - цагаан арьстан; 4% - хар арьстан; 5.3% - бусад/тодорхойгүй
Ард түмний нэршил	Парагвайнхан
Төр засаг	Нэгдмэл байгууламж,; ерөнхийлөгчийн бүгд; найрамдах засаг
• Ерөнхийлөгч	Педро Кастильо (2021-)
• Дэд ерөнхийлөгч	Дина Болуарте (2021-)
Хууль тогтоох байгууллага	Конгресс ; (1 танхимтай)
Түүх
• Испаниас тусгаарласан	1821-07-28
• Аякучод тулалдан дийлсэн	1824-12-09
• Хүлээн зөвшөөрөгдсөн	1879-08-14
• НҮБ-д гишүүн элссэн	1945-10-31
Газар нутаг
• Нийт	1,285,216 км2 (19)
• Усны эзлэх талбай (%)	0.41 хувь
Хүн ам
• 2022 тооцоо	32,275,736 хүн (45)
• Нягтаршил	23/км2
ДНБ (ХАЧТ)	2022 тооцоо
• Нийт	513.715 их наяд $ (47)
• Нэг хүнд ноогдох	$15,035 (96)
ДНБ (нэрлэсэн)	2022 тооцоо
• Нийт	240.346 их наяд $ (52)
• Нэг хүнд ноогдох	$7,034 (94)
ОТББИ (2019)	41.5; Error: Invalid Gini value
ХХИ (2021)	0.762; Error: Invalid HDI value · 84
Мөнгөний нэгж	Перугийн соль (PEN)
Цагийн бүс	Перугийн цаг (ГЦ-5)
Домэйн нэр	.pe

Browse history interactively

← Өмнөх өөрчлөлт Дараагийн ялгаа →

Content deleted Content added

VisualWikitext

Inline

03:09, 1 Арванхоёрдугаар сар 2022-ий байдлаарх засвар

Бүгд Найрамдах Перу Улс хэмээх Перу (исп. Perú) ннь Өмнөд Америкийн өрнөд хэсэгт оршдог бүрэн эрхт улс юм. Умард талаараа Эквадор, Колумб, дорнод талаараа Бразил, өмнөд талаараа Болив, Чили таван улстай тус тус хиллэж, өрнөд талаараа Номхон далайд өргөн уудам газар нутагтай. Нийслэл хот нь -Лима.

Нутаг дэвсгэрийн хэмжээ дэлхийд 19-р том буюу 1.28 сая хавтгай дөрвөлжин километр байна. Нутгийн баруун эргийн дагуу Андын нуруу байх ба Амазоны сав газрын хэсэг мөн улсын нутагт байснаар уур амьсгалын хуьд эрс тэс өөр өөр байна. Нийт 32 сая хүн оршин амьдарч байгаагаас нийслэл хот Лимад 9 сая хүн оршин суудаг.

1551 онд Лимагийн их сургууль байгуулагдсан нь бүс нутагтаа анхных болно. Хүн амын ихэнх нь местисо (нутгийн индиан-цагаан арьсны холимог) төрлийн хүн байх ба үлдсэн нь Европ, Африк, Азийн гаралтай хүмүүс байна. Үндсэн хэл нь испани байх ба нутгийн уугуул хэл болох кечуа, аймара зэрэг олон хэл мөн албан ёсоор зөвшөөрөгджээ. Хүн амын ихэнх нь христийн шашин, тэр дундаа католик урсгалыг дагадаг. Соёлын энэ олон янз байдал нь дүрслэх урлаг, идээ унд, уран зохиол, дуу хөгжимд тусгалаа олжээ.

1821 онд Перу улс тогтосноо зарлан тунхагласан ба Хосе де Мартин, Симон Боливар нарын чөлөөлөгч нар тусгаар тогтнолын төлөө Испанийн дарлагч нартай байлдаж 1824 онд Аякучогийн тулалдаанд ялснаар тусгаар тогтнолыг бүрнээ олжээ. Дараагийн жилүүдэд улс төр, эдийн засгийн хувьд хөлөө олоход амаргүй байсан ба 1879-1884 онд Номхон далайн дайнд Боливтой холбоолж орсон боловч Чилид ялагджээ. 20-р зуунд дотоодын зөрчил, бослого, төрийн эргэлт үе үе тохиолдсон ба мөн эдийн засгийн өсөлт, тогтвортой байдал ээлжилж байв. 1990-ээд оноос эхлэн неолиберал эдийн засгийн загвараар хөгжиж байна. 2000-аад онд түүхий эдийн үнийн өсөлт бий болсон ба мөн ядуурал буурчээ.

