Puszcza Kampinoska: Różnice pomiędzy wersjami

Puszcza Kampinoska
	; Puszcza w kwietniu
	kompleks leśny
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powierzchnia	670 km² (lasy 270 km²)
Obszary chronione	Kampinoski Park Narodowy; Puszcza Kampinoska
	Położenie na mapie województwa mazowieckiego Puszcza Kampinoska
	Położenie na mapie Polski Puszcza Kampinoska
	52°19′31,85″N 20°37′15,08″E/52,325514 20,620856
	Multimedia w Wikimedia Commons

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Aktualna wersja na dzień 23:00, 2 lut 2024

Puszcza Kampinoska – kompleks leśny leżący w centralnej Polsce, na północny zachód od Warszawy. Zajmuje fragment pradoliny Wisły na Nizinie Mazowieckiej, ograniczony korytem Wisły (od północy i wschodu), korytem Bzury (od zachodu) oraz skarpą tarasu Równiny Łowicko-Błońskiej (od południa).

Powierzchnia tego obszaru to ok. 670 km², jednak tylko ok. 270 km² zajmują lasy. Obecnie w większości teren należy do Kampinoskiego Parku Narodowego.

Krajobraz

Krajobraz Puszczy Kampinoskiej charakteryzuje się równoleżnikowym układem pasowym. Jest on wynikiem działalności wód płynących przed czołem lądolodu w okresie zlodowacenia bałtyckiego. Od północy w pradolinie wyróżnia się, kolejno:

koryto współczesnej Wisły
taras zalewowy
taras wydmowy
- północny pas wydmowy
- północny pas bagienny
- południowy pas wydmowy
- południowy pas bagienny
taras wysoki (południowa skarpa).

Taras zalewowy, w przeszłości niejednokrotnie zalewany wodami powodziowymi, jest wysłany żyznymi glebami – madami. To sprawiło, że bardzo wcześnie (już w XI wieku) pojawili się tu osadnicy, którzy przysposabiali teren pod uprawy rolnicze. Ostatnie większe połacie lasu zostały wycięte w drugiej połowie XIX wieku.

Właściwa puszcza leży na tarasie wydmowym. Najbardziej charakterystyczną cechą krajobrazu są kontrasty między naprzemiennie ułożonymi pasami wydm i bagien. Wydmy to dawne piaszczyste łachy i kępy. Przeważają wśród nich łukowe, zwłaszcza paraboliczne. Na południowych obrzeżach pasów wydm występują tzw. grzędy wydmowe, powstałe z połączenia ramion kilku wydm łukowych. Natomiast bagna i torfowiska zajmują teren dawnych nurtów pra-Wisły, które zostały odcięte w bezodpływowe jeziora, a następnie zarosły roślinnością.

Klimat

Puszcza Kampinoska podlega wpływom klimatu nadmorskiego i kontynentalnego, a także sąsiedniej Wisły i aglomeracji Warszawy. Pod względem klimatycznym różni się ona od sąsiadujących obszarów: chłodne lub ciepłe masy powietrza utrzymują się tu dłużej niż w Warszawie, wiatry są mniej odczuwalne, wiosną i jesienią częste są mgły, za to latem bardzo rzadko zdarzają się burze. Średnia temperatura roczna wynosi ok. 7,8 °C, średnie roczne opady – ok. 530 mm.

Duże zróżnicowanie krajobrazu ma wpływ również na klimat. Na wydmach latem notuje się bardzo duże dzienne amplitudy temperatur, podobnie jak na pustyni: w dzień piasek nagrzewa się od słońca, nocą bardzo częste są gruntowe przymrozki. W tym samym czasie na bagnach powietrze jest chłodniejsze i wilgotne. Niemal cała woda na obszarze puszczy pochodzi z opadów atmosferycznych, więc okresy długotrwałej suszy są tu bardzo odczuwalne.

