Dobrowolna bezdzietność

Dobrowolna bezdzietność, bezdzietność z wyboru – decyzja o nieposiadaniu potomstwa podyktowana wpływem różnych czynników, głównie społeczno-ekonomicznych. Zjawisko to nie wiąże się z przyczynami biologiczymi (jak niepłodność i bezpłodność), gdyż te naturalnie wykluczają możliwość podjęcia swobodnego wyboru o posiadaniu lub nieposiadaniu potomstwa. Bezdzietność z wyboru może stanowić trwałą rezygnację z rodzicielstwa lub czasową, polegającą na odsuwaniu go na później (gdy np. życiowe okoliczności staną się korzystniejsze).

Aspekty intencjonalnej bezdzietności

Częste przyczyny intencjonalnej bezdzietności to:

• przeorientowanie się na cele edukacyjne i zawodowe,
• brak możliwości połączenia pracy zawodowej z rodzicielstwem,
• niesprzyjająca sytuacja materialna lub brak stabilizacji ekonomicznej,
• brak odpowiedniego partnera lub znalezienie go, we własnym mniemaniu, w zbyt późnym wieku,
• pragnienie swobody, kojarzenie posiadania dziecka z ograniczeniami dotyczącymi dotychczasowego stylu życia i poziomu aktywności,
• obawy zdrowotne, wstręt lub silny lęk kobiety przed ciążą i porodem (zob. tokofobia) oraz związanych z tym dolegliwościami psychosomatycznymi,
• troska o przeludnienie, problemy ekologiczne, inne problemy i zagrożenia, z jakimi zmaga się współczesny świat,
• wahanie się co do woli posiadania dzieci, brak pragnienia zostania rodzicem, brak tzw. „instynktu macierzyńskiego” i „instynktu ojcowskiego”,
• obawa przed samotnym wypełnianiem obowiązków związanych z opieką nad dzieckiem, niechęć do tradycyjnych ról kobiecych i męskich oraz samotnego realizowania wzorców płci,
• postawa antyprokreacyjna i osobiste przekonania, jak np. antynatalizm, który przypisuje negatywną wartość narodzinom (siłą rzeczy prowadzących do zwiększenia cierpienia na świecie),
• obawa o pogorszenie jakości życia osobistego i relacji z małżonkiem/partnerem oraz utratę intymności,
• traumatyczne przeżycia z własnego dzieciństwa,
• niechęć do dzieci (wśród deklarujących decyzję o trwałej bezdzietności).

Konsekwencje

Według badań przeprowadzonych we Wielkiej Brytanii pary bezpotomne poświęcają sobie więcej czasu i okazują więcej miłości, charakteryzują się wyższym stopniem zażyłości, a także bardziej dbają o własny rozwój intelektualny. Jednocześnie w Polsce współczynnik rozwodów wśród par bezdzietnych jest wyższy niż tych z dzieckiem/dziećmi, natomiast kobiety bezdzietne mają lepsze wykształcenie, lecz częściej niż matki są samotne. Deklarują one również, że spotykają się z dyskryminacją w pracy i przestrzeni publicznej oraz stygmatyzacją społeczną.

Intencjonalna bezdzietność w Polsce i na świecie

Zdaniem demografów, w krajach wysokorozwiniętych ok. 20-25% potencjanych matek nie będzie miało dzieci; w badaniach demograficznych nie ma jednak możliwości rozróżnienia osób bezdzietnych z wyboru od tych, które nie mają dziecka z przyczyn niezależnych od siebie. Krajowe analizy intencjonalnej bezdzietności nie są ekstensywne. Amerykańskie i zachodnioeuropejskie badania nad tym zjawiskiem prowadzone są od lat 70. XX w.. Niektóre z badań na niewielkich grupach bezdzietnych Polek wykazują, iż większość z nich nie została matkami ze względu na splot okoliczności życiowych (tym samym niewielki procent z nich wskazuje na bezdzietność z wyboru). Natomiast w badaniu przeprowadzonym przez Szkołę Główną Handlową w Warszawie w 2012 r. 18% respondentek przyznało, że nie chce mieć dzieci, a 13% z nich nie może ich mieć z przyczyn biologicznych. Różne źródła podają, iż każde następne pokolenie Polek urodzonych w latach powojennych rodzi mniej dzieci.

W Stanach Zjednoczonych trend ten miał swój rozkwit w latach 90. Według Narodowego Centrum Statystyk Zdrowotnych (The National Center of Health Statistics) procent Amerykanek w wieku rozrodczym, które deklarowały się jako bezdzietne z wyboru wzrósł od 2,4% w 1982 do 4,3% w 1990 i 6,6% w 1995 r.
Ciekawostkę językową może stanowić fakt, iż po angielsku słowo childless oznacza osobę po prostu bezdzietną, bez względu na przyczyny, zaś termin child-free (childfree) ukształtowany na początku XX w. określa bezdzietnego (najczęściej) z wyboru.

Mimo iż pragnienie posiadania potomstwa wciąż jest jednym z podstawowych powodów zawierania związku małżeńskiego, w krajach zachodnich nadal przybywa par świadomie odkładających rodzicielstwo.

Bibliografia

• Emilia Garncarek, Dobrowolna bezdzietność a przemiany tożsamości płci współczesnych kobiet i mężczyzn
• Krystyna Slany, Izabela Szczepaniak, Fenomen dobrowolnej bezdzietności we współczesnych wysoko rozwiniętych społeczeństwach, Instytut Psychologii Zdrowia Polskiego Towarzystwa Psychologicznego
• (ang.) Amy Blackstone, Choosing to be Childfree: Research on the Decision Not to Parent, DigitalCommons@UMaine, 2012
• (ang.) Anneli Miettinen, Anna Rotkirch, Ivett Szalma, Annalisa Donno, and Maria-Letizia Tanturri, Increasing childlessness in Europe: time trends and country differences
• Corinne Maier, Żadnych bachorów: 40 powodów, by nie mieć dzieci, tłum. Beata Biały, Wydawnictwo G+J, 2008, ISBN 978-83-61299-44-8
• Sylwia Wacławik, W stronę społeczeństwa bez dzieci – przyczyny celowej bezdzietności [w:] PALIMPSEST, Czasopismo Socjologiczne
• wazektomia.com, Przyczyny niedecydowania się na dzieci