Przedbródek: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
ilustracja |
m dr. tech. |
||
| (Nie pokazano 3 wersji utworzonych przez 3 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
[[plik:Periplaneta Labium, beschriftet.jpg|thumb|Warga dolna [[przybyszka amerykańska|przybyszki amerykańskiej]]. Przedbródek podpisany ''' |
[[plik:Periplaneta Labium, beschriftet.jpg|thumb|Warga dolna [[przybyszka amerykańska|przybyszki amerykańskiej]]. Przedbródek podpisany '''Praementum''']] |
||
'''Przedbródek'''{{r|B1|Wanat}} ({{w języku|la| |
'''Przedbródek'''{{r|B1|Wanat}} ({{w języku|la|praementum, labiostipites, pars stipitalis labii}}) – element [[Głowa owadów#Aparaty gębowe oraz ich budowa|narządów gębowych]] [[owady|owadów]], wchodzący w skład [[warga dolna|wargi dolnej]]. |
||
Przedbródek jest częścią wargi dolnej położoną bardziej odsiebnie (wierzchołkowo) niż [[zabródek]]{{r|Snodgrass}}, od którego to oddzielona jest szwem wargowym ({{w języku|la|sutura labialis}}){{r|MMG}}. W pierwotnym planie budowy aparatu gębowego na przedbródku osadzone są parzyste: [[języczek owadów|języczki]], [[przyjęzyczki]] i [[głaszczki wargowe]]. Ponieważ warga dolna powstaje z przekształcenia się [[szczęki (anatomia)|szczęk]] drugiej pary, przedbródek jest [[Homologia (biologia)|narządem homologicznym]] połączonych [[pieniek|pieńków]] szczęk (stąd nazwa ''labiostipites''), języczki są homologami [[żuwka wewnętrzna|żuwek wewnętrznych]], przyjęzyczki – [[żuwka zewnętrzna|żuwek zewnętrznych]], a głaszczki wargowe – głaszczków szczękowych{{r|B1|Snodgrass}}. Boczne regiony przedbródka, na których osadzone są głaszczki, mogą być zróżnicowane od jego części środkowej. Wówczas noszą nazwę [[palpiger]]ów i są [[Narządy analogiczne|narządami analogicznymi]] do palpiferów szczęk pierwszej pary. Przedbródek wraz ze wszystkimi osadzonymi nań przydatkami określa się jako [[prelabium]]{{r|Snodgrass}}. |
Przedbródek jest częścią wargi dolnej położoną bardziej odsiebnie (wierzchołkowo) niż [[zabródek]]{{r|Snodgrass}}, od którego to oddzielona jest szwem wargowym ({{w języku|la|sutura labialis}}){{r|MMG}}. W pierwotnym planie budowy aparatu gębowego na przedbródku osadzone są parzyste: [[języczek owadów|języczki]], [[przyjęzyczki]] i [[głaszczki wargowe]]. Ponieważ warga dolna powstaje z przekształcenia się [[szczęki (anatomia)|szczęk]] drugiej pary, przedbródek jest [[Homologia (biologia)|narządem homologicznym]] połączonych [[pieniek|pieńków]] szczęk (stąd nazwa ''labiostipites''), języczki są homologami [[żuwka wewnętrzna|żuwek wewnętrznych]], przyjęzyczki – [[żuwka zewnętrzna|żuwek zewnętrznych]], a głaszczki wargowe – głaszczków szczękowych{{r|B1|Snodgrass}}. Boczne regiony przedbródka, na których osadzone są głaszczki, mogą być zróżnicowane od jego części środkowej. Wówczas noszą nazwę [[palpiger]]ów i są [[Narządy analogiczne|narządami analogicznymi]] do palpiferów szczęk pierwszej pary. Przedbródek wraz ze wszystkimi osadzonymi nań przydatkami określa się jako [[prelabium]]{{r|Snodgrass}}. |
||
| Linia 6: | Linia 6: | ||
Przedbródek funkcjonuje jako miejsce zaczepu dla licznych mięśni{{r|Snodgrass}}. Z fragmy [[zapolitca|zapotylicznej]] dochodzą doń ''[[musculus postoccipitopraementalis|musculi postoccipitopraementales]]'', a z tylnych ramion [[tentorium]] ''[[musculus tentorioglandularis|musculi tentorioglandulares]]'' i ''[[musculus tentoriopraementalis|musculi tentoriopraementales]]''{{r|Wipfleretal}}. Te drugie służą za przywodziciele i zwykle występują w liczbie czterech par. Z kolei mięśnie wychodzące z zabródka (lub [[podbórdek|podbródka]]) i zaczepiające się na przedbródku funkcjonują jako wciągacze, np. ''[[musculus submentopraementalis]]'' i ''[[musculus praementomembranus]]''{{r|Snodgrass|Wipfleretal}}. Punkty początkowe w przedbródku mają mięśnie języczków (''[[musculus praementoglossalis|musculi praementoglossales]]''), przyjęzyczków (''[[musculus praementoparaglossalis|musculi praementoparaglossalis]]''), głaszczków wargowych (''[[musculus praementopalpalis internus]]'', ''[[musculus praementopalpalis externus]]'', ''[[musculus palpopalpalis labii primus]]'') oraz [[saliwarium]] (''[[musculus praementosalivaris anterior]]'' i ''[[musculus praementosalivaris posterior]]''){{r|Snodgrass|Wipfleretal}}. |