Flora i fauna

W Puszczy Kampinoskiej dominują rosnące na piaszczystych wydmach bory sosnowe. Niektóre drzewa mają ponad 200 lat i są bardzo wysokie (sięgają nawet do 28 m wysokości). Większość drzewostanów ma jednak charakter mało naturalny, pochodzą bowiem z monokulturowego zalesiania. Lasy liściaste (w postaci olsów i łęgów) rosną obecnie głównie na bagnach, podczas gdy w naturalnej puszczy powinny pokrywać około dwie trzecie powierzchni. Monokultury sosnowe są jednak stopniowo zastępowane lasem mieszanym. Przebieg tego naturalnego procesu jest szczególnie widoczny w obszarach ochrony ścisłej.

W Puszczy Kampinoskiej rośnie wiele rzadkich gatunków roślin, których nasiona znalazły się tu przypadkowo: przyniesione przez wodę lub ptaki. Są to np. chamedafne północna, będąca reliktem glacjalnym; wiśnia kwaśna, roślina stepowa z południowo-wschodniej Europy; brzoza czarna, czyli endemit występujący poza Kampinosem tylko w południowej i zachodniej Polsce. Ponadto w puszczy sadzono w przeszłości, w celu utrwalenia wydm lub dla dekoracji, drzewa z gatunków północnoamerykańskich, np. dąb czerwony, sosnę smołową, sosnę Banksa. Ich obecność budzi zastrzeżenia, gdyż są to gatunki obce.

Znakiem firmowym Puszczy Kampinoskiej jest łoś. Kiedyś powszechny, z czasem jednak wyginął w niej zupełnie. Udaną próbę jego restytucji do Puszczy podjęto w 1951 r. i dziś jest on w niej często spotykany.

Kolejnym przywróconym Puszczy ssakiem jest bóbr. Występował on nad środkową Wisłą do ok. 1850 r. Z Puszczy Kampinoskiej zniknął na skutek nadmiernej antropopresji oraz melioracji terenów podmokłych i zamiany ich na grunty rolne. Prace nad przywróceniem Puszczy bobra podjęto w 1980 r., kiedy to sprowadzone z Pojezierza Suwalskiego 7 sztuk bobrów wypuszczono w różnych miejscach uroczyska Cichowąż. Bobry te osiedliły się w trzech miejscach: nad niewielkim kanałem w uroczysku Młynisko, w dole potorfowym niedaleko wsi Dąbrowa oraz w jednym z opuszczonych stawów rybnych w pobliżu Zaborowa Leśnego^[1].

Żyją tu także ssaki takie jak: ryś euroazjatycki, wydra europejska, lis rudy, jeleń, sarna, dzik, jenot azjatycki, borsuk europejski. W ostatnich latach do puszczy powrócił także wilk szary. Z ptaków występują: bocian czarny, bielik, żuraw, czapla siwa, derkacz, bąk i wiele innych. Obfita jest fauna płazów i gadów, jednak nie powiodła się, podjęta w 1956 r. przez prof. Augusta Dehnela, próba reintrodukcji żółwia błotnego^[1].

Dzieje puszczy

Puszcza bardzo długo pozostawała dziewicza. W XV wieku pojawiły się pierwsze osady w głębi lasów: Truskaw i Wólka Zaborowska. W XVI wieku lasy weszły w skład majątków królewskich, a od 1590 stanowiły tzw. królewszczyznę, tj. dochód z nich zasilał skarb publiczny. Już wtedy zaczęto eksploatować puszczę: wycinano drzewa, które następnie spławiano Wisłą do Gdańska; wyrabiano smołę, potaż, dziegieć i węgiel drzewny. Największe zniszczenia poczyniono w XVIII wieku, tak że pod koniec tego stulecia z braku surowca zaczęto likwidować smolarnie.

Puszcza była w przeszłości terenem łowów na łosie, jelenie, dziki. Polował tu prawdopodobnie Władysław Jagiełło, a na pewno Jan III Sobieski i Stanisław August Poniatowski. Wraz z wycinaniem lasu wytrzebiono jednak i zwierzynę.

