Znak menniczy – oznaczenie mennicy, w której została wybita moneta, jej pracowników – mincmistrzów, mincerzy i probierzy lub urzędników odpowiadających za skarb państwa. Znak wyrażany najczęściej w postaci jednej lub kilku liter umieszczanych na monecie, a także znak figuralny.

Znak menniczy (litera A) na francuskiej monecie

Cesarstwo Rzymskie

edytuj

Znaki mennicze zaczęły pojawiać się na monetach Cesarstwa Rzymskiego w połowie trzeciego wieku n.e. Z reguły znajdują się one na rewersie, w egzerdze. Nie miały one charakteru jednolitego - składały się z kilku elementów, ale nie wszystkie z nich były zawsze stosowane.

Obejmowały przede wszystkim oznaczenie mennicy. Oprócz tego, wskazywały często oficynę (podlegający danej mennicy warsztat, w którym moneta została wybita). Ponadto, w ramach znaku menniczego można znaleźć oznaczenie serii oraz różne symbole, które mogą wskazywać czas wybicia monety (a zarazem osobę odpowiedzialną za działanie warsztatu w danym czasie) oraz skrót od słów pecunia, moneta, sacra moneta itp.[1].

Francja

edytuj

Niemcy i kraje niemieckie

edytuj

Kraje niemieckie przed zjednoczeniem Niemiec w 1871 roku

edytuj

Przed zjednoczeniem, na terenie Niemiec istniało wiele mniejszych państw. Poniżej wymienione zostały przykłady znaków menniczych, które można znaleźć na monetach wybijanych do 1873 wraz ze wskazaniem krajów i terytoriów, dla których dana mennica biła monety.

Oprócz znaków menniczych powyższego typu, na monetach krajów niemieckich można znaleźć liczne oznaczenia urzędników poszczególnych mennic, niekiedy również w postaci pojedynczych liter. Część emisji, jak na przykład większość[3] drobnych monet Bawarii, żadnych znaków menniczych nie posiadała.

Niemcy po zjednoczeniu w 1871 roku

edytuj

Na monetach emisji ogólnoniemieckich, wydanych po zjednoczeniu Niemiec występują następujące znaki mennicze:

W okresie cesarstwa umieszczano je najczęściej po obu stronach ogona orła niemieckiego (dwie takie same literki np. D D). Wyjątek stanowi tu 1/2 marki (od 1877), gdzie znak ten występował jako pojedyncza litera pod wieńcem oraz 25 fenigów, gdzie umieszczono go poniżej nominału. Na wyższych nominałach monet II Rzeszy, znajduje się on poniżej wizerunku monarchy lub herbu miasta.

Monety 10 fenigów z lat 1917-1922, 20 fenigów NRD z 1969 i 1971 oraz niektóre monety okolicznościowe NRD znaku menniczego w ogóle nie posiadają.

Kolonie niemieckie

edytuj

Monety Niemieckiej Afryki Wschodniej początkowo były bite w Berlinie na zlecenie Niemieckiej Spółki Wschodnioafrykańskiej i znaków menniczych nie posiadały. Pojawiły się one dopiero po przejęciu przez rząd niemiecki kwestii walutowych kolonii w 1902 i decymalizacji waluty w 1904. W latach 1904–1914 monety dla tej kolonii były bite w Berlinie i Hamburgu i posiadały właściwe im znaki mennicze. W roku 1916 wydano lokalną zastępczą serię monet oznaczonych znakiem menniczym T – Tabora[4].

Monety Nowej Gwinei Niemieckiej posiadały znak menniczy A (Berlin)[5].

Monety Kiauczou nie posiadały znaku menniczego.

Polska

edytuj
 
Znak menniczy na awersie monety – literka m nad literką w – skrót od: Mennica Warszawska

Uchwałą sejmu warszawskiego z roku 1598 zakazano umieszczania na monetach herbów i znaków innych, niż znaki podskarbich[6].

Mennice oznaczano wyłącznie pierwszą literą nazwy miasta, w którym się znajdowała. Na monetach wybitych widnieje:

Oraz:

  • WM lub MW – mennica warszawska (lata 1792-1795),
  • MW – mennica warszawska (lata 1834-1850),
  • B.M. (od rosyjskiego – Варшавская Moneta, czytaj warszawskaja monieta) – znak mennicy warszawskiej (lata 1850-1864),
  • znak podobny do strzały, pochodzący z herbu Kościesza (lata 1925-1939),
  • monogram „mw” (od roku 1965).