Перу улс нь төлөөллийн ардчилал бүхий бүгд найрамдах засагтай. Төрийн байгууламжийн хувьд нэгдмэл бөгөөд засаг захиргааны зорилгоор 25 нутагт хуваагддаг. Хүний хөгжлийн индексээр өндөр гэж дүгнэгдэж байна. ДНБ-ийн өсөлт 2017 онд 5.9% байсан нь харьцангуй өндөр өсөлт бөгөөд аж үйлдвэрийн салбарын өсөлт 2018 онд 9.6% байсан нь дэлхийд тэргүүлэх өсөлт юм. Гол салбар нь уул уурхай, аж үйлдвэр, загас агнуур, хөдөө аж ахуй бөгөөд мөн харилцаа холбоо, био технологийн салбар өсч байгаа. Номхон далайн ирвэс хэмээх Мексик, Колумб, Перу, Чили дөрвөн улсын улс төр, эдийн засгийн холбоонд нэгдсэн ба мөн Ази-Номхон далайн хамтын ажилл, Номхон далайн хамтын ажиллагаа, Дэлхийн Худалдааны Байгууллага зэрэгт гишүүнээр элсчээ. НҮБ-д 1945 онд гишүүнээр элссэн.

↑ ^1.0 ^1.1 ^1.2 ^1.3 "Peru". International Monetary Fund. Архивласан огноо 17 January 2021. Татаж авсан: 18 January 2020.
↑ "Gini Index". World Bank. Архивласан огноо 7 May 2020. Татаж авсан: 14 July 2021.
↑ "Human Development Report 2021/2022" (PDF) (англи хэлээр). United Nations Development Programme. 8 September 2022. Татаж авсан: 8 September 2022.

[imf2-1] 1.0 ^1.1 ^1.2 ^1.3 "Peru". International Monetary Fund. Архивласан огноо 17 January 2021. Татаж авсан: 18 January 2020.

[2] "Gini Index". World Bank. Архивласан огноо 7 May 2020. Татаж авсан: 14 July 2021.

[UNHDR-3] "Human Development Report 2021/2022" (PDF) (англи хэлээр). United Nations Development Programme. 8 September 2022. Татаж авсан: 8 September 2022.

[1]

[2]

[3]