Puszcza była areną niemal wszystkich ważnych wydarzeń w historii Polski. W 1410 zachodnim skrajem puszczy podążał pod Grunwald Władysław Jagiełło. W 1794 północnym krańcem puszczy maszerowała dywizja, którą dowodził Henryk Dąbrowski. W okresie powstania styczniowego puszcza dawała schronienie dla walczących. We wrześniu 1939 lasy stały się miejscem walk, a także masowych mordów dokonywanych przez Niemców na ludności cywilnej (m.in. okolice Palmir). Pamiątkami tych wydarzeń są rozsiane po całej puszczy samotne mogiły i cmentarze poległych tam ludzi.

W XIX wieku przeprowadzono intensywną meliorację pasów bagiennych, połączoną z wycinką olsów. Podczas I wojny światowej Niemcy wycięli dalsze połacie puszczy, a wojska rosyjskie zniszczyły duży obszar lasu przygotowując pozycje obronne. W okresie międzywojennym nadal eksploatowano drewno, jednak pojawiły się też pierwsze głosy za ochroną puszczy. Dzięki staraniom profesorostwa Romana i Jadwigi Kobendzów utworzono pierwsze rezerwaty: w Granicy (1936) i Sierakowie (1937). II wojna światowa przyniosła kolejne straty w drzewostanie. Dopiero po jej zakończeniu podjęto starania w celu ochrony puszczy, które zaowocowały utworzeniem w 1959 Kampinoskiego Parku Narodowego.

W latach 1915–1961 w zachodniej części puszczy działała kolej leśna^[2].

Ochrona przyrody

Kampinoski Park Narodowy posiada 22 obszary ochrony ścisłej, stanowiące 12% jego terenu. Pozostałą część zajmują obszary ochrony częściowej (80,4% terenu) i ochrony krajobrazowej (7,6%). Wokół Parku rozciąga się otulina o powierzchni ponad 37 tys. ha.

Od 2000 roku KPN jest Rezerwatem Biosfery „Puszcza Kampinoska”. Został też uznany przez Parlament Europejski za ostoję ptaków o randze europejskiej.

Turystyka

Przez Puszczę Kampinoską prowadzą liczne szlaki turystyczne piesze i rowerowe (np. Kampinoski Szlak Rowerowy), a także ścieżki dydaktyczne.

Przypisy

↑ ^a ^b Kloss Marek: Powrót bobrów, w: "Przyroda Polska" nr 2/1983, s. 21
↑ BogdanB. Pokropiński BogdanB., Sochaczewska kolej wąskotorowa, wyd. 1, 2012, s. 7, ISBN 978-83-206-1845-7 (pol.).

Bibliografia

LechosławL. Herz LechosławL., Puszcza Kampinoska, Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2002, ISBN 83-85557-96-2, OCLC 749565601 .
MarcinM. Zamorski MarcinM., Spacerem, rowerem... Puszcza Kampinoska i okolice, Warszawa: Wydawnictwo Rajd, 2006, ISBN 978-83-919217-6-0 .

Linki zewnętrzne

[Kloss-1] Kloss Marek: Powrót bobrów, w: "Przyroda Polska" nr 2/1983, s. 21

[:0-2] BogdanB. Pokropiński BogdanB., Sochaczewska kolej wąskotorowa, wyd. 1, 2012, s. 7, ISBN 978-83-206-1845-7 (pol.).

[1]

[2]

