Torfowiec okazały: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
rozbudowa |
techniczne - poprawa przypisów harwardzkich |
||
(Nie pokazano 15 wersji utworzonych przez 2 użytkowników) | |||
Linia 1: | Linia 1: | ||
{{Czy wiesz do artykułu|s=Wikiprojekt:Czy wiesz/propozycje/2024-09/Torfowiec okazały}} |
|||
{{Takson infobox |
{{Takson infobox |
||
|nazwa = Torfowiec okazały |
|nazwa = Torfowiec okazały |
||
Linia 17: | Linia 18: | ||
|nazwa łacińska = Sphagnum riparium |
|nazwa łacińska = Sphagnum riparium |
||
|autor = [[Johan Ångström|Ångström]] |
|autor = [[Johan Ångström|Ångström]] |
||
|cytat = Öfvers. Förh. Kongl. Svenska Vetensk.-Akad. 21: 198 1864{{r| |
|cytat = Öfvers. Förh. Kongl. Svenska Vetensk.-Akad. 21: 198 1864{{r|WFO}} |
||
|synonimy = |
|synonimy = |
||
* ''Sphagnum spectabile'' Schimp{{r| |
* ''Sphagnum spectabile'' Schimp.{{r|WFO}} |
||
|wikispecies = Sphagnum riparium |
|wikispecies = Sphagnum riparium |
||
|commons = Category:Sphagnum riparium |
|commons = Category:Sphagnum riparium |
||
}} |
}} |
||
'''Torfowiec okazały''' (''Sphagnum riparium'' Ångström) – gatunek [[mchy|mchu]] z rodziny [[torfowcowate|torfowcowatych]] (''Sphagnaceae''). Występuje w [[Europa|Europie]], [[Chiny|Chinach]], [[Japonia|Japonii]], na wschodzie [[Rosja|Rosji]] i na [[Syberia|Syberii]] oraz w [[Ameryka Północna|Ameryce Północnej]]{{r|efloras-china}}. |
'''Torfowiec okazały''' (''Sphagnum riparium'' Ångström) – gatunek [[mchy|mchu]] z rodziny [[torfowcowate|torfowcowatych]] (''Sphagnaceae''). Występuje w [[Europa|Europie]], [[Chiny|Chinach]], [[Japonia|Japonii]], na wschodzie [[Rosja|Rosji]] i na [[Syberia|Syberii]] oraz w [[Ameryka Północna|Ameryce Północnej]]{{r|efloras-china}}. |
||
== Rozmieszczenie geograficzne == |
|||
W Europie występuje najliczniej w jej północno-wschodniej części. Obecny w strefie arktycznej – na północnych krańcach kontynentalnych [[Norwegia|Norwegii]] i [[Rosja|Rosji]], a także na [[Svalbard]]zie. W strefie borealnej od [[Islandia|Islandii]] na zachodzie i Norwegii (w obu lokalizacjach jest rozproszony) przez [[Szwecja|Szwecję]], [[Finlandia|Finlandię]] po północno-wschodnią i środkową [[Rosja|Rosję]] aż do [[Ural]]u; w strefie tej rośnie również powyżej granicy drzew w górach. W strefie klimatu umiarkowanego typowego spotykany od [[Wielka Brytania|Wielkiej Brytanii]] na zachodzie, gdzie jest rzadki (nienotowany w [[Irlandia|Irlandii]] i [[Irlandia Północna|Irlandii Północnej]]), rozproszony od [[Belgia|Belgii]] i [[Holandia|Holandii]] przez centralną Europę po południowy [[Półwysep Fennoskandzki]], [[kraje bałtyckie]], [[Białoruś]], [[Ukraina|Ukrainę]] oraz zachodnią i środkową Rosję na wschodzie. Jest obecny w [[Karpaty|Karpatach]], także w [[Tatry|Tatrach]]. Rzadki i rozproszony w austriackich, szwajcarskich i francuskich [[Alpy|Alpach]], miejscami osiągając wysokość około 1000 m n.p.m. W strefie okołośródziemnomorskiej rzadki w zachodnich Alpach i w [[Góry Dynarskie|Górach Dynarskich]] na terenie [[Słowenia|Słowenii]], w [[Rumunia|Rumunii]] oraz [[Bułgaria|Bułgarii]], nie ma obserwacji z [[Portugalia|Portugalii]]. Nie jest znany ze strefy klimatu śródziemnomorskiego{{r|Laine}}. |
|||
