Historia miasta Lubsko

Pod Marchią Łużycką

Nazwa miasta pojawiła się po raz pierwszy w dokumencie margrabiego Henryka I z roku 1106 dającego przywilej budowy umocnionego grodu w czasie nasilenia niemieckiej kolonizacji. Wówczas margrabia już nie żył, czyli dokument jest najprawdopodobniej fałszerstwem z tamtego czasu, aby uzasadnić pretensje dla Marchii Łużyckiej wśród skłóconych spadkobierców w rodzinie Wettynów.

Prawa miejskie zostały nadane w 1283 przez margrabiego Henryka Dostojnego na podstawie prawa magdeburskiego. W dokumencie zachowanym do dzisiaj jest mowa wielokrotnie o tkaczach, których już wówczas musiało być dużo w mieście. Otrzymali oni przywileje do uczestniczenia w targowiskach w sile dwóch czterokonnych wozów, za które nie musiano oddawać cła. Miasto musiało już wtedy mieć umocnione wały obronne, dla których otrzymano zezwolenie na rozbudowę. Dwie bramy prowadziły z miasta – na północ do Gubina i na południe do Żar. W mieście na zamku rządził advocatus (Landvogt) w imieniu margrabiego.

Pod Marchią Brandenburską

Po śmierci margrabiego Henryka doszło do starć wśród spadkobierców rodziny Wettynów. Jego wnuk, Dytryk III (Diezmann) sprzedał w 1304 miasto dla brandenburskich Askańczykow Ottona IV. und Waldemara. W ten sposób miasto dostało się po raz pierwszy pod władanie Brandenburgii.

Następujące lata były naznaczone przez upadek gospodarki, słabe żniwa i głód. Przed swoją śmiercią dał margrabia Waldemar w 1318 przywilej sądowniczy dla miasta, które mogło odtąd sądzić zbrodnie popełnione w obrębie murów. Również zostało nadane prawo do stałego utrzymywania sądów, wybieranego na jeden rok sędziego oraz trzech dożywotnych ławników. Po śmierci Waldemara doszło do walk pomiędzy spadkobiercami i władcami sąsiednich księstw. Już wkrótce wkroczył do marchii od południa Jan Luksemburski i zajął miasto w drodze na Gubin. W 1323 zostało miasto przekazane przez króla niemieckiego (jako prawomocny spadkobierca po Askańczykach) Ludwika IV Wittelsbacha dla swojego najstarszego syna Ludwika V Brandenburskiego. Nowy władca miasta nadał w 1343 przywileje zwalniające od cła na terenie całej marchii. W 1350 rada miejska otrzymała młyn wodny na rzece Lubsza.

W 1353 miasto zostało zastawione przez margrabiów brandenburskich landgrafowi Miśni Fryderykowi III. On to nadał w 1359 roku prawo do wolnego handlu z Frankfurtem nad Odrą i całej Brandenburgii, które zostało potwierdzone rok później przez Ludwika IV Rzymianina.

Pod śląskim księstwem Świdnicko-Jaworskim

Przez układ rozwiązujący kwotę zastawu pomiędzy cesarzem Karola IV Luksemburskiego i brandenburczykami miasto dostało się między 1364-1368 do rąk krewnego cesarza, Bolko Świdnickiego z rodu Piastów śląskich. Rada miasta wykorzystywała za każdym razem zmiany władcy: również Bolko potwierdził miastu liczne przywileje.

Pod Czechami

Po bezpotomnej śmierci Bolka wróciło miasto w ręce cesarza i wkrótce jego małoletniego syna. W ten sposób miasto dostało się na prawie sto lat pod władanie czeskie. Król Wacław IV nadał miastu w 1411 prawo bicia własnej monety. W następnym stuleciu doszło do prywatyzacji miasta, które zostało oddane w zastaw rodzinie Biberstein. W kwietniu 1430 miasto zostało splądrowane i częściowo spalone przez husytów, przechodzących w sile 300 pieszych i konnych w kierunku Bobru. W sierpniu 1431 pod murami pojawili się powstańcy ponownie, ale tym razem zadowolili się furażem i wszystkimi końmi z miasta.

Około 1457 urodził się w mieście humanista Jan Rak (młodszy), syn miejskiego młynarza.