@@ Linia 1: / Linia 1: @@
 {{Inne znaczenia|[[Puszcza|puszczy]]|[[Kampinoski Park Narodowy]]}}
+{{Obszar chroniony infobox
+ |nazwa                = Puszcza Kampinoska
+ |nazwa oryginalna     =
+ |kod obszaru          =
+ |logo                 =
+ |grafika              = Poland Kampinos April 1.jpg
+ |opis grafiki         = Puszcza w kwietniu
+ |rodzaj               = kompleks leśny
+ |państwo              = mazowieckie
+ |położenie            =
+ |siedziba             =
+ |mezoregion           =
+ |data utworzenia      =
+ |akt prawny           =
+ |data likwidacji      =
+ |powód likwidacji     =
+ |powierzchnia         = 670 km² (lasy 270 km²)
+ |powierzchnia otuliny =
+ |obszary chronione    = [[Kampinoski Park Narodowy]]<br />Puszcza Kampinoska
+ |ochrona              =
+ |odwiedzający         =
+ |dyrekcja             =
+ |plan                 =
+ |opis planu           =
+ |współrzędne          = 52°19′31.85″N 20°37′15.08″E
+ |commons              = Category:Puszcza Kampinoska
+ |www                  =
+}}
 [[Plik:Kampinos-mogila 1863.jpg|thumb|200px|Puszcza Kampinoska: mogiła powstańców z 1863 r.]]
 '''Puszcza Kampinoska''' – kompleks leśny leżący w centralnej Polsce, na północny zachód od [[Warszawa|Warszawy]]. Zajmuje fragment [[pradolina|pradoliny]] [[Wisła|Wisły]] na [[Nizina Mazowiecka|Nizinie Mazowieckiej]], ograniczony korytem Wisły (od północy i wschodu), korytem [[Bzura|Bzury]] (od zachodu) oraz skarpą tarasu Równiny Łowicko-Błońskiej (od południa).
+[[Plik:Góra ojca zimą.jpg|mały|238x238px|Widok z Góry Ojca zimą]]
 Powierzchnia tego obszaru to ok. 670 km², jednak tylko ok. 270 km² zajmują lasy. Obecnie w większości teren należy do [[Kampinoski Park Narodowy|Kampinoskiego Parku Narodowego]].
@@ Linia 17: / Linia 45: @@
 * taras wysoki (południowa skarpa).
-Taras zalewowy, w przeszłości niejednokrotnie zalewany wodami powodziowymi, jest wysłany żyznymi glebami – [[Mady|madami]]. To sprawiło, że bardzo wcześnie (już w [[XI wiek]]u) pojawili się tu osadnicy, którzy przysposabiali teren pod uprawy rolnicze. Ostatnie większe połacie lasu zostały wycięte w drugiej połowie [[XIX wiek]]u.
+Taras zalewowy, w przeszłości niejednokrotnie zalewany wodami powodziowymi, jest wysłany żyznymi glebami – [[Mady|madami]]. To sprawiło, że bardzo wcześnie (już w XI wieku) pojawili się tu osadnicy, którzy przysposabiali teren pod uprawy rolnicze. Ostatnie większe połacie lasu zostały wycięte w drugiej połowie XIX wieku.
 Właściwa puszcza leży na tarasie wydmowym. Najbardziej charakterystyczną cechą krajobrazu są kontrasty między naprzemiennie ułożonymi pasami [[wydma|wydm]] i [[bagno|bagien]]. Wydmy to dawne piaszczyste [[Ławica (geomorfologia)|łachy]] i kępy. Przeważają wśród nich łukowe, zwłaszcza [[Wydma paraboliczna|paraboliczne]]. Na południowych obrzeżach pasów wydm występują tzw. grzędy wydmowe, powstałe z połączenia ramion kilku wydm łukowych. Natomiast bagna i [[torfowisko|torfowiska]] zajmują teren dawnych nurtów pra-Wisły, które zostały odcięte w bezodpływowe jeziora, a następnie zarosły roślinnością.
@@ Linia 32: / Linia 60: @@
