Wandalowie: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja nieprzejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
m drob. |
|||
Linia 1: | Linia 1: | ||
'''Wandalowie''' |
'''Wandalowie''' – grupa plemion [[Germanie|wschodniogermańskich]] mieszkająca od końca [[III w. p.n.e.]] na terenie występowania [[kultura przeworska|kultury przeworskiej]] (początkowo na [[Dolny Śląsk|Dolnym Śląsku]] i w [[Polska|Polsce]] centralnej i zachodnim [[Mazowsze|Mazowszu]]). |
||
===Historia=== |
===Historia=== |
||
Ich kolebką był prawdopodobnie [[Półwysep Skandynawski]] i północna część [[Półwysep Jutlandzki|Półwyspu Jutlandzkiego]]. Na terenie Polski południowej pozostali aż do pierwszych lat [[V wiek]] |
Ich kolebką był prawdopodobnie [[Półwysep Skandynawski]] i północna część [[Półwysep Jutlandzki|Półwyspu Jutlandzkiego]]. Na terenie Polski południowej pozostali aż do pierwszych lat [[V wiek|V]] w. n.e., tworząc federację plemienną. Przyjmuje się tradycyjnie, iż składały się na nią dwa główne odłamy: [[Silingowie]] i [[Hasdingowie]]. Siłą rzeczy Wandalowie są więc jednym z ludów, które mają wpływ na [[genotyp]] [[Polacy|Polaków]]. |
||
W czasie wywołanej najazdem [[Hunowie|Hunów]] (od [[375]] |
W czasie wywołanej najazdem [[Hunowie|Hunów]] (od [[375]] r.) wędrówki ludów część Wandalów (Hasdingowie) sprzymierzyła się z irańskojęzycznym ludem [[Alanowie|Alanów]] i dotarła na obszary między [[Dunaj]]em i [[Cisa|Cisą]]. Hasdingowie przekroczyli [[Ren]] i znaleźli się na ziemiach cesarstwa rzymskiego. W [[409]] r. dotarli do [[Hiszpania|Hiszpanii]], podczas gdy inne odłamy Wandalów dotarły do [[Dacja|Dacji]] i [[Panonia|Panonii]]. Z [[Półwysep Iberyjski|Półwyspu Iberyjskiego]] pod wodzą [[Genzeryk|Genzeryka]] przeprawili się przez [[Cieśnina Gibraltarska|Cieśninę Gibraltarską]] (w sile ok. 80 000 ludzi) do [[Afryka Północna|Afryki Północnej]] w [[429]], gdzie utworzyli, kwitnące aż do [[477]] r., [[państwo Wandalów i Alanów]], które obejmowało [[Mauretania|Mauretanię]], wyspy [[Morze Śródziemne|Morza Śródziemnego]] wraz z [[Sardynia|Sardynią]], [[Korsyka|Korsyką]] i czasowo [[Sycylia|Sycylią]]. Wandalowie żyli z łupów i piractwa, które zagrażało całemu basenowi [[Morze Śródziemne|Morza Śródziemnego]]. |
||
W [[455]] |
W [[455]] r. złupili w jednym wypadzie Rzym, a ogromne skarby przewieźli do [[Kartagina|Kartaginy]]. Było to odwetem za pogwałcenie traktatu zawartego między Genzerykiem, a cesarzem rzymskim, [[Walentynian III|Walentynianem III]]. Jeden z punktów mówił o zaślubinach córki cesarskiej, [[Eudoksja|Eudoksji]], z synem Genzeryka, [[Huneryk]]iem. W czasie wyprawy porwano ją i wywieziono do państwa Wandalów, gdzie została żoną królewskiego syna. Kolejni cesarze i wodzowie rzymscy podejmowali bezskuteczne wyprawy przeciwko Wandalom. [[Teodoryk Wielki|Teodoryk]], król [[Ostrogoci|Ostrogotów]] i władca Italii, zawarł z Wandalami pokój. |
||
Na |
Na początku lat 30. [[VI]] w. cesarz bizantyjski [[Justynian]] postanowił się z nimi rozprawić. By odwrócić uwagę przeciwnika, wywołano bunt ludności na Sardynii. Gdy Wandale zajmowali się tłumieniem buntu, wojsko bizantyjskie w sile 15 000 żołnierzy wylądowało w Afryce. [[Belizariusz]], dowódca wojsk bizantyjskich, pokonał Wandali w dwóch bitwach pod Kartaginą. Król Wandalów, [[Gelimer]], zamknął się w twierdzy [[Numidia|numidyjskiej]], ale wzięto go głodem. Został przewieziony do [[Konstantynopol]]a, gdzie zamieszkał w majątku. Wiedząc, że nie ma szans na obronę królestwa Wandalów pozwolił na włączenie go do cesarstwa. Jego żołnierzy wcielono do armii cesarskiej, gdzie szybko stracili swą odrębność. |
||
Niestety, dzieje Wandalów znamy jedynie z dokumentów pozostawionych przez ich zwycięzców oraz innych ludów germańskich, takich jak [[Frankowie]], [[Gotowie]] i [[Longobardowie]]. Wandalowie podobnie jak większość Germanów w czasie [[wędrówka ludów|wędrówki ludów]] byli [[Arianizm|arianami]]. Arianizm zwalczany był przez [[Kościół katolicki]] jako [[herezja]]. Przeciwnicy i zwycięzcy Wandalów skazali ich na zapomnienie, tym bardziej, że w dalszej historii tego ludu nie znalazł się już żaden władca równie wybitny, jak Genzeryk. Pisma Wandalów i ich tradycja kulturalna zostały zniszczone, a oni sami wtopili się bez śladu w miejscową ludność mauretańską i łacińskojęzyczną. Część została deportowana do Italii. Ich losy znamy przede |
Niestety, dzieje Wandalów znamy jedynie z dokumentów pozostawionych przez ich zwycięzców oraz innych ludów germańskich, takich jak [[Frankowie]], [[Gotowie]] i [[Longobardowie]]. Wandalowie podobnie jak większość Germanów w czasie [[wędrówka ludów|wędrówki ludów]] byli [[Arianizm|arianami]]. Arianizm zwalczany był przez [[Kościół katolicki]] jako [[herezja]]. Przeciwnicy i zwycięzcy Wandalów skazali ich na zapomnienie, tym bardziej, że w dalszej historii tego ludu nie znalazł się już żaden władca równie wybitny, jak Genzeryk. Pisma Wandalów i ich tradycja kulturalna zostały zniszczone, a oni sami wtopili się bez śladu w miejscową ludność mauretańską i łacińskojęzyczną. Część została deportowana do Italii. Ich losy znamy przede wszystkim z opisów katolickich pisarzy takich jak [[Fulgencjusz z Ruspe]] i [[Wiktor z Wity]]. |
||
=== |
===Dziedzictwo etymologiczne=== |
||
Od zniszczeń pozostawionych po najeździe na Rzym (w poszukiwaniu metalu Wandalowie wyrywali żelazne klamry spinające kamienie, z których zbudowane były budynki, powodując ich rychłe zawalenie) nazwa plemienna (''wandal'') stała się synonimem osobnika niszczącego wszystko na swojej drodze. W języku polskim dla rozróżnienia stosuje się dwie formy: ''Wandalowie'' na określenie członków plemienia oraz ''wandale'' na określenie osób bezcelowo niszczących różne dobra. ''vide:'' [[wandalizm]]. |
Od zniszczeń pozostawionych po najeździe na Rzym (w poszukiwaniu metalu Wandalowie wyrywali żelazne klamry spinające kamienie, z których zbudowane były budynki, powodując ich rychłe zawalenie) nazwa plemienna (''wandal'') stała się synonimem osobnika niszczącego wszystko na swojej drodze. W języku polskim dla rozróżnienia stosuje się dwie formy: ''Wandalowie'' na określenie członków plemienia oraz ''wandale'' na określenie osób bezcelowo niszczących różne dobra. ''vide:'' [[wandalizm]]. |
||
Linia 19: | Linia 19: | ||
--Circulus Vandalicus-- |
--Circulus Vandalicus-- |
||
W latach 1669-1686 na ziemi Słupskiej wydzielono |
W latach 1669-1686 na ziemi Słupskiej wydzielono Okręg Wandalski, wśród poddawanej zniemczeniu lokalnej ludności słowiańskiej, z odprawianymi polskimi nabożeństwami dla ludu określanego jako Wenden (łac. Vandali) lub Cassuben. |
||
J. Spors, Geneza i rozwój terytorialny nazwy Kaszuby w znaczeniu etnicznym w XIV-XVI w., "Rocz. Słupski" 1988-1989, Słupsk 1991, s. 83. |
|||
== |
===O Wandalach pisali=== |
||
Pontanus katechizm M. Lutra: "niemiecko |
Pontanus katechizm M. Lutra: "niemiecko-wandalski abo słowięski z jezyka niemieckiego w słowięski wystáwion”. |
||
*U Adama z Bremen czytamy: |
*U Adama z Bremen czytamy: |
||
"Sclavania igitur, amplissima Germaniae provintia, a Winulis incolitur, qui olim dicti sum Wandali; decies maior esse fertur nostra Saxonia, presertim si Boemiam et eos, qui trans Oddaram sunt, Polanos, quaia nec habitu nec lingua discrepant, in partem adiecreris Sclavaniae |
"Sclavania igitur, amplissima Germaniae provintia, a Winulis incolitur, qui olim dicti sum Wandali; decies maior esse fertur nostra Saxonia, presertim si Boemiam et eos, qui trans Oddaram sunt, Polanos, quaia nec habitu nec lingua discrepant, in partem adiecreris Sclavaniae" |
||
*W 1056 w "Annales Augustani" |
*W 1056 w "Annales Augustani": |
||
"exercitus Saxonum a Wandalis trucidatur |
"exercitus Saxonum a Wandalis trucidatur." |
||
*W 983-993 Gerhard z Augsburga w "Miracula Sancti Oudalrici" nazywa Piasta Mieszka I |
*W 983-993 Gerhard z Augsburga w "Miracula Sancti Oudalrici" nazywa Piasta Mieszka I |
||
Linia 40: | Linia 40: | ||
* W 796 w kronice "Annales Alamanici" zapisano: |
* W 796 w kronice "Annales Alamanici" zapisano: |
||
"Pipinus |
"Pipinus... perrexit in regionem Wandalorum, et ipsi Wandali venerunt obvium" |
||
⚫ | |||
⚫ | |||
"Ceterum Germaniae vocabulum recens et nuper additum, quoniam qui primi Rhenum transgressi Gallos expulerint ac nunc Tungri, tunc Germani vocati sint: ita nationis nomen, non gentis, evaluisse paulatim, ut omnes primum a victore ob metum, mox et a se ipsis invento nomine Germani vocarentur." |
"Ceterum Germaniae vocabulum recens et nuper additum, quoniam qui primi Rhenum transgressi Gallos expulerint ac nunc Tungri, tunc Germani vocati sint: ita nationis nomen, non gentis, evaluisse paulatim, ut omnes primum a victore ob metum, mox et a se ipsis invento nomine Germani vocarentur." |
||
Natomiast antyczne nazwy to |
Natomiast antyczne nazwy to: |
||
"Quidam, ut in licentia vetustatis, plures deo ortos pluresque gentis appellationes, Marsos Gambrivios Suebos Vandilios adfirmant, eaque vera et antiqua nomina." |
"Quidam, ut in licentia vetustatis, plures deo ortos pluresque gentis appellationes, Marsos Gambrivios Suebos Vandilios adfirmant, eaque vera et antiqua nomina." |
||
Zastrzeżenie NOPV |
Zastrzeżenie NOPV: Dziś istnieje popularny pogląd że mylono Polaków z Wandalami co podane przykłady źródłowe mają potwierdzać. Wg innych wikipedii. |
||
===Zobacz też=== |
|||
* |
*[[plemiona germańskie]], [[królowie Wandalów]] |
||
[[Kategoria:Germanie]] |
[[Kategoria:Germanie]] |
||
Wersja z 03:56, 21 mar 2005
Wandalowie – grupa plemion wschodniogermańskich mieszkająca od końca III w. p.n.e. na terenie występowania kultury przeworskiej (początkowo na Dolnym Śląsku i w Polsce centralnej i zachodnim Mazowszu).
Historia
Ich kolebką był prawdopodobnie Półwysep Skandynawski i północna część Półwyspu Jutlandzkiego. Na terenie Polski południowej pozostali aż do pierwszych lat V w. n.e., tworząc federację plemienną. Przyjmuje się tradycyjnie, iż składały się na nią dwa główne odłamy: Silingowie i Hasdingowie. Siłą rzeczy Wandalowie są więc jednym z ludów, które mają wpływ na genotyp Polaków.
W czasie wywołanej najazdem Hunów (od 375 r.) wędrówki ludów część Wandalów (Hasdingowie) sprzymierzyła się z irańskojęzycznym ludem Alanów i dotarła na obszary między Dunajem i Cisą. