Stare Miasto w Tallinnie: Różnice pomiędzy wersjami

Zabytkowe centrum Tallina^[1]^[a]
	Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Państwo	Estonia
Typ	kulturowy
Spełniane kryterium	II, IV
Numer ref.	822
Region	Europa i Ameryka Północna
	Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę	1997; na 21. sesji
	Położenie na mapie Tallinna Zabytkowe centrum Tallina
	Położenie na mapie Estonii Zabytkowe centrum Tallina
	59°26′14″N 24°44′43″E/59,437222 24,745278
	Multimedia w Wikimedia Commons
	↑ Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO ; ↑ Oficjalny podział dokonany przez UNESCO ;

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Aktualna wersja na dzień 22:28, 10 kwi 2024

Stare Miasto^[2] (est. Tallinna vanalinn) – zabytkowe centrum stolicy Estonii, rozwijającej się w przeszłości jako kluczowy ośrodek Hanzy, którego świetność widoczna jest w przepychu budowli publicznych (szczególnie kościołów) oraz architektury domów kupieckich, wyjątkowo dobrze zachowanych pomimo szkód wyrządzonych na przestrzeni wieków^[1].

8 kwietnia 1997 Stare Miasto w Tallinnie zostało uznane za zabytek narodowy Estonii i wpisane na Państwową Listę Pomników Kultury (Kultuurimälestiste riiklik register) pod numerem 2589^[3].

7 grudnia 1997 roku Stare Miasto w Tallinnie zostało wpisane na Listę światowego dziedzictwa UNESCO^[4].

Stare Miasto w Tallinnie składa się z dwóch części: Górnego Miasta, położonego na wysokim, wapiennym wzgórzu i Dolnego Miasta rozciągającego się u jego stóp. Charakterystyczna panorama miasta, która tworzy wiele wież kościelnych, widoczna jest z daleka, zarówno od strony lądu, jak i morza. Obszar chroniony Starego Miasta ma powierzchnię 113 ha, a rozciągająca się wokół niego strefa buforowa – 2253 ha^[5].

Historia

Badania archeologiczne wykazały, że od X–XI wieku na płaskowyżu wzgórza Toompea istniała twierdza, a u jej podnóża ośrodek handlowy i port, będący elementem szlaku wikingów prowadzącego do Konstantynopola. Wraz z rozwojem handlu bałtyckiego rozwinęła się w tym miejscu osada, znana wówczas jako Lyndanise (Rewal w języku niemieckim, Koływań w języku rosyjskim). W 1219 roku Tallinn został zajęty przez wojska króla duńskiego Waldemara II, który umocnił fortyfikacje na wzgórzu Toompea i zbudował pierwszy kościół. Po powrocie pod bezpośrednią jurysdykcję papieską w latach 1226–1227 miasto zostało podzielone na dwie części: Forteca (castrum) i Dolne Miasto (suburbum). W 1230 roku z Gotlandii do Tallinna przybyło 200 niemieckich kupców, którzy osiedlili się wokół nowego kościoła pod wezwaniem Świętego Mikołaja, obok już istniejących estońskich, skandynawskich i rosyjskich osad handlowych.

W 1248 Tallinn otrzymał prawo lubeckie, stając się w 1285 roku pełnoprawnym członkiem Hanzy. W XIV wieku nastąpił szybki rozwój miasta, które w 1310 roku otoczono murem obronnym. Tallinn znalazł się pod władzą inflanckiej gałęzi zakonu krzyżackiego, która później rozbudowała zamek Toompea. W XV wieku zbudowano nowy ratusz i inne budynki użyteczności publicznej, a drewniane domy kupieckie przebudowano na kamienne. W 1561 roku Tallinn został włączony do Szwecji. Po pożarze zamku Toompea w 1684 roku jego odbudową zajęli się architekci szwedzcy. W 1710 roku miasto poddało się wojskom cara Piotra I, a w jego dziejach nastąpił okres stagnacji handlowej i kulturalnej. Poprawa nastąpiła, gdy zostało ono prowincjonalnym centrum administracyjnym. W 1944 roku miasto zostało zbombardowane, uszkodzony został kościół św Mikołaja i teren wokół niego^[5].