 W Puszczy Kampinoskiej rośnie wiele rzadkich gatunków roślin, których nasiona znalazły się tu przypadkowo: przyniesione przez wodę lub ptaki. Są to np. [[chamedafne północna]], będąca [[relikt glacjalny|reliktem glacjalnym]]; [[wiśnia kwaśna]], roślina [[step]]owa z południowo-wschodniej Europy; [[brzoza czarna]], czyli [[endemit]] występujący poza Kampinosem tylko w południowej i zachodniej Polsce. Ponadto w puszczy sadzono w przeszłości, w celu utrwalenia wydm lub dla dekoracji, drzewa z gatunków północnoamerykańskich, np. [[dąb czerwony]], [[sosna smołowa|sosnę smołową]], [[sosna Banksa|sosnę Banksa]]. Ich obecność budzi zastrzeżenia, gdyż są to gatunki obce.
+Znakiem firmowym Puszczy Kampinoskiej jest [[łoś]]. Kiedyś powszechny, z czasem jednak wyginął w niej zupełnie. Udaną próbę jego restytucji do Puszczy podjęto w 1951 r. i dziś jest on w niej często spotykany.
-Znakiem firmowym Puszczy Kampinoskiej jest często w niej spotykany [[łoś]]. Żyją tu także ssaki takie jak: [[Bóbr europejski|bóbr]], [[ryś euroazjatycki]], [[wydra europejska]], [[lis rudy]], [[jeleń szlachetny|jeleń]], [[sarna]], [[dzik]], [[jenot azjatycki]], [[borsuk europejski]]. Z ptaków występują: [[bocian czarny]], [[Bielik zwyczajny|bielik]], [[Żuraw zwyczajny|żuraw]], [[czapla siwa]], [[Derkacz zwyczajny|derkacz]], [[Bąk zwyczajny|bąk]] i wiele innych.
+Kolejnym przywróconym Puszczy ssakiem jest [[Bóbr europejski|bóbr]]. Występował on nad środkową [[Wisła|Wisłą]] do ok. 1850 r. Z Puszczy Kampinoskiej zniknął na skutek nadmiernej antropopresji oraz melioracji terenów podmokłych i zamiany ich na grunty rolne. Prace nad przywróceniem Puszczy bobra podjęto w 1980 r., kiedy to sprowadzone z [[Pojezierze Suwalskie|Pojezierza Suwalskiego]] 7 sztuk bobrów wypuszczono w różnych miejscach uroczyska Cichowąż. Bobry te osiedliły się w trzech miejscach: nad niewielkim kanałem w uroczysku Młynisko, w dole potorfowym niedaleko wsi [[Nowa Dąbrowa (województwo mazowieckie)|Dąbrowa]] oraz w jednym z opuszczonych stawów rybnych w pobliżu Zaborowa Leśnego<ref name=Kloss>Kloss Marek: ''Powrót bobrów'', w: "[[Przyroda Polska]]" nr 2/1983, s. 21</ref>.
+Żyją tu także ssaki takie jak: [[ryś euroazjatycki]], [[wydra europejska]], [[lis rudy]], [[jeleń szlachetny|jeleń]], [[sarna]], [[dzik]], [[jenot azjatycki]], [[borsuk europejski]]. W ostatnich latach do puszczy powrócił także [[wilk szary]]. Z ptaków występują: [[bocian czarny]], [[Bielik zwyczajny|bielik]], [[Żuraw zwyczajny|żuraw]], [[czapla siwa]], [[Derkacz zwyczajny|derkacz]], [[Bąk zwyczajny|bąk]] i wiele innych. Obfita jest fauna [[Płazy|płazów]] i [[gady|gadów]], jednak nie powiodła się, podjęta w 1956 r. przez prof. [[August Dehnel|Augusta Dehnela]], próba reintrodukcji [[Żółw błotny|żółwia błotnego]]<ref name=Kloss/>.
 == Dzieje puszczy ==
 [[Plik:Kampinos Forrest photographed by the Discoverer 36 (Corona 9029) satellite (1961-12-12).png|mały|300px|Zdjęcie satelitarne Puszczy Kampinoskiej wykonane przez amerykańskiego satelitę wywiadowczego, grudzień 1961.]]
-Puszcza bardzo długo pozostawała dziewicza. W [[XV wiek]]u pojawiły się pierwsze osady w głębi lasów: [[Truskaw]] i Wólka Zaborowska. W [[XVI wiek]]u lasy weszły w skład majątków królewskich, a od [[1590]] stanowiły tzw. [[królewszczyzna|królewszczyznę]], tj. dochód z nich zasilał skarb publiczny. Już wtedy zaczęto eksploatować puszczę: wycinano drzewa, które następnie spławiano Wisłą do Gdańska; wyrabiano [[smoła|smołę]], [[potaż]], [[dziegieć]] i [[węgiel drzewny]]. Największe zniszczenia poczyniono w [[XVIII wiek]]u, tak że pod koniec tego stulecia z braku surowca zaczęto likwidować smolarnie.