Ponownie w Brandenburgii

Podczas wojny marchialnej pomiedzy elektorem brandenburskim Albrechtem Achilles und Janem II Żaganskim miasto zostało zdobywane wielokrotnie przez obie partie. Na podstawie pokoju w Kamieńcu przeszło Sommerfeld w 1492 we władanie Brandenburczyków. Od tego momentu aż do 1945 należało miasto obok Krosna Odrzańskiego nieustannie do Brandenburgii. Wraz z najbliższą okolicą tworzyło ono lądowy klin brandenburski w środku saskich Lużyc Dolnych.

Dnia 13 lipca 1496 Sommerfeld zostało prawie doszczętnie zniszczone przez pożar. Odbudowa miasta następowała szybko dzięki ulgom nadanym przez markgrabiego. Z tego okresu wywodzi się kościół farny. Przez cały XVI wiek miasto rozwijało się, nie zakłócone przez żadne wojny. Szczytem budowlanym tej złotej epoki jest renesansowy ratusz, zbudowany przez włoskiego architekta. Pożary przychodziły jeszcze ponownie w 1597 i 1609.

Prywatyzacja miasta była dokonana w 1543 roku, gdy przeszło na własność rodziny von Pack i następnie von Kotwitz. Skutkiem były późniejsze nieustające konflikty pomiędzy właścicielami i rada miasta. Ta ostatnia powołała w 1611 nawet straż miejska, aby chronić mieszkańców przed zamkowymi pachołkami.

Podczas wojny trzydziestoletniej Sommerfeld ucierpiał w dużej mierze. Najpierw przeszły przez miasto wojska brandenburskie. W październiku 1627 zajął miasto Wallenstein w czasie pogoni za grafem von Mansfeld. Wallenstein wraz ze swoimi oddziałami odwiedzał miasto wielokrotnie, które każdorazowo obarczał dużymi kontrybucjami. Tylko między 1627 i 1629 "...miasto zostało około 20 razy splądrowane" W roku 1632 Sommerfeld padło ofiarą szalejących oddziałów chorwackich Ferdynanda II. Miasto zostało splądrowane i tym razem zostało zamordowanych wiele kobiet i dzieci. Do ofiar wojny doszły 580 zmarłych na dżumę (większość mieszkańców miasta) w 1633 roku. Po przystapieniu do wojny Szwedów, również oni przechodzili wielokrotnie przez miasto na czele z pułkownikiem muszkieterów Torsten-Eisenfuss. Bardzo powoli odbudowywało się miasto po skończeniu wojny. Również najbliższa okolica z wieloma wioskami doznała dotkliwych strat. Winnice wokół Sommerfeld zostały prawie doszczętnie zniszczone i od tego czasu uprawa winorośli zaniechana.

Zamek

Wojny XVIII wieku poniechały wprawdzie miasto, ale obłożyły je wysokimi obciążeniami. W czasie wojny siedmioletniej przechodziły wielokrotnie przez miasto królewskie korpusy pruskie Fryderyka Wielkiego oraz korpusy austriackie. W sierpniu 1759 musiało miasto wielokrotnie dostarczyć furażu i zaopatrzenia dla armi cesarskiej. Wielu czołowych radnych zostało zabranych jako zakładnicy do Pragi, trzymanych tam przez wiele lat.

Podczas wojen napoleońskich przechodziły obce armie przez miasto obciązajace je kontrybucjami. W lipcu 1813 sprawdziła się miejska Landwehra, która obroniła miasto przed oddziałami francuskimi, pragnącymi wedrzeć się przez mury.

Pod Prusami

Widok miasta z 1841 wedłóg Daniela Murmanna

Reformy w Prusach w roku 1807 przyniosły miastu niezawisłość od prywatnych właścicieli. Miasto otrzymało wybieralnych radnych i przejęło administrację we własne ręce. W 1815 miasto zostało częścią powiatu Crossen. Jako pan na zamku został wymieniony jeszcze w 1793 roku joannita George Friedrich von Beerfelde. Jego potomkowie począwszy od roku 1840 przebudowali zamek wielokrotnie, który przybrał dzisiejszą formę.

Industrializacja zaczęła się w mieście wraz z uruchomieniem pierwszej maszyny parowej i zbudowaniem pierwszego komina fabrycznego w roku 1835. W tym czasie rozebrano także mury miejskie. Resztki umocnień zostały zachowane do dziś w postaci wieży pachołków u bramy żarskiej oraz fragmentów murów w ścianach kilku domów. Również nastąpił wzrost gminy żydowskiej. W 1844 policzono 26 Żydów w mieście, a po 2 latach juz 47. Wkrótce został założony osobny cmentarz żydowski, którego resztki także przetrwały do dziś.

W 1846 przeprowadzono przez Sommerfeld linię kolejową Berlin-Breslau. W 1857 uruchomiono gazownię miejską i w 1863 ułożono wodociągi. Oświetlenie uliczne z gazowymi lampami zostało wprowadzone w 1896.

W drugiej połowie XIX wieku liczba mieszkańców wzrastała stale, powstało wiele nowych fabryk tekstylnych i cegielni. Miasto przeżyło boom gospodarczy epoki i stało się największym ośrodkiem miejskim w powiecie. Obok wzrostu gospodarczego rozwijała się też infrastruktura służbowa. Powstały nowe szkoły, szpital, teatr i kilka hoteli. Pierwsza wojna światowa zastopowała wzrost miasta. Od tego czasu liczba mieszkańców malała stale aż do roku 1939. Również struktura gospodarcza zmieniła się w czasie wielkiego kryzysu gospodarczego. Małe zakłady zostały przejęte przez kilka spółek akcyjnych a produkcja skoncentrowana.

Miejski zamek został sprzedany przez właścicieli w 1930 roku. Od tego czasu, z kilkoma przerwami, służy budowla jako dom opieki społecznej.

III Rzesza i II Wojna Światowa

W czasie II Wojny Światowej miasto nie zaznało alianckich nalotow bombowych. W licznych fabrykach pracowali robotnicy przymusowi z zajętych przez Niemców krajów. Przede wszystkim fabryki tekstylne, cegielnie i małe zakłady maszynowe były zdane na obcą siłę roboczą. W 1943 doszło wśród rosyjskich robotnic w fabryce kapeluszy Lembert do buntu, krwawo stłumionego przez siły policyjne .

W końcu stycznia 1945 w regionie pomiędzy Sommerfeld, Forst i Guben działała grupa zwiadowcza "Wisła" , która tutaj została pomyłkowo zrzucona. Poza wywiadem w i wokół miasta dokonała ona 8 lutego 1945 aktu sabotażu na linii kolejowej między Sommerfeld i Crossen. Ze względu na napady zbrojne z zamiarem zdobycia prowiantu była ta grupa obawiana wsród ludności cywilnej na wioskach.

Na początku lutego 1945 Sommerfeld dostał się w zasięg bitwy nad Bobrem. Rankiem 13 lutego dokonała Armia Czerwona wyłomu w niemieckiej obronie na rzece Bóbr (oddalonej o 20 km) i podeszła pod miasto.. W ciągu dnia odjeżdżały jeszcze z dworca pociągi z uchodźcami w kierunku zachodnim . Wieczorem osiągnął 6 Zmotoryzowany Korpus Gwardyjski (Płk. M. Orłow) miasto Sommerfeld i rozpoczęły się walki. W dniu 14 lutego miasto zostało zajęte i oddziały uderzeniowe pociągnęły dalej w kierunku Nysy na południe od Guben. Przy tym natknięto się na polską grupę zwiadowczą, której żołnierzy nieomal rozstrzelano jako "dywersantów". Kontratak niemieckich sił rozpoczął się 15 lutego. W ten sposób zostało miasto z powrotem odzyskane przez brygadę szturmową Dirlewanger i resztę 21. PD. w dniu 16 lutego w drodze na węzeł kolejowy Benau. W tym czasie polscy robotnicy dokonali odkrycia w pobliskim lesie koło cegielni zwłoki rozstrzelanych 64 jeńców francuskich. Do dzisiaj jest nie wyjaśnione, kto jest odpowiedzialny za tą zbrodnię wojenną.

W dniu 19 lutego stało miasto ponownie pod ostrzałem artyleryjskim, przy czym trafiona została wieża kościoła na rynku, ale nie uszkodzona. Walki na wschód od Sommerfeld trwały dalej aż do 20 lutego, gdy niemieckie wojska zaczęły się wycofywać. Sommerfeld zostało ponownie zajęte przez oddziały sowieckie rankiem tego dnia. Nocą z 20. na 21 lutego przeciągnęły jeszcze przez miasto oddziały niemieckie w kierunku na Guben z zamiarem koncentracji za Nysą . Podczas walk zostało uszkodzonych tylko kilka domów.

Po zajęciu miasta doszło do typowych ówczesnych ekscesów na ludności cywilnej. Wkrótce rozpoczęto wymontowywanie technicznego aparatu z większości zakładów i wywózce tegoż do Związku Radzieckiego. Także niektórzy urzędnicy miejscy byli deportowani na wschód i zamordowani.