Przedbródek funkcjonuje jako miejsce zaczepu dla licznych mięśni{{r|Snodgrass}}. Z fragmy [[zapolitca|zapotylicznej]] dochodzą doń ''[[musculus postoccipitopraementalis|musculi postoccipitopraementales]]'', a z tylnych ramion [[tentorium]] ''[[musculus tentorioglandularis|musculi tentorioglandulares]]'' i ''[[musculus tentoriopraementalis|musculi tentoriopraementales]]''{{r|Wipfleretal}}. Te drugie służą za przywodziciele i zwykle występują w liczbie czterech par. Z kolei mięśnie wychodzące z zabródka (lub [[podbórdek|podbródka]]) i zaczepiające się na przedbródku funkcjonują jako wciągacze, np. ''[[musculus submentopraementalis]]'' i ''[[musculus praementomembranus]]''{{r|Snodgrass|Wipfleretal}}. Punkty początkowe w przedbródku mają mięśnie języczków (''[[musculus praementoglossalis|musculi praementoglossales]]''), przyjęzyczków (''[[musculus praementoparaglossalis|musculi praementoparaglossalis]]''), głaszczków wargowych (''[[musculus praementopalpalis internus]]'', ''[[musculus praementopalpalis externus]]'', ''[[musculus palpopalpalis labii primus]]'') oraz [[saliwarium]] (''[[musculus praementosalivaris anterior]]'' i ''[[musculus praementosalivaris posterior]]''){{r|Snodgrass|Wipfleretal}}. |
||
Przedbródek może przybierać różne kształty i rozmiary. U [[imago|dorosłych]] [[chrząszcze|chrząszczy]] zwykle jest niewielkich rozmiarów, natomiast u wielu [[błonkoskrzydłe|błonkówek]] stanowi największą część wargi dolnej. U [[larwa|larw]] [[ważki|ważek]] duży przedbródek jest zaopatrzony w przesunięte w kąty wierzchołkowe, pazurkowate głaszczki, wchodząc w skład [[maska (anatomia)|maski]]. Brzuszna ściana przedbródka w pierwotnym planie budowy ma pojedynczą [[skleryt|sklerotyzację]] (płytkę), jednak często ma więcej sklerytów lub też nie ma ich wcale, będąc w całości błoniastą. U dorosłych chrząszczy mogą występować dwa skleryty boczne. U larw chrząszczy i dorosłych [[sieciarki|sieciarek]] częsty jest podział spodu przedbródka na bliższą nasadzie płytkę lub parę płytek, służącą za punkt przyczepu mięśni wciągaczy wychodzących z zabródka, oraz dalszą płytkę lub grupę płytek, służącą za punkt przyczepu mięśni przywodzicieli. Do grzbietowej lub przedniej |
Przedbródek może przybierać różne kształty i rozmiary. U [[imago|dorosłych]] [[chrząszcze|chrząszczy]] zwykle jest niewielkich rozmiarów, natomiast u wielu [[błonkoskrzydłe|błonkówek]] stanowi największą część wargi dolnej. U [[larwa|larw]] [[ważki|ważek]] duży przedbródek jest zaopatrzony w przesunięte w kąty wierzchołkowe, pazurkowate głaszczki, wchodząc w skład [[maska (anatomia)|maski]]. Brzuszna ściana przedbródka w pierwotnym planie budowy ma pojedynczą [[skleryt|sklerotyzację]] (płytkę), jednak często ma więcej sklerytów lub też nie ma ich wcale, będąc w całości błoniastą. U dorosłych chrząszczy mogą występować dwa skleryty boczne. U larw chrząszczy i dorosłych [[sieciarki|sieciarek]] częsty jest podział spodu przedbródka na bliższą nasadzie płytkę lub parę płytek, służącą za punkt przyczepu mięśni wciągaczy wychodzących z zabródka, oraz dalszą płytkę lub grupę płytek, służącą za punkt przyczepu mięśni przywodzicieli. Do grzbietowej lub przedniej ściany przedbródka u larw wielu owadów [[skrytoskrzydłe|skrytoskrzydłych]] przyrastać może [[podgębie]]{{r|Snodgrass}}. U [[pszczoły|pszczół]] przedbródek stanowi dolną, nasadową część trąbki zasysającej pokarm{{r|Banaszak}}. Silnym przekształceniom przedbródek ulega u [[muchówki|muchówek]]. W aparacie kłująco-ssącym [[hematofag]]icznych [[długorogie|muchówek długoczułkich]] wchodzi w skład mięsistej pochewki dla [[kłujka|kłujki]], czasem także ją podtrzymując przy wbijaniu. W aparacie gębowym typu liżąco-ssącego [[muchówki łękoryse|muchówek łękorysych]] (Cyclorrhapa) formuje część mięsistego ryjka, zwaną [[teka (anatomia)|teką]], zaś osadzone na niej głaszczki wargowe tworzą [[tarcza oralna|tarczę oralną]], u form hematofagicznych zesklerotyzowaną i ząbkowaną{{r|SG}}. Grzbietowa ściana sklerytu utworzonego przez brzuszną ścianę przedbródka nosi u muchówek łękorysych nazwę '''''hypoglossa'''''{{r|MMG}}. |
||
== Przypisy == |
== Przypisy == |
||
| Linia 16: | Linia 16: | ||
<ref name=SG>{{cytuj książkę | tytuł = Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne | inni = Czesław Błaszak (red.) | autor r = Ryszard Szadziewski, Wojciech Giłka | rozdział = Rząd: muchówki – Diptera | wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN | rok = 2012 | strony = 390-402}}</ref> |
<ref name=SG>{{cytuj książkę | tytuł = Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne | inni = Czesław Błaszak (red.) | autor r = Ryszard Szadziewski, Wojciech Giłka | rozdział = Rząd: muchówki – Diptera | wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN | rok = 2012 | strony = 390-402}}</ref> |
||
<ref name="Wanat">{{Cytuj książkę | tytuł = Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 2 Tchawkodyszne | inni = Czesław Błaszak (red. nauk.) | rozdział = rząd: chrząszcze – Coleoptera | autor r = Marek Wanat | data = 2012 | wydawca = [[Wydawnictwo Naukowe PWN]] | miejsce = Warszawa | strony = 257-260}}</ref> |
<ref name="Wanat">{{Cytuj książkę | tytuł = Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 2 Tchawkodyszne | inni = Czesław Błaszak (red. nauk.) | rozdział = rząd: chrząszcze – Coleoptera | autor r = Marek Wanat | data = 2012 | wydawca = [[Wydawnictwo Naukowe PWN]] | miejsce = Warszawa | strony = 257-260}}</ref> |
||
<ref name=Wipfleretal>{{ |
<ref name=Wipfleretal>{{cytuj pismo | autor = Benjamin Wipfler | autor2 = Ryuichiro Machida | autor3 = Bernd Müller | autor4 = Rolf G. Beutel | rok = 2011 | tytuł = On the head morphology of Grylloblattodea (Insecta) and the systematic position of the order, with a new nomenclature for the head muscles of Dicondylia | czasopismo = Systematic Entomology | doi = 10.1111/j.1365-3113.2010.00556.x}}</ref> |
||
}} |
}} |
||
Aktualna wersja na dzień 16:47, 20 kwi 2024
Przedbródek[1][2] (łac. praementum, labiostipites, pars stipitalis labii) – element narządów gębowych owadów, wchodzący w skład wargi dolnej.
Przedbródek jest częścią wargi dolnej położoną bardziej odsiebnie (wierzchołkowo) niż zabródek[3], od którego to oddzielona jest szwem wargowym (łac. sutura labialis)[4]. W pierwotnym planie budowy aparatu gębowego na przedbródku osadzone są parzyste: języczki, przyjęzyczki i głaszczki wargowe. Ponieważ warga dolna powstaje z przekształcenia się szczęk drugiej pary, przedbródek jest narządem homologicznym połączonych pieńków szczęk (stąd nazwa labiostipites), języczki są homologami żuwek wewnętrznych, przyjęzyczki – żuwek zewnętrznych, a głaszczki wargowe – głaszczków szczękowych[1][3]. Boczne regiony przedbródka, na których osadzone są głaszczki, mogą być zróżnicowane od jego części środkowej. Wówczas noszą nazwę palpigerów i są narządami analogicznymi do palpiferów szczęk pierwszej pary. Przedbródek wraz ze wszystkimi osadzonymi nań przydatkami określa się jako prelabium[3].