+Puszcza bardzo długo pozostawała dziewicza. W XV wieku pojawiły się pierwsze osady w głębi lasów: [[Truskaw]] i Wólka Zaborowska. W XVI wieku lasy weszły w skład majątków królewskich, a od 1590 stanowiły tzw. [[królewszczyzna|królewszczyznę]], tj. dochód z nich zasilał skarb publiczny. Już wtedy zaczęto eksploatować puszczę: wycinano drzewa, które następnie spławiano Wisłą do Gdańska; wyrabiano [[smoła|smołę]], [[potaż]], [[dziegieć]] i [[węgiel drzewny]]. Największe zniszczenia poczyniono w XVIII wieku, tak że pod koniec tego stulecia z braku surowca zaczęto likwidować smolarnie.
 Puszcza była w przeszłości terenem łowów na łosie, jelenie, dziki. Polował tu prawdopodobnie [[Władysław II Jagiełło|Władysław Jagiełło]], a na pewno [[Jan III Sobieski]] i [[Stanisław August Poniatowski]]. Wraz z wycinaniem lasu wytrzebiono jednak i zwierzynę.
-Puszcza była areną niemal wszystkich ważnych wydarzeń w historii Polski. W [[1410]] zachodnim skrajem puszczy podążał pod [[Grunwald (wieś w województwie warmińsko-mazurskim)|Grunwald]] [[Władysław II Jagiełło|Władysław Jagiełło]]. W [[1794]] północnym krańcem puszczy maszerowała dywizja, którą dowodził [[Jan Henryk Dąbrowski|Henryk Dąbrowski]]. W okresie [[powstanie styczniowe|powstania styczniowego]] puszcza dawała schronienie dla walczących. We wrześniu [[1939]] lasy stały się miejscem walk, a także masowych mordów dokonywanych przez [[Niemcy|Niemców]] na ludności cywilnej (m.in. okolice [[Palmiry|Palmir]]). Pamiątkami tych wydarzeń są rozsiane po całej puszczy samotne mogiły i cmentarze poległych tam ludzi.
+Puszcza była areną niemal wszystkich ważnych wydarzeń w historii Polski. W 1410 zachodnim skrajem puszczy podążał pod [[Grunwald (wieś w województwie warmińsko-mazurskim)|Grunwald]] [[Władysław II Jagiełło|Władysław Jagiełło]]. W 1794 północnym krańcem puszczy maszerowała dywizja, którą dowodził [[Jan Henryk Dąbrowski|Henryk Dąbrowski]]. W okresie [[powstanie styczniowe|powstania styczniowego]] puszcza dawała schronienie dla walczących. We wrześniu 1939 lasy stały się miejscem walk, a także masowych mordów dokonywanych przez [[Niemcy|Niemców]] na ludności cywilnej (m.in. okolice [[Palmiry|Palmir]]). Pamiątkami tych wydarzeń są rozsiane po całej puszczy samotne mogiły i cmentarze poległych tam ludzi.
-W [[XIX wiek]]u przeprowadzono intensywną [[melioracja|meliorację]] pasów bagiennych, połączoną z wycinką olsów. Podczas [[I wojna światowa|I wojny światowej]] Niemcy wycięli dalsze połacie puszczy, a [[Armia Imperium Rosyjskiego|wojska rosyjskie]] zniszczyły duży obszar lasu przygotowując pozycje obronne. W [[Historia Polski (1918–1939)|okresie międzywojennym]] nadal eksploatowano drewno, jednak pojawiły się też pierwsze głosy za ochroną puszczy. Dzięki staraniom profesorostwa [[Roman Kobendza|Romana]] i [[Jadwiga Kobendzina|Jadwigi Kobendzów]] utworzono pierwsze rezerwaty: w [[Granica (powiat warszawski zachodni)|Granicy]] ([[1936]]) i [[Sieraków (powiat warszawski zachodni)|Sierakowie]] ([[1937]]). [[II wojna światowa]] przyniosła kolejne straty w drzewostanie. Dopiero po jej zakończeniu podjęto starania w celu ochrony puszczy, które zaowocowały utworzeniem w [[1959]] Kampinoskiego Parku Narodowego.