Polska Ludowa

W dniu 3 czerwca zostało miasto niespodziewanie oddane przez sowieckiego komendanta w ręce polskiej administracji. Miasto otrzymało początkowo nazwę Zemsz i od 1947 nazwę Lubsko, pochodzącą od nazwy rzeki. Jako rezultat Konferencji Poczdamskiej stał się Sommerfeld częscią Polski i ludność niemiecka przymusowo przesiedlona już w końcu czerwca 1945, jeszcze przed oficjalnymi ustaleniami. Jako następujący osiedleńcy napływali repatrianci z byłch polskich tzw. kresów wschodnich. Zniszczenia i skutki plądrowania na parku maszynowym w licznych zakładach były w większości usunięte do początku roku 1946, więc można było ponownie ruszyć produkcję w największych fabrykach tekstylnych. W następujących latach było miasto, jak wiele innych przejętych przez polską administrację, traktowane przez wielu przesiedleńcow i częściowo przez centralne władze w Warszawie jako źródło zaopatrzenia i szabru. Plądrowanie i niszczenie trwało nadal, czemu sprzyjała atmosfera tymczasowości, niepewności i niejasnych postanowień Konferencji w Poczdamie. Zabudowania kilku ulic miasta zostało w końcu lat 40-tych rozebranych, aby zdobyć materiał na odbudowę stolicy. Rabunkowa gospodarka w mieście po 1945 w czasie socjalizmu realnego bazowała wciąż na od Niemców przejętej infrastrukturze, która przez długi czas nie była rozbudowywana. Komunikacja okręgowa grała małą rolę ze złymi połączeniami regionalnymi . Pod koniec lat 60-tych dochodziło do ograniczonych re inwestycji w zakładach w mieście. Wzrost ludności ale przebiegał stale, że aż Lubsko stało się miastem powiatowym pomiędzy 1954 i 1975. Ten okres był naznaczony przez dynamikę lokalnego charakteru. Po politycznym zbliżeniu do RFN, tejże zmianie polityki wschodniej oraz podpisaniu Układu w Warszawie w 1970 doszło do krótkotrwałej rozbudowy państwowego handlu i przemysłu. Ochrona środowiska nie grała przy tym żadnej roli. W Lubsku powstały nowe osiedla, szkoły i biblioteka miejska. Po reformie administracyjnej w 1975 miasto zostało zdegradowane do małej gminy. Charakter miasta na peryferiach państwa polskiego, daleko oddalonego od centralnych ośrodków administracyjnych został jeszcze bardziej podkreślony. Osłabienie infrastruktury gospodarczej i niskie obroty państwowego handlu zaznaczało również tutaj postępujący kryzys warszawskiej gospodarki planowej.

III Rzeczpospolita

Po zmianach w 1989 roku doszło do masowych zwolnień zatrudnionych i gwałtownego wzrostu bezrobocia (czasowo ponad 40%). Infrastruktura gospodarcza prawie załamała się. Tylko kilka zakładów kontynuowało produkcję. Ruch kolejowy został zaniechany i od tego czasu miasto jest osiągalne tylko przez drogi regionalne. Wielkie zakłady tekstylne i cegielnie stały od początku pod administracją wojewódzką i zostały sprywatyzowane. Ponieważ były to przypadki oszustw, doszło do szybkiego upadku zakładów, plądrowania maszyn i na początku XXI wieku doszczętnej rozbiórki. Po przystąpieniu Polski do UE miasto bierze udział w kilku projektach gospodarczych Unii. Dzięki inwestycjom zagranicznym zmalała stopa bezrobocia do ok. 20% (2008).

Lubsko i kolej żelazna

Urządzenia kolejowe

Ponieważ Lubsko leżało w środku trasy Berlin–Breslau, został tutaj rozbudowany kolejowy park maszynowy od połowy XIX wieku. Później rozbudowano inne trasy kolejowe do Krosna, Żar i Zielonej Góry przez Bieniów. Prywatna linia kolejowa do Bad Muskau powstała w końcu XIX wieku przez Tuplice i dalej do Weißwasser. Miasto stało się wówczas ważnym węzłem kolejowym. Po 1945 został ruch kolejowy mocno ograniczony, gdyż połączenia do Berlina i Weißwasser odpadły. Komunikacja kolejowa grała wciąż zmniejszającą się rolę, bo połączenia były złe. W 1989 zostały komunikacja osobowa poniechana jako nie rentowna. Kolejowy dworzec osobowy został zamknięty i tylko jeszcze dworzec towarowy pozostał czynny. Od tego czasu urządzenia kolejowe niszczeją a park maszynowy rozebrany.