Tallinn obecnie

Tallinn stanowi wyjątkowy przykład kompletnego i dobrze zachowanego średniowiecznego miasta targowego w Europie północnej. Dominantą jest wapienne wzgórze Toompea. W jego zachodniej części znajduje się zamek, z którego zachowała się wieża Długi Herman, dwie baszty i mury od strony zachodniej, północnej i wschodniej. Nieopodal znajduje się katedra, pierwotnie gotycka, później rozbudowana i przebudowana. Dolne Miasto zachowało w dużej mierze średniowieczny charakter z parcelami (nienaruszonymi od XIII/XIV wieku), wąskimi, krętymi uliczkami i mieszczańskimi domami. Wokół placu otaczającego ratusz (1371-1404) w wyjątkowo dobrym stanie zachowały się domy mieszczańskie z parterami wykorzystywanymi jako mieszkania i górnymi kondygnacjami używanymi jako spichlerze i magazyny. Przykładem gotyku północnego jest Dom Wielkiej Gildii z 1410 roku. W obrębie murów miejskich zachowało się też kilka średniowiecznych kościołów, tym kościół św. Mikołaja i kościół św Olafa^[5]. Fragmentarycznie zachowały się także dwa zespoły klasztorne: zrujnowany klasztor dominikanów św. Katarzyny i klasztor cysterek św. Michała, z kościołem przebudowanym w XVIII w. na prawosławną cerkiew^[6].

Działania ochronne

Obszar chroniony Starego Miasta w Tallinnie został ustanowiony w 1966 roku na mocy rozporządzenia Nr 360 Rady Ministrów Estońskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, potwierdzonym w 1996 roku przez Ministerstwo Kultury Republiki Estońskiej; stał się w ten sposób pierwszym obszarem chronionym na terenie byłego ZSRR. Status ten uzupełniło kilka późniejszych dokumentów rządowych i lokalnych. Znalazły się w nich przepisy dotyczące dziedzictwa obszaru chronionego Starego Miasta (Centrum Historycznego) w Tallinnie, opracowane na podstawie aktu ochrony dziedzictwa UNESCO (Heritage Conservation Act) z 2002 roku (zmienionym w 2011 roku). Granice obszaru chronionego wpisanego na Listę Światowego Dziedzictwa i jego strefy buforowej zostały zmienione w 2008 roku w celu dostosowania jego granic do granic obszaru chronionego Starego Miasta w Tallinnie, uznanego za zabytek narodowy Estonii. Kierując się powyższym przesłaniem powiększono obszar obejmujący historyczne centrum z 60 do 113 ha. Obecnie obejmuje ono Górne Miasto (Toompea), Dolne Miasto wewnątrz średniowiecznych murów, a także XVII-wieczne zabytkowe fortyfikacje otaczające całą Starówkę oraz główne XIX-wieczne budowle, krajobrazy uliczne i widoki urbanistyczne, tworzące dzisiaj teren zielony wokół średniowiecznego miasta. Aby zapewnić bardziej kompleksową ochronę historycznego centrum w powiększono też strefę buforową z 370 do 2253 ha. Celem tych zmian była koordynacja działań konserwatorskich, planistycznych organizacyjnych i administracyjnych podejmowanych dla zachowania historycznego centrum Tallinna. Dla realizacji tych zadań powołano w 2010 roku komisję zarządzającą Starym Miastem w Tallinnie^[5].

Przypisy

↑ ^a ^b Polski Komitet ds. UNESCO: Estonia. www.unesco.pl. [dostęp 2014-07-09]. (ang.).
↑ Polski egzonim uchwalony na 104. posiedzeniu KSNG.
↑ Kultuurimälestiste Riiklik Register: 2589 Tallinna vanalinn, I – II a- tuh – muinsuskaitseala – Mälestised. register.muinas.ee. [dostęp 2014-07-10]. (est.).
↑ UNESCO World Heritage Centre: World Heritage Committee Inscribes 46 New Sites on World Heritage List. whc.unesco.org. [dostęp 2014-07-09]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d UNESCO World Heritage Centre: Historic Centre (Old Town) of Tallinn. whc.unesco.org. [dostęp 2014-07-09]. (ang.).
↑ W. Raam, Architiekturnyje pamiatniki Estonii, Iskusstwo, Moskwa 1974, s. 88-90.

Linki zewnętrzne

Digital Tallinn (ang.)
Zdjęcia Starego Tallinna. ourplaceworldheritage.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-14)]. na stronie Our Place World Heritage (ang.)

[2] Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO

[3] Oficjalny podział dokonany przez UNESCO

[UNESCO2-1] Polski Komitet ds. UNESCO: Estonia. www.unesco.pl. [dostęp 2014-07-09]. (ang.).

[4] Polski egzonim uchwalony na 104. posiedzeniu KSNG.