+W XIX wieku przeprowadzono intensywną [[melioracja|meliorację]] pasów bagiennych, połączoną z wycinką olsów. Podczas [[I wojna światowa|I wojny światowej]] Niemcy wycięli dalsze połacie puszczy, a [[Armia Imperium Rosyjskiego|wojska rosyjskie]] zniszczyły duży obszar lasu przygotowując pozycje obronne. W [[Historia Polski (1918–1939)|okresie międzywojennym]] nadal eksploatowano drewno, jednak pojawiły się też pierwsze głosy za ochroną puszczy. Dzięki staraniom profesorostwa [[Roman Kobendza|Romana]] i [[Jadwiga Kobendzina|Jadwigi Kobendzów]] utworzono pierwsze rezerwaty: w [[Granica (powiat warszawski zachodni)|Granicy]] (1936) i [[Sieraków (powiat warszawski zachodni)|Sierakowie]] (1937). [[II wojna światowa]] przyniosła kolejne straty w drzewostanie. Dopiero po jej zakończeniu podjęto starania w celu ochrony puszczy, które zaowocowały utworzeniem w 1959 Kampinoskiego Parku Narodowego.
+W latach 1915–1961 w zachodniej części puszczy działała [[Kolej leśna Puszczy Kampinoskiej|kolej leśna]]<ref name=":0">{{Cytuj |autor = Bogdan Pokropiński |tytuł = Sochaczewska kolej wąskotorowa |data = 2012 |isbn = 9788320618457 |wydanie = 1 |s = 7 |język = pl}}</ref>.
 == Ochrona przyrody ==
 [[Kampinoski Park Narodowy]] posiada 22 [[Obszar ochrony ścisłej|obszary ochrony ścisłej]], stanowiące 12% jego terenu. Pozostałą część zajmują obszary ochrony częściowej (80,4% terenu) i ochrony krajobrazowej (7,6%). Wokół Parku rozciąga się [[Otulina (ochrona przyrody)|otulina]] o powierzchni ponad 37 tys. ha.
-Od [[2000]] roku KPN jest Rezerwatem Biosfery „Puszcza Kampinoska”. Został też uznany przez [[Parlament Europejski]] za [[ostoja (ekologia)|ostoję]] ptaków o randze europejskiej.
+Od 2000 roku KPN jest Rezerwatem Biosfery „Puszcza Kampinoska”. Został też uznany przez [[Parlament Europejski]] za [[ostoja (ekologia)|ostoję]] ptaków o randze europejskiej.
 == Turystyka ==
 Przez Puszczę Kampinoską prowadzą liczne [[Szlak turystyczny|szlaki turystyczne]] piesze i rowerowe (np. [[Kampinoski Szlak Rowerowy]]), a także ścieżki dydaktyczne.
+== Przypisy ==
+{{Przypisy}}
 == Bibliografia ==
-* Lechosław Herz, [[2002]], ''Puszcza Kampinoska'', Pruszków, Wyd. Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, ISBN 83-85557-96-2.
+* {{Cytuj|autor = Lechosław Herz |tytuł = Puszcza Kampinoska |data = 2002 |isbn = 83-85557-96-2 |miejsce = Pruszków |wydawca = Oficyna Wydawnicza „Rewasz” |oclc = 749565601}}
-* Marcin Zamorski, [[2006]], ''Spacerem, rowerem... Puszcza Kampinoska i okolice'', Warszawa, Wyd. Wydawnictwo Rajd, ISBN 978-83-919217-6-0.
+* {{Cytuj|autor = Marcin Zamorski |data =2006 |tytuł = Spacerem, rowerem... Puszcza Kampinoska i okolice |miejsce = Warszawa|wydawca = Wydawnictwo Rajd |isbn =978-83-919217-6-0}}
 == Linki zewnętrzne ==
-* [http://www.kampinoska.waw.pl Puszcza Kampinoska – serwis]
+* [https://kampinoskiparknarodowy.blogspot.com Puszcza Kampinoska – serwis]
 * [http://www.puszczakampinoska.pl Przewodnik po Kampinosie]
-* [http://kampinoski.net Forum Turystyka w Puszczy Kampinoskiej]
 * [http://kampinoski-szwendak.pl/mapa.html Mapa puszczy w serwisie kampinoski-szwendak.pl]
 {{Lasy w Polsce}}
+{{Kontrola autorytatywna}}
 [[Kategoria:Kampinoski Park Narodowy]]
-[[Kategoria:Obszary Natura 2000 w Polsce]]
+[[Kategoria:Obszary Natura 2000 w województwie mazowieckim]]
-[[Kategoria:Lasy województwa mazowieckiego]]
+[[Kategoria:Lasy w województwie mazowieckim|Kampinoska Puszcza]]
 [[Kategoria:Rezerwaty biosfery w Polsce]]