W numizmatyce polskie monety nie posiadające znaku menniczego oznaczane są jako 'b.z.' lub 'b.z.m.'

Imperium Rosyjskie

edytuj

Za panowania Mikołaja II, szereg rosyjskich monet wybito poza granicami imperium:

  • jedna gwiazda na rancie – Paryż (1896-1899),
  • dwie gwiazdy na rancie – Bruksela (1897-1899).

Monety o nominale 1/4, 1/2, 1, 2 i 3 kopiejki z lat 1896-1898 zostały wybite w Birmingham, mimo że posiadają petersburski znak menniczy СПБ[7].

Monety 25 kopiejek z 1896 bite w Petersburgu i Paryżu są identyczne[8].

Monety bez znaku menniczego z lat 1915-1917 były bite w Petersburgu. Część monet 10 i 15 kopiejek z 1916 została wybita w Osace, od petersburskich różnią się one tym, że nie posiadają zarówno znaku menniczego, jak i liter na awersie (przy ogonie orła), podczas gdy na petersburskich na awersie widnieją litery ВС[9].

Związek Radziecki i Rosja

edytuj

Znaki mennicze ponownie pojawiły się na monetach rosyjskich w 1977, kiedy rozpoczęto wydawanie serii monet z okazji Olimpiady w Moskwie, chociaż nie wszystkie emisje okolicznościowe je posiadały. Na monetach obiegowych występują od 1990.

  • Л – Leningrad,
  • M – Moskwa,
  • С·П – Petersburg,
  • monogram ЛМД (Ленинградский монетный двор) – Leningrad,
  • monogram ММД (Московский монетный двор) – Moskwa,
  • monogram СПМД (Санкт-Петербургский монетный двор) – Petersburg.

Słowacja

edytuj

Stany Zjednoczone

edytuj

Nie wszystkie monety amerykańskie posiadają znaki mennicze. Początkowo, gdy w Stanach Zjednoczonych istniała tylko jedna mennica, nie było potrzeby oznaczania jej na monetach. Znaki mennicze zaczęto stosować w 1838, początkowo dla oznaczenia monet pochodzących z innych, niż filadelfijska, mennic. Znak tej ostatniej pojawił się po raz pierwszy dopiero w 1942. W latach 196567, nie widniały one na żadnych monetach USA. Obiegowe jednocentówki z początku lat osiemdziesiątych bite w San Francisco i West Point również ich nie posiadają[10].

Szwajcaria

edytuj

Monety ze znakami menniczymi BA i S emitowane były w czasach Republiki Helweckiej[11].

W latach 19701985, monety bite w mennicy berneńskiej nie posiadały znaku menniczego[12].

Monety półfrankowe z lat 19681969, jednofrankowe i dwufrankowe z roku 1968 oraz te o nominale 2 rappen z 1969, wszystkie bez znaku menniczego, pochodzą z mennicy londyńskiej. Część nakładu monet jednofrankowych z 1969 posiadających znak B oraz półfrankowych z 1970 bez znaku również została wybita w Londynie[13].

Wielka Brytania

edytuj

Początkowo nazwa miasta, w którym dana moneta została wybita, była umieszczana w legendzie, często w formie skróconej. Od 1334 do 1662 na monetach pojawiały się znaki mennicze w formie różnych symboli, znaków graficznych, niekiedy liter[14]. W tym okresie poszczególne mennice często zmieniały stosowane oznaczenia. Znaki mennicze jedynie sporadycznie spotykane są na nowożytnych i współczesnych monetach brytyjskich. Należą do nich:

  • B – Bristol (1696–1697),
  • C – Chester (1696–1697),
  • E – Exeter (1696–1697),
  • E – Edynburg (1707–1709),
  • H – Ralph Heaton & Sons, Birmingham (1874–1876, 1881–1882, 1912, 1918–1919)
  • KN – Kings Norton Metal Company, Birmingham (1918–1919),
  • N – Norwich (1696–1697),
  • SOHO – Soho Mint, Handsworth, obecnie Birmingham (1797, 1799, 1806–1807),
  • Y – York (1696-1697).