W Polsce występuje na terenie całego kraju, przy czym częściej na północy{{r|Stebel}}<ref name="Lubliner-Mianowska1">{{odn|ref=nie|Lubliner-Mianowska|1957|s=68–69}}.</ref>. W górach ma rozproszone stanowiska w [[Sudety|Sudetach]], gdzie rośnie na wysokości do 1405 m n.p.m., i Karpatach, przy czym w tych drugich znany jest tylko z [[Beskid Śląski|Beskidu Śląskiego]] i Tatr. |
|||
== Morfologia i anatomia == |
== Morfologia i anatomia == |
||
; Pokrój: |
; Pokrój: Torfowiec wysoki i najczęściej dość duży, tworzący przeważnie zielone darnie, bardzo rzadko żółtawe lub brązowawe<ref name="Laine">{{odn|ref=nie|Laine i in.|2018|s=304–308}}.</ref><ref name="Stebel">{{odn|ref=nie|Stebel|2017|s=149–151}}.</ref>. |
||
; Główki: Pączek wierzchołkowy |
; Główki: Duże, dobrze rozwinięte, półkoliste lub koliste, z długimi gałązkami{{r|Stebel}}. Pączek wierzchołkowy ostry i wyraźnie wykształcony{{r|Laine}}. |
||
; Pęczki: Zazwyczaj z czterema gałązkami. Dwie gałązki odstające są tęgie i szpiczaste, |
; Pęczki: Zazwyczaj z czterema gałązkami{{r|Laine}}, rzadziej pięcioma{{r|Stebel}}. Dwie (rzadziej trzy{{r|Stebel}}) gałązki odstające są tęgie i szpiczaste, mogą przypominać szczurzy ogon. Dwie (rzadziej trzy{{r|Stebel}}) gałązki zwisające są cieńsze, delikatniejsze, krótsze bądź dłuższe i przylegają do łodyżki{{r|Laine|Stebel}}. |
||
; [[Łodyżka|Łodyżki]]: |
; [[Łodyżka|Łodyżki]]: Grube, do 1,1 mm średnicy{{r|Stebel}}, bladozielone, sztywne, ale dość kruche, przy zginaniu bądź łamaniu wydają stosunkowo głośny dźwięk przypominający trzeszczenie{{r|Laine}}. Kora jest słabo rozwinięta, zbudowana z trzech bądź czterech mało zróżnicowanych, mniej lub bardziej rozdętych komórek{{r|Laine|Stebel}}. Cylinder wewnętrzny jest zielony do żółtego{{r|Stebel}}. Łodyżki gałązek mają dość wyraźnie wykształcone komórki retortowe i często zlokalizowane po 2(3) w linii{{r|Laine}}. |
||
; [[Listek (rośliny nienaczyniowe)|Listki]] łodyżkowe: |
; [[Listek (rośliny nienaczyniowe)|Listki]] łodyżkowe: Dość duże, do 1,7 mm długości{{r|Stebel}}, językowato-trójkątne (owalno-językowate lub trójkątno-językowate{{r|Stebel}}), zwisające, z szeroko zaokrąglonym bądź nieco ostrym wierzchołkiem, z głębokim, poszarpanym wycięciem{{r|Laine|Stebel}}, sięgającym czasami jednej trzeciej długości liścia{{r|Stebel}}. Komórki wodne rzadko 1-2-dzielne, pozbawione listewek i porów{{r|Laine}}, w okolicach pęknięcia zdecydowanie większe{{r|Stebel}}. |
||
; [[Listek (rośliny nienaczyniowe)|Listki]] gałązkowe: |
; [[Listek (rośliny nienaczyniowe)|Listki]] gałązkowe: Duże, do 2,6 mm długości, lancetowate{{r|Stebel}}, jajowato-lancetowate, wzniesione, odstające luźno na siebie zachodzące bądź rozproszone, bez pięciorzędowości, z wierzchołkiem ostrym i mocno podwiniętym, zbudowanym z komórek prozenchymatycznych{{r|Laine}}. Komórki wodne na stronie grzbietowej są prawie płaskie i zazwyczaj nie mają porów lub jeden w rogu komórki, rzadko kilka małych małych, po stronie brzusznej są silnie rozdęte i mają kilka większych porów. Komórki chlorofilowe w przekroju poprzecznym od trójkątnych do trapezowych, nieco otwarte po stronie brzusznej, za to szeroko otwarte po stronie grzbietowej{{r|Laine|Stebel}}. |
||
<gallery widths="200px" heights="180px"> |
|||
Plik:Sphagnum riparium (b, 145622-482723) 0332.JPG|Listki gałązkowe |
|||
Plik:Sphagnum riparium (a, 145655-482731) 0317.JPG|Listki łodyżkowe |
|||
Plik:Sphagnum riparium (a, 145655-482731) 0325.JPG|Przekrój poprzeczny przez łodyżkę |
|||
</gallery> |
|||
== Systematyka i zmienność == |