Zachodniopomorskie	Puszcza Barlinecka Lasy Dębnieńskie Lasy Mieszkowickie Lasy Wałeckie Puszcza Bukowa Puszcza Drawska Puszcza Goleniowska Puszcza Koszalińska Puszcza Piaskowa Puszcza Wkrzańska Bory Myśliborskie
Pomorskie	Bory Tucholskie Puszcza Kaszubska Puszcza Słupska Puszcza Wierzchucińska Puszcza Darżlubska Lasy Mirachowskie Lasy Iławskie
Podlaskie	Puszcza Augustowska Puszcza Białowieska Puszcza Knyszyńska Puszcza Mielnicka Puszcza Piska
Warmińsko-mazurskie	Puszcza Borecka Puszcza Napiwodzko-Ramucka Puszcza Nidzicka Puszcza Piska Lasy Iławskie Puszcza Romincka

Lubuskie	Puszcza Gorzowska Lasy Dębnieńskie Bory Dolnośląskie Puszcza Notecka Puszcza Drawska Puszcza Rzepińska
Wielkopolskie	Lasy Milickie Lasy Lesznowskie Puszcza Notecka Wielki Łęg Obrzański Nadnoteckie Łęgi Puszcza Drawska Puszcza nad Gwdą Puszcza Genowefska Puszcza Grodziecko-Chocka Lasy Wałecko-Pilskie Puszcza Zielonka Puszcza Bieniszewska Dąbrowy Krotoszyńskie Lasy Powidzkie Lasy Gnieźnieńskie Lasy Ostrzeszowskie Las Drążkowski
Kujawsko-pomorskie	Puszcza Bydgoska Bory Tucholskie Lasy Gostynińsko-Włocławskie
Mazowieckie	Puszcza Biała Puszcza Bolimowska Puszcza Jaktorowska Puszcza Kamieniecka Puszcza Kampinoska Puszcza Kozienicka Puszcza Kurpiowska Puszcza Stromecka Lasy Gostynińsko-Włocławskie Lasy Koneckie

Dolnośląskie	Bory Dolnośląskie Grądy Odrzańskie Łęgi Odrzańskie
Opolskie	Bory Namysłowskie Bory Niemodlińskie Las Niemysłowicki Las Prudnicki Bory Stobrawskie Grądy Odrzańskie Lasy Turawskie
Śląskie	Lasy Pszczyńskie Lasy Lublinieckie Lasy Nad Górną Liswartą Lasy Raciborskie Leśny pas ochronny GOP
Łódzkie	Lasy Spalskie Puszcza Pilicka

Świętokrzyskie	Lasy Włoszczowskie Lasy Koneckie Puszcza Świętokrzyska
Małopolskie	Puszcza Niepołomicka
Lubelskie	Puszcza Solska Lasy Janowskie Lasy Strzeleckie Lasy Kozłowieckie
Podkarpackie	Puszcza Sandomierska Lasy Janowskie