Oprócz tego, znaki mennicze umieszczane były na złotych monetach bitych w oddziałach mennicy brytyjskiej w koloniach[15] za czasów panowania Wiktorii, Edwarda VII i Jerzego V:

  • C – Ottawa (1908–1911, 1913–1914, 1916–1919),
  • I – Bobmaj (1918),
  • M – Melbourne (1872–1926, 1928–1931),
  • P – Perth (1899–1931),
  • S – Sydney (1871–1926),
  • SA – Pretoria (1923–1932).

Ponadto, od 1662 do 1747, znaki graficzne lub oznaczenia literowe były stosowane celem oznaczenia pochodzenia kruszcu użytego do wybicia monet.

Włochy

edytuj

Monety bez znaku menniczego z lat 1862-1866 zostały wybite w Paryżu.

Przypisy

edytuj
  1. Roman Mints and Officina. FORVM ANCIENT COINS. [dostęp 2018-05-08]. (ang.).
  2. Manfred Olding: Die Münzen Friedrichs des Großen. Regenstauf: H. Gietl Verlag & Publikationsservice GmbH, 2006, s. 18. ISBN 3-86646-506-8.
  3. Colin R. Bruce II: Standard Catalog of German Coins 1601 to Present, Second Edition. Iola, WI: Krause Publications, 1998, s. 81-89. ISBN 87341-644-9.
  4. Das Geld der Deutschen Kolonien. MünzenWoche. [dostęp 2018-04-30]. (niem.).
  5. Colin R. Bruce II: Standard Catalog of German Coins 1601 to Present, Second Edition. Iola, WI: Krause Publications, 1998, s. 1003. ISBN 87341-644-9.
  6. Dariusz Ejzenhart: Herby i znaki mennicze na trojakach polskich. Wrocław: 2008, s. 13. ISBN 978-83-926876-0-3.
  7. Владимир Биткин: Сводный Каталог Монет России. Часть II (1740-1917).. Киев: Издательство „ЮНОНА-МОНЕТА”, 2003, s. 950. ISBN 966-9551-3-9.
  8. Владимир Биткин: Сводный Каталог Монет России. Часть II (1740-1917).. Киев: Издательство „ЮНОНА-МОНЕТА”, 2003, s. 943. ISBN 966-9551-3-9.
  9. Владимир Биткин: Сводный Каталог Монет России. Часть II (1740-1917).. Киев: Издательство „ЮНОНА-МОНЕТА”, 2003, s. 945. ISBN 966-9551-3-9.
  10. Mint Marks. United States Mint, 2016-11-15. [dostęp 2018-04-14]. (ang.).
  11. Paul F. Hofer. Die Münzprägungen der Helvetischen Republik. „Schweizerische numismatische Rundschau”. 2, s. 155, 1934. Berno. [dostęp 2018-04-16]. (niem.). 
  12. FAQ - Frequently asked questions. Swissmint. s. 8. [dostęp 2018-04-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-04-05)]. (ang.).
  13. Ruedi Kunzmann. Die Silbermünzenkrise der Schweiz von 1968 und die Tätigkeit der Royal Mint, London. „Schweizer Münzblätter”. 50, s. 72, 2000. [dostęp 2018-04-17]. (niem.). 
  14. All About Mintmarks. Heritage Auctions. [dostęp 2018-04-19]. (ang.).
  15. Royal Mint Branch Mints. Chard. [dostęp 2018-04-19]. (ang.).
  16. Nichelino o 20 centesimi. Numismatica Italiana. [dostęp 2018-04-18]. (wł.).

Bibliografia

edytuj
  • Marian Kowalski, Vademecum kolekcjonera monet i banknotów. Wrocław, 1988. ISBN 83-04-02598-1
  • Tadeusz Kałkowski, Tysiąc lat monety polskiej. Kraków, 1974.
  • Dariusz Ejzenhart, Herby i znaki mennicze na trojakach polskich, Wrocław: GS Media Grzegorz Szajuk, 2008, ISBN 978-83-926876-0-3, OCLC 749672048.