Religie

Reformacja w XVI wieku

Reformacja przebiegała w Sommerfeld bardzo zawikłanie. W 1524 roku skarżył się proboszcz Simon Kuhne u elektora Joachima I, że "burmistrz nakazał tylko dawać połowę cinzu i trzydziesięciny zakazał. Księża muszą głodować ".. W tym czasie przybył już do miasta kaznodzieja luterański Michael Reuther, były brat Zakonu Świętego Ducha w Cottbus, o którym pisał jeszcze proboszcz:

"On zapuścił włosy, krzyż i modlitewnik zaniechał, świecki ubiór przybrał, nosi czerwony szkocki beret, czerwony płaszcz i wycięte buty, chce poślubić młodą wdowę i nie jest za bardzo uczony...".

. Poza tym doszły skargi, że miejscy masarze jego płaszcz wzięli i sprzedali. Przeciwko proboszczowi skarżono zaś, że:

"... on ewangelickiemu kaznodziei dzwonienia zakazał i poprzez nieustające granie organów w kazaniu przeszkadzał.

W 1527 już wyglądało inaczej: proboszcz "...wziął sobie żonę – Annę, córkę cyrulika Fabianusa i stał się luteraninem. Przy tym nazywa siebie "Lekturist"". Książę elektor Joachim nakazywał w liście do burmistrza i rady miejskiej, "aby katolickie ceremonie używali i luterańskie odpędzili".

Kościół Wniebowzięcia Marii

Ze strachu przed represaliami elektora była reformacja tylko nieoficjalnie praktykowana. Po jego śmierci przyszedł do miasta w 1537 pierwszy oficjalny pastor ewangelicki Bartłomiej Frantz z Wittenbergi. Rok później nastąpiło formalne zastąpienie katolickiego obrządku w mieście i mieszkańcy do roku 1542 przeszli kompletnie na ewangelizm. Również słowiańska ludność w okolicy stała po stronie nowej nauki. W kościele Św. Mikołaja w mieście odprawiano msze w serbo-łużyckiej mowie aż do początku XIX wieku. Oficjalne rozwiązanie kościoła ewangelickiego na wschód od Odry i Nysy Lużyckiej nastapiło 31 X. 1946 poprzez zarządzenie polskich władz.

Rekatolizacja w XX wieku

Pod koniec XIX wieku przybywało coraz więcej robotników z Wielkopolski oraz z innych części Niemiec, którzy szukali zatrudnienia w lokalnym przemyśle. Z czasem wzrosła też część wyznawców katolickich, że aż w 1908 roku zbudowano nowy kościół katolicki w stylu neogotyckim. Po 1945 roku dwa ewangelickie kościoły zostały przemianowane na katolickie świątynie, ponieważ napływowa ludność była w większości rzymsko-katolicka. Kościół Św. Mikołaja jako nie używany podupadał i w latach 60-tych został poddany rozbiórce. Pod koniec XX wieku gmina katolicka w mieście została podzielona na dwie parafie.

Literatura

• Hans von Ahlfen: Der Kampf um Schlesien 1944/1945. Motorbuch Verlag, Stuttgart 1993, wyd. 6., ISBN 3-87943-480-8.
• Eduard Ludwig Wedekind: Diplomatische Chronik der Immediatstadt Sommerfeld von ihrer Erbauung bis auf die gegenwдrtige Zeit. Wydawnictwo Riep, Krossen 1846.
• Hermann Standke: Heimatkunde der Niederlausitz. Sorau 1923.
• Gerhard Schulz: 850 Jahre Sommerfeld 1106-1956. Selbstverlag der Ortsbetreuung Sommerfeld, Berlin 1956.
• Lubuskie Towarzystwo Kultury (Wyd.): Lubsko * Jasień z dziejów i współczesności. Zielona Góra 1977.
• Jerzy Piotr Majchrzak: Miasto ze złotym lwem w herbie. Dom Wydawniczy "SORAVIA", Żary 1998, ISBN 83-907074-5-4.
• Wladyslaw Mochocki: Lubsko we wspomnieniach/Lubsko in Erinnerungen. Urząd Miejski w Lubsku, Lubsko 2003, ISBN 83-911822-4-X, (zweisprachige Ausgabe).
• PWN (Hrsg.): Mała encyklopedia powszechna. Warszawa 1970.

Weblinki

• Oficjalna strona miasta Lubsko