@@ Мөр 69: / Мөр 69: @@
 |тэмдэглэл                     =
 }}
-'''Бүгд Найрамдах Перу Улс''' хэмээх '''Перу''' ({{lang-es|Perú}}) ннь [[Өмнөд Америк]]ийн өрнөд хэсэгт оршдог [[бүрэн эрхт улс|бүрэн эрхт]] [[улс]] юм. Умард талаараа [[Эквадор]], [[Колумб]], дорнод талаараа [[Бразил]], өмнөд талаараа [[Болив]], [[Чили]] таван улстай тус тус хиллэж, өрнөд талаараа [[Номхон далай]]д өргөн уудам газар нутагтай.
+'''Бүгд Найрамдах Перу Улс''' хэмээх '''Перу''' ({{lang-es|Perú}}) ннь [[Өмнөд Америк]]ийн өрнөд хэсэгт оршдог [[бүрэн эрхт улс|бүрэн эрхт]] [[улс]] юм. Умард талаараа [[Эквадор]], [[Колумб]], дорнод талаараа [[Бразил]], өмнөд талаараа [[Болив]], [[Чили]] таван улстай тус тус хиллэж, өрнөд талаараа [[Номхон далай]]д өргөн уудам газар нутагтай. Нийслэл хот нь -Лима.
-Нутаг дэвсгэрийн хэмжээ [[Дэлхийн улс орны газар нутгийн хэмжээ|дэлхийд 19-р том]] буюу 1.28 сая хавтгай дөрвөлжин километр байна. Нутгийн баруун эргийн дагуу [[Андын нуруу]] байх ба [[Амазон]]ы сав газрын хэсэг мөн улсын нутагт байснаар уур амьсгалын хуьд эрс тэс өөр өөр байна. Нийт 32 сая хүн оршин амьдарч байгаагаас нийслэл бөгөөд хамгийн том хот [[Лима]]д 9 сая хүн оршин суудаг. 1551 онд [[Лимагийн их сургууль]] байгуулагдсан нь бүс нутагтаа анхных болно. Хүн амын ихэнх нь [[местисо]] (нутгийн индиан-цагаан арьсны холимог) төрлийн хүн байх ба үлдсэн нь [[Европ]], [[Африк]], [[Ази]]йн гаралтай хүмүүс байна. Үндсэн хэл нь [[испани хэл|испани]] байх ба нутгийн уугуул хэл болох [[кечуа хэл|кечуа]], [[аймара хэл|аймара]] зэрэг олон хэл мөн албан ёсоор зөвшөөрөгджээ. Хүн амын ихэнх нь [[христийн шашин]], тэр дундаа [[католик]] урсгалыг дагадаг. Соёлын энэ олон янз байдал нь дүрслэх урлаг, идээ унд, уран зохиол, дуу хөгжимд тусгалаа олжээ.
+Нутаг дэвсгэрийн хэмжээ [[Дэлхийн улс орны газар нутгийн хэмжээ|дэлхийд 19-р том]] буюу 1.28 сая хавтгай дөрвөлжин километр байна. Нутгийн баруун эргийн дагуу [[Андын нуруу]] байх ба [[Амазон]]ы сав газрын хэсэг мөн улсын нутагт байснаар уур амьсгалын хуьд эрс тэс өөр өөр байна. Нийт 32 сая хүн оршин амьдарч байгаагаас нийслэл хот [[Лима]]д 9 сая хүн оршин суудаг.
+онд [[Лимагийн их сургууль]] байгуулагдсан нь бүс нутагтаа анхных болно. Хүн амын ихэнх нь [[местисо]] (нутгийн индиан-цагаан арьсны холимог) төрлийн хүн байх ба үлдсэн нь [[Европ]], [[Африк]], [[Ази]]йн гаралтай хүмүүс байна. Үндсэн хэл нь [[испани хэл|испани]] байх ба нутгийн уугуул хэл болох [[кечуа хэл|кечуа]], [[аймара хэл|аймара]] зэрэг олон хэл мөн албан ёсоор зөвшөөрөгджээ. Хүн амын ихэнх нь [[христийн шашин]], тэр дундаа [[католик]] урсгалыг дагадаг. Соёлын энэ олон янз байдал нь дүрслэх урлаг, идээ унд, уран зохиол, дуу хөгжимд тусгалаа олжээ.
-онд Перу улс тогтосноо зарлан тунхагласан ба [[Хосе де Мартин]], [[Симон Боливар]] нарын чөлөөлөгч нар тусгаар тогтнолын төлөө Испанийн даргач нартай байлдаж 1824 онд [[Аякучогийн тулалдаан]]д ялснаар тусгаар тогтнолыг бүрнээ олжээ. Дараагийн жилүүдэд улс төр, эдийн засгийн хувьд хөлөө олоход амаргүй байсан ба 1879-1884 онд [[Номхон далайн дайн]]д [[Болив]]той холбоолж орсон боловч [[Чили]]д ялагджээ. 20-р зуунд дотоодын зөрчил, бослого, төрийн эргэлт үе үе тохиолдсон ба мөн эдийн засгийн өсөлт, тогтвортой байдал ээлжилж байв. 1990-ээд оноос эхлэн [[неолиберал]] эдийн засгийн загвараар хөгжиж байна. 2000-аад онд [[түүхий эдийн үнийн өсөлт]] бий болсон ба мөн [[ядуурал]] буурчээ.
+онд Перу улс тогтосноо зарлан тунхагласан ба [[Хосе де Мартин]], [[Симон Боливар]] нарын чөлөөлөгч нар тусгаар тогтнолын төлөө Испанийн дарлагч нартай байлдаж 1824 онд [[Аякучогийн тулалдаан]]д ялснаар тусгаар тогтнолыг бүрнээ олжээ. Дараагийн жилүүдэд улс төр, эдийн засгийн хувьд хөлөө олоход амаргүй байсан ба 1879-1884 онд [[Номхон далайн дайн]]д [[Болив]]той холбоолж орсон боловч [[Чили]]д ялагджээ. 20-р зуунд дотоодын зөрчил, бослого, төрийн эргэлт үе үе тохиолдсон ба мөн эдийн засгийн өсөлт, тогтвортой байдал ээлжилж байв. 1990-ээд оноос эхлэн [[неолиберал]] эдийн засгийн загвараар хөгжиж байна. 2000-аад онд [[түүхий эдийн үнийн өсөлт]] бий болсон ба мөн [[ядуурал]] буурчээ.
 Перу улс нь төлөөллийн [[ардчилал]] бүхий [[бүгд найрамдах засаг]]тай. Төрийн байгууламжийн хувьд [[нэгдмэл улс|нэгдмэл]] бөгөөд засаг захиргааны зорилгоор 25 нутагт хуваагддаг. [[Хүний хөгжлийн индекс]]ээр өндөр гэж дүгнэгдэж байна. [[ДНБ]]-ийн өсөлт 2017 онд 5.9% байсан нь харьцангуй өндөр өсөлт бөгөөд аж үйлдвэрийн салбарын өсөлт 2018 онд 9.6% байсан нь дэлхийд тэргүүлэх өсөлт юм. Гол салбар нь [[уул уурхай]], [[аж үйлдвэр]], [[загас агнуур]], [[хөдөө аж ахуй]] бөгөөд мөн [[харилцаа холбоо]], [[био технологи]]йн салбар өсч байгаа. [[Номхон далайн ирвэс]] хэмээх [[Мексик]], [[Колумб]], Перу, [[Чили]] дөрвөн улсын улс төр, эдийн засгийн холбоонд нэгдсэн ба мөн [[Ази-Номхон далайн хамтын ажилл]], [[Номхон далайн хамтын ажиллагаа]], [[Дэлхийн Худалдааны Байгууллага]] зэрэгт гишүүнээр элсчээ. [[НҮБ]]-д 1945 онд гишүүнээр элссэн.