Przedbródek funkcjonuje jako miejsce zaczepu dla licznych mięśni[3]. Z fragmy zapotylicznej dochodzą doń musculi postoccipitopraementales, a z tylnych ramion tentorium musculi tentorioglandulares i musculi tentoriopraementales[5]. Te drugie służą za przywodziciele i zwykle występują w liczbie czterech par. Z kolei mięśnie wychodzące z zabródka (lub podbródka) i zaczepiające się na przedbródku funkcjonują jako wciągacze, np. musculus submentopraementalis i musculus praementomembranus[3][5]. Punkty początkowe w przedbródku mają mięśnie języczków (musculi praementoglossales), przyjęzyczków (musculi praementoparaglossalis), głaszczków wargowych (musculus praementopalpalis internus, musculus praementopalpalis externus, musculus palpopalpalis labii primus) oraz saliwarium (musculus praementosalivaris anterior i musculus praementosalivaris posterior)[3][5].
Przedbródek może przybierać różne kształty i rozmiary. U dorosłych chrząszczy zwykle jest niewielkich rozmiarów, natomiast u wielu błonkówek stanowi największą część wargi dolnej. U larw ważek duży przedbródek jest zaopatrzony w przesunięte w kąty wierzchołkowe, pazurkowate głaszczki, wchodząc w skład maski. Brzuszna ściana przedbródka w pierwotnym planie budowy ma pojedynczą sklerotyzację (płytkę), jednak często ma więcej sklerytów lub też nie ma ich wcale, będąc w całości błoniastą. U dorosłych chrząszczy mogą występować dwa skleryty boczne. U larw chrząszczy i dorosłych sieciarek częsty jest podział spodu przedbródka na bliższą nasadzie płytkę lub parę płytek, służącą za punkt przyczepu mięśni wciągaczy wychodzących z zabródka, oraz dalszą płytkę lub grupę płytek, służącą za punkt przyczepu mięśni przywodzicieli. Do grzbietowej lub przedniej ściany przedbródka u larw wielu owadów skrytoskrzydłych przyrastać może podgębie[3]. U pszczół przedbródek stanowi dolną, nasadową część trąbki zasysającej pokarm[6]. Silnym przekształceniom przedbródek ulega u muchówek. W aparacie kłująco-ssącym hematofagicznych muchówek długoczułkich wchodzi w skład mięsistej pochewki dla kłujki, czasem także ją podtrzymując przy wbijaniu. W aparacie gębowym typu liżąco-ssącego muchówek łękorysych (Cyclorrhapa) formuje część mięsistego ryjka, zwaną teką, zaś osadzone na niej głaszczki wargowe tworzą tarczę oralną, u form hematofagicznych zesklerotyzowaną i ząbkowaną[7]. Grzbietowa ściana sklerytu utworzonego przez brzuszną ścianę przedbródka nosi u muchówek łękorysych nazwę hypoglossa[4].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Ryszard Szadziewski, Przemysław Trojan: nadgromada: sześcionogi – Hexapoda. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 57-58.
- ↑ Marek Wanat: rząd: chrząszcze – Coleoptera. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 257-260.
- ↑ a b c d e f g V: The Head Appendeages. W: R. E. Snodgrass: Principles of Insect Morphology. Cornell University Press, 1935.
- ↑ a b Mary Ann Basinger Maggenti, Armand R. Maggenti, Scott Lyell Gardner, Online Dictionary of Invertebrate Zoology Version 3.1, 2005, s. 470, 514, 687, 737 (ang.).
- ↑ a b c Benjamin Wipfler, Ryuichiro Machida, Bernd Müller, Rolf G. Beutel. On the head morphology of Grylloblattodea (Insecta) and the systematic position of the order, with a new nomenclature for the head muscles of Dicondylia. „Systematic Entomology”, 2011. DOI: 10.1111/j.1365-3113.2010.00556.x.
- ↑ Józef Banaszak: Rząd: błonkówki — Hymenoptera. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 309-310.
- ↑ Ryszard Szadziewski, Wojciech Giłka: Rząd: muchówki – Diptera. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 390-402.