[5] Kultuurimälestiste Riiklik Register: 2589 Tallinna vanalinn, I – II a- tuh – muinsuskaitseala – Mälestised. register.muinas.ee. [dostęp 2014-07-10]. (est.).

[6] UNESCO World Heritage Centre: World Heritage Committee Inscribes 46 New Sites on World Heritage List. whc.unesco.org. [dostęp 2014-07-09]. (ang.).

[UNESCO-7] UNESCO World Heritage Centre: Historic Centre (Old Town) of Tallinn. whc.unesco.org. [dostęp 2014-07-09]. (ang.).

[8] W. Raam, Architiekturnyje pamiatniki Estonii, Iskusstwo, Moskwa 1974, s. 88-90.

[1]

[a]

[b]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

@@ Linia 18: / Linia 18: @@
 '''Stare Miasto'''<ref>Polski [[egzonim]] uchwalony na [http://ksng.gugik.gov.pl/pliki/zmiany_egzonimow/zmiany_egzonimow_na_104_posiedzeniu.pdf 104. posiedzeniu] [[KSNG]].</ref> ({{W języku|et|Tallinna vanalinn}}) – zabytkowe centrum stolicy [[Estonia|Estonii]], rozwijającej się w przeszłości jako kluczowy ośrodek Hanzy, którego świetność widoczna jest w przepychu budowli publicznych (szczególnie kościołów) oraz architektury domów kupieckich, wyjątkowo dobrze zachowanych pomimo szkód wyrządzonych na przestrzeni wieków<ref name=UNESCO2>{{cytuj stronę|url= http://www.unesco.pl/?id=259 |tytuł= Estonia |autor= Polski Komitet ds. UNESCO |opublikowany = www.unesco.pl |język=en|data dostępu=2014-07-09}}</ref>.
-kwietnia 1997 Stare Miasto w Tallinnie zostało uznane za zabytek narodowy Estonii i wpisane na Państwową Listę Pomników Kultury (Kultuurimälestiste riikliu register) pod numerem 2589<ref>{{cytuj stronę|url= http://register.muinas.ee/?menuID=monument&action=view&id=2589|tytuł= 2589 Tallinna vanalinn, I – II a- tuh – muinsuskaitseala – Mälestised |autor= Kultuurimälestiste Riiklik Register |opublikowany = register.muinas.ee |język=et|data dostępu=2014-07-10}}</ref>.
+kwietnia 1997 Stare Miasto w Tallinnie zostało uznane za zabytek narodowy Estonii i wpisane na Państwową Listę Pomników Kultury (''Kultuurimälestiste riiklik register'') pod numerem 2589<ref>{{cytuj stronę|url= http://register.muinas.ee/?menuID=monument&action=view&id=2589|tytuł= 2589 Tallinna vanalinn, I – II a- tuh – muinsuskaitseala – Mälestised |autor= Kultuurimälestiste Riiklik Register |opublikowany = register.muinas.ee |język=et|data dostępu=2014-07-10}}</ref>.
 grudnia 1997 roku Stare Miasto w Tallinnie zostało wpisane na [[Lista światowego dziedzictwa UNESCO|Listę światowego dziedzictwa UNESCO]]<ref>{{cytuj stronę|url= http://whc.unesco.org/en/news/180|tytuł= World Heritage Committee Inscribes 46 New Sites on World Heritage List |autor= UNESCO World Heritage Centre |opublikowany = whc.unesco.org |język=en|data dostępu=2014-07-09}}</ref>.
@@ Linia 25: / Linia 25: @@
 == Historia ==
-Badania archeologiczne wykazały, że od X–XI wieku na płaskowyżu wzgórza Toompea istniała twierdza, a u jej podnóża ośrodek handlowy i port, będący elementem szlaku [[wikingowie|wikingów]] prowadzącego do [[Konstantynopol]]a. Wraz z rozwojem handlu bałtyckiego rozwinęła się w tym miejscu osada, znana wówczas jako Lyndanise (Rewal w [[język niemiecki|języku niemieckim]], Koływań w [[język rosyjski|języku rosyjskim]]). W 1219 roku Tallinn został zajęty przez wojska króla [[Władcy Danii|duńskiego]] [[Waldemar II Zwycięski|Waldemara II]], który umocnił fortyfikacje na wzgórzu Toompea i zbudował pierwszy kościół. Po powrocie pod bezpośrednią jurysdykcję papieską w latach 1226–1227 miasto zostało podzielone na dwie części: Forteca (''castrum'') i Dolne Miasto (''suburbum''). W 1230 roku z [[Gotlandia|Gotlandii]] do Tallinna przybyło 200 niemieckich kupców, którzy osiedlili się wokół nowego kościoła pod wezwaniem Świętego Mikołaja, obok już istniejących estońskich, skandynawskich i rosyjskich osad handlowych.