== Systematyka i zmienność == |
||
Gatunek zaliczany jest do podrodzaju ''Cuspidata'' <small>Lindb.</small>{{r|Laine}} |
Gatunek zaliczany jest do podrodzaju ''Cuspidata'' <small>Lindb.</small>{{r|Laine}} Podrodzaj obejmuje przeważnie dużych rozmiarów torfowce hydrofilne o długich łodyżkach, tworzące głębokie i miękkie darnie<ref name="Lubliner-Mianowska2">{{odn|ref=nie|Lubliner-Mianowska|1957|s=48}}.</ref>. W podrodzaju tym najczęściej spotyka się formy zielone i żółtozielone, nieco rzadziej żółte i brunatne, nie występują natomiast formy czerwone{{r|Lubliner-Mianowska2}}. |
||
Jest dość łatwy do odróżnienia, aczkolwiek w suchych warunkach może przypominać [[torfowiec Girgensohna|torfowca Girgensohna]]. Oba te gatunki różnią wyraźnie listki łodyżkowe{{r|Laine}}. |
|||
== Ekologia i biologia == |
|||
Występuje na [[torfowisko przejściowe|torfowiskach przejściowych]] i [[torfowisko niskie|niskich]], często zalesionych, na bagnach leśnych, w [[ols]]ach, a także na brzegach stawów, jezior i rowów, oraz w wykopach (np. torfiankach), gdzie może tworzyć formy wodne{{r|Stebel|Lubliner-Mianowska1}}. |
|||
== Ochrona == |
== Ochrona == |
||
Linia 47: | Linia 63: | ||
<ref name="rozp2004">Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną ({{Dziennik Ustaw|2004|168|1764}}).</ref> |
<ref name="rozp2004">Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną ({{Dziennik Ustaw|2004|168|1764}}).</ref> |
||
<ref name="rozp2014">Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin ({{Dziennik Ustaw|2014|1409}}).</ref> |
<ref name="rozp2014">Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin ({{Dziennik Ustaw|2014|1409}}).</ref> |
||
<ref name=" |
<ref name="WFO">{{Cytuj stronę | url = https://www.worldfloraonline.org/taxon/wfo-0001190096 | tytuł = ''Sphagnum riparium'' Ångstr. | opublikowany = The World Flora Online | język = en | data dostępu = 2024-08-26 | archiwum = https://web.archive.org/web/20230308075732/https://www.worldfloraonline.org/taxon/wfo-0001190096 | zarchiwizowano = 2023-03-08}}</ref> |
||
</references> |
</references> |
||
== Bibliografia == |
== Bibliografia == |
||
* {{Cytuj książkę | nazwisko = Lubliner-Mianowska | imię = Karolina | autor link = Karolina Lubliner-Mianowska | tytuł = Torfowce. Opisy i klucze do oznaczania gatunków krajowych | wydanie = 1 | wydawca = Państwowe Wydawnictwo Naukowe | miejsce = Warszawa | data = 1957}} |
* {{Cytuj książkę | odn = tak | nazwisko = Lubliner-Mianowska | imię = Karolina | autor link = Karolina Lubliner-Mianowska | tytuł = Torfowce. Opisy i klucze do oznaczania gatunków krajowych | wydanie = 1 | wydawca = Państwowe Wydawnictwo Naukowe | miejsce = Warszawa | data = 1957}} |
||
* {{Cytuj książkę | |
* {{Cytuj książkę | odn = {{odn/id|Laine i in.|2018}} | nazwisko = Laine | imię = Jukka | nazwisko2 = Flatberg | imię2 = Kjell Ivar | nazwisko3 = Harju | imię3 = Pirkko | nazwisko4 = Timonen | imię4 = Tuuli | nazwisko5 = Minkkinen | imię5 = Kari | nazwisko6 = Laine | imię6 = Anna | nazwisko7 = Tuittila | imię7 = Eava-Stiina | nazwisko8 = Vasander | imię8 = Haari | tytuł = Spaghnum Mosses – The Stars of European Mires | wydawca = University of Helsinki – Department of Forest Sciences, Sphagna Ky | miejsce = Helsinki | data = 2018 | isbn = 978-951-51-3143-0}} |
||
* {{Cytuj książkę | |