+Badania archeologiczne wykazały, że od X–XI wieku na płaskowyżu wzgórza [[Toompea]] istniała twierdza, a u jej podnóża ośrodek handlowy i port, będący elementem szlaku [[wikingowie|wikingów]] prowadzącego do [[Konstantynopol]]a. Wraz z rozwojem handlu bałtyckiego rozwinęła się w tym miejscu osada, znana wówczas jako Lyndanise (Rewal w [[język niemiecki|języku niemieckim]], Koływań w [[język rosyjski|języku rosyjskim]]). W 1219 roku Tallinn został zajęty przez wojska króla [[Władcy Danii|duńskiego]] [[Waldemar II Zwycięski|Waldemara II]], który umocnił fortyfikacje na wzgórzu Toompea i zbudował pierwszy kościół. Po powrocie pod bezpośrednią jurysdykcję papieską w latach 1226–1227 miasto zostało podzielone na dwie części: Forteca (''castrum'') i Dolne Miasto (''suburbum''). W 1230 roku z [[Gotlandia|Gotlandii]] do Tallinna przybyło 200 niemieckich kupców, którzy osiedlili się wokół nowego kościoła pod wezwaniem Świętego Mikołaja, obok już istniejących estońskich, skandynawskich i rosyjskich osad handlowych.
 [[Plik:Tallinn Olearius.jpg|thumb|left|Tallinn w XVII w., [[sztych (sztuka)|sztych]] [[Adam Olearius|Adama Oleariusa]]]]
-W 1248 Tallinn otrzymał [[prawo lubeckie]], stając się w 1285 roku pełnoprawnym członkiem [[Hanza|Hanzy]]. W XIV wieku nastąpił szybki rozwój miasta, które w 1310 roku otoczono murem obronnym. Tallina znalazł się pod władzą [[kawalerowie mieczowi|kawalerów mieczowych]], którzy później rozbudowali zamek Toompea. W XV wieku zbudowano nowy ratusz i inne budynki użyteczności publicznej, a drewniane domy kupieckie przebudowano na kamienne. W 1561 roku Tallinn został włączony do [[Szwecja|Szwecji]]. Po pożarze zamku Toompea w 1684 roku jego odbudową zajęli się architekci szwedzcy. W 1710 roku miasto poddało się wojskom cara [[Piotr I Wielki|Piotra I]], a w jego dziejach nastąpił okres stagnacji handlowej i kulturalnej. Poprawa nastąpiła, gdy zostało ono prowincjonalnym centrum administracyjnym. W 1944 roku miasto zostało zbombardowane, uszkodzony został [[kościół św. Mikołaja w Tallinnie|kościół św Mikołaja]] i teren wokół niego<ref name="UNESCO" />.
+W 1248 Tallinn otrzymał [[prawo lubeckie]], stając się w 1285 roku pełnoprawnym członkiem [[Hanza|Hanzy]]. W XIV wieku nastąpił szybki rozwój miasta, które w 1310 roku otoczono [[Mury obronne i baszty w Tallinnie|murem obronnym]]. Tallinn znalazł się pod władzą [[Zakon krzyżacki#Inflancka gałąź zakonu krzyżackiego|inflanckiej gałęzi zakonu krzyżackiego]], która później rozbudowała [[zamek Toompea]]. W XV wieku zbudowano nowy ratusz i inne budynki użyteczności publicznej, a drewniane domy kupieckie przebudowano na kamienne. W 1561 roku Tallinn został włączony do [[Szwecja|Szwecji]]. Po pożarze zamku Toompea w 1684 roku jego odbudową zajęli się architekci szwedzcy. W 1710 roku miasto poddało się wojskom cara [[Piotr I Wielki|Piotra I]], a w jego dziejach nastąpił okres stagnacji handlowej i kulturalnej. Poprawa nastąpiła, gdy zostało ono prowincjonalnym centrum administracyjnym. W 1944 roku miasto zostało zbombardowane, uszkodzony został [[kościół św. Mikołaja w Tallinnie|kościół św Mikołaja]] i teren wokół niego<ref name="UNESCO" />.
 == Tallinn obecnie ==
-Tallin stanowi wyjątkowy przykład kompletnego i dobrze zachowanego średniowiecznego miasta targowego w Europie północnej. Dominantą jest wapienne wzgórze Toompea. W jego zachodniej części znajduje się zamek, z którego zachowała się wieża [[Długi Herman]], dwie baszty i mury od strony zachodniej, północnej i wschodniej. Nieopodal znajduje się [[katedra Najświętszej Maryi Panny w Tallinnie|katedra]], pierwotnie gotycka, później rozbudowana i przebudowana.
+Tallinn stanowi wyjątkowy przykład kompletnego i dobrze zachowanego średniowiecznego miasta targowego w Europie północnej. Dominantą jest wapienne wzgórze Toompea. W jego zachodniej części znajduje się zamek, z którego zachowała się wieża [[Długi Herman]], dwie baszty i mury od strony zachodniej, północnej i wschodniej. Nieopodal znajduje się [[katedra Najświętszej Maryi Panny w Tallinnie|katedra]], pierwotnie gotycka, później rozbudowana i przebudowana.
-Dolne Miasto zachowało w dużej mierze średniowieczny charakter z parcelami (nienaruszonymi od XIII/XIV wieku), wąskimi, krętymi uliczkami i mieszczańskimi domami. Wokół placu otaczającego [[ratusz w Tallinnie|ratusz]] (1371-1404) w wyjątkowo dobrym stanie zachowały się domy mieszczańskie z parterami wykorzystywanymi jako mieszkania i górnymi kondygnacjami używanymi jako spichlerze i magazyny. Przykładem gotyku północnego jest Dom Wielkiej Gildii z 1410 roku. W obrębie murów miejskich zachowało się też kilka średniowiecznych kościołów, tym [[kościół św. Mikołaja w Tallinnie|kościół św. Mikołaja]] i [[kościół św. Olafa w Tallinnie|kościół św Olafa]], a także dwa zespoły klasztorne: klasztor dominikanów św. Katarzyny i klasztor cystersów św. Michała<ref name="UNESCO" />.
+Dolne Miasto zachowało w dużej mierze średniowieczny charakter z parcelami (nienaruszonymi od XIII/XIV wieku), wąskimi, krętymi uliczkami i mieszczańskimi domami. Wokół placu otaczającego [[ratusz w Tallinnie|ratusz]] (1371-1404) w wyjątkowo dobrym stanie zachowały się domy mieszczańskie z parterami wykorzystywanymi jako mieszkania i górnymi kondygnacjami używanymi jako spichlerze i magazyny. Przykładem gotyku północnego jest Dom Wielkiej Gildii z 1410 roku. W obrębie murów miejskich zachowało się też kilka średniowiecznych kościołów, tym [[kościół św. Mikołaja w Tallinnie|kościół św. Mikołaja]] i [[kościół św. Olafa w Tallinnie|kościół św Olafa]]<ref name="UNESCO" />. Fragmentarycznie zachowały się także dwa zespoły klasztorne: zrujnowany [[Klasztor Dominikanów w Tallinnie|klasztor dominikanów św. Katarzyny]] i [[Klasztor Cysterek w Tallinnie|klasztor cysterek św. Michała]], z kościołem przebudowanym w XVIII w. na [[Sobór Przemienienia Pańskiego w Tallinnie|prawosławną cerkiew]]<ref>W. Raam, ''Architiekturnyje pamiatniki Estonii'', Iskusstwo, Moskwa 1974, s. 88-90.</ref>.
 == Działania ochronne ==
@@ Linia 43: / Linia 43: @@
 == Linki zewnętrzne ==
 * [http://www.tallinn.info/flash/ Digital Tallinn] {{lang|en}}
-* [http://www.ourplaceworldheritage.com/custom.cfm?action=WHsite&whsiteid=822 Zdjęcia Starego Tallinna] na stronie Our Place World Heritage {{lang|en}}
+* {{Cytuj stronę | url = http://www.ourplaceworldheritage.com/custom.cfm?action=WHsite&whsiteid=822 | tytuł = Zdjęcia Starego Tallinna | opublikowany = ourplaceworldheritage.com | archiwum = https://web.archive.org/web/20140714204218/http://www.ourplaceworldheritage.com/custom.cfm?action=WHsite&whsiteid=822 | zarchiwizowano = 2014-07-14}} na stronie Our Place World Heritage {{lang|en}}
 {{Obiekty UNESCO w Estonii}}