* {{Cytuj książkę | odn = tak | nazwisko = Stebel | imię = Adam | tytuł = Torfowce Leśnego Kompleksu Promocyjnego „Lasy Środkowopomorskie” (Pomorze Zachodnie) | wydawca = Nadleśnictwo Karnieszewice | miejsce = Sianów | data = 2017 | isbn = 978-83-937066-3-1}} |
||
{{Kontrola autorytatywna}} |
{{Kontrola autorytatywna}} |
Aktualna wersja na dzień 21:42, 13 wrz 2024
Systematyka[1][2] | |||
Domena | |||
---|---|---|---|
Królestwo | |||
Podkrólestwo | |||
Nadgromada | |||
Gromada | |||
Klasa | |||
Rząd | |||
Rodzina | |||
Rodzaj | |||
Gatunek |
torfowiec okazały | ||
Nazwa systematyczna | |||
Sphagnum riparium Ångström Öfvers. Förh. Kongl. Svenska Vetensk.-Akad. 21: 198 1864[3] | |||
Synonimy | |||
|
Torfowiec okazały (Sphagnum riparium Ångström) – gatunek mchu z rodziny torfowcowatych (Sphagnaceae). Występuje w Europie, Chinach, Japonii, na wschodzie Rosji i na Syberii oraz w Ameryce Północnej[4].
Rozmieszczenie geograficzne
[edytuj | edytuj kod]W Europie występuje najliczniej w jej północno-wschodniej części. Obecny w strefie arktycznej – na północnych krańcach kontynentalnych Norwegii i Rosji, a także na Svalbardzie. W strefie borealnej od Islandii na zachodzie i Norwegii (w obu lokalizacjach jest rozproszony) przez Szwecję, Finlandię po północno-wschodnią i środkową Rosję aż do Uralu; w strefie tej rośnie również powyżej granicy drzew w górach. W strefie klimatu umiarkowanego typowego spotykany od Wielkiej Brytanii na zachodzie, gdzie jest rzadki (nienotowany w Irlandii i Irlandii Północnej), rozproszony od Belgii i Holandii przez centralną Europę po południowy Półwysep Fennoskandzki, kraje bałtyckie, Białoruś, Ukrainę oraz zachodnią i środkową Rosję na wschodzie. Jest obecny w Karpatach, także w Tatrach. Rzadki i rozproszony w austriackich, szwajcarskich i francuskich Alpach, miejscami osiągając wysokość około 1000 m n.p.m. W strefie okołośródziemnomorskiej rzadki w zachodnich Alpach i w Górach Dynarskich na terenie Słowenii, w Rumunii oraz Bułgarii, nie ma obserwacji z Portugalii. Nie jest znany ze strefy klimatu śródziemnomorskiego[5].
W Polsce występuje na terenie całego kraju, przy czym częściej na północy[6][7]. W górach ma rozproszone stanowiska w Sudetach, gdzie rośnie na wysokości do 1405 m n.p.m., i Karpatach, przy czym w tych drugich znany jest tylko z Beskidu Śląskiego i Tatr.
Morfologia i anatomia
[edytuj | edytuj kod]- Pokrój
- Torfowiec wysoki i najczęściej dość duży, tworzący przeważnie zielone darnie, bardzo rzadko żółtawe lub brązowawe[5][6].
- Główki
- Duże, dobrze rozwinięte, półkoliste lub koliste, z długimi gałązkami[6]. Pączek wierzchołkowy ostry i wyraźnie wykształcony[5].
- Pęczki
- Zazwyczaj z czterema gałązkami[5], rzadziej pięcioma[6]. Dwie (rzadziej trzy[6]) gałązki odstające są tęgie i szpiczaste, mogą przypominać szczurzy ogon. Dwie (rzadziej trzy[6]) gałązki zwisające są cieńsze, delikatniejsze, krótsze bądź dłuższe i przylegają do łodyżki[5][6].
- Łodyżki
- Grube, do 1,1 mm średnicy[6], bladozielone, sztywne, ale dość kruche, przy zginaniu bądź łamaniu wydają stosunkowo głośny dźwięk przypominający trzeszczenie[5]. Kora jest słabo rozwinięta, zbudowana z trzech bądź czterech mało zróżnicowanych, mniej lub bardziej rozdętych komórek[5][6]. Cylinder wewnętrzny jest zielony do żółtego[6]. Łodyżki gałązek mają dość wyraźnie wykształcone komórki retortowe i często zlokalizowane po 2(3) w linii[5].
- Listki łodyżkowe
- Dość duże, do 1,7 mm długości[6], językowato-trójkątne (owalno-językowate lub trójkątno-językowate[6]), zwisające, z szeroko zaokrąglonym bądź nieco ostrym wierzchołkiem, z głębokim, poszarpanym wycięciem[5][6], sięgającym czasami jednej trzeciej długości liścia[6]. Komórki wodne rzadko 1-2-dzielne, pozbawione listewek i porów[5], w okolicach pęknięcia zdecydowanie większe[6].
- Listki gałązkowe
- Duże, do 2,6 mm długości, lancetowate[6], jajowato-lancetowate, wzniesione, odstające luźno na siebie zachodzące bądź rozproszone, bez pięciorzędowości, z wierzchołkiem ostrym i mocno podwiniętym, zbudowanym z komórek prozenchymatycznych[5]. Komórki wodne na stronie grzbietowej są prawie płaskie i zazwyczaj nie mają porów lub jeden w rogu komórki, rzadko kilka małych małych, po stronie brzusznej są silnie rozdęte i mają kilka większych porów. Komórki chlorofilowe w przekroju poprzecznym od trójkątnych do trapezowych, nieco otwarte po stronie brzusznej, za to szeroko otwarte po stronie grzbietowej[5][6].
-
Listki gałązkowe
-
Listki łodyżkowe
-
Przekrój poprzeczny przez łodyżkę
Systematyka i zmienność
[edytuj | edytuj kod]Gatunek zaliczany jest do podrodzaju Cuspidata Lindb.[5] Podrodzaj obejmuje przeważnie dużych rozmiarów torfowce hydrofilne o długich łodyżkach, tworzące głębokie i miękkie darnie[8]. W podrodzaju tym najczęściej spotyka się formy zielone i żółtozielone, nieco rzadziej żółte i brunatne, nie występują natomiast formy czerwone[8].
Jest dość łatwy do odróżnienia, aczkolwiek w suchych warunkach może przypominać torfowca Girgensohna. Oba te gatunki różnią wyraźnie listki łodyżkowe[5].
Ekologia i biologia
[edytuj | edytuj kod]Występuje na torfowiskach przejściowych i niskich, często zalesionych, na bagnach leśnych, w olsach, a także na brzegach stawów, jezior i rowów, oraz w wykopach (np. torfiankach), gdzie może tworzyć formy wodne[6][7].
Ochrona
[edytuj | edytuj kod]Gatunek jest objęty w Polsce ochroną od 2001 roku. W latach 2001–2004 podlegał ochronie częściowej, w latach 2004–2014 ochronie ścisłej, a od 2014 roku ponownie objęty jest ochroną częściową, na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin[9][10][11].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
- ↑ B. Goffinet , W.R. Buck , Classification of the Bryophyta, University of Connecticut, 2008– [dostęp 2015-06-01] (ang.).
- ↑ a b Sphagnum riparium Ångstr.. The World Flora Online. [dostęp 2024-08-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-03-08)]. (ang.).
- ↑ Sphagnum riparium. [w:] Moss Flora of China vol. 1 [on-line]. [dostęp 2015-06-01]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Laine i in. 2018 ↓, s. 304–308.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r Stebel 2017 ↓, s. 149–151.
- ↑ a b Lubliner-Mianowska 1957 ↓, s. 68–69.
- ↑ a b Lubliner-Mianowska 1957 ↓, s. 48.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 września 2001 r. w sprawie listy gatunków roślin rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą częściową oraz zakazów właściwych dla tych gatunków i odstępstw od tych zakazów (Dz.U. z 2001 r. nr 106, poz. 1167).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1764).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Karolina Lubliner-Mianowska: Torfowce. Opisy i klucze do oznaczania gatunków krajowych. Wyd. 1. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1957.
- Jukka Laine, Kjell Ivar Flatberg, Pirkko Harju, Tuuli Timonen, Kari Minkkinen, Anna Laine, Eava-Stiina Tuittila, Haari Vasander: Spaghnum Mosses – The Stars of European Mires. Helsinki: University of Helsinki – Department of Forest Sciences, Sphagna Ky, 2018. ISBN 978-951-51-3143-0.
- Adam Stebel: Torfowce Leśnego Kompleksu Promocyjnego „Lasy Środkowopomorskie” (Pomorze Zachodnie). Sianów: Nadleśnictwo Karnieszewice, 2017. ISBN 978-83-937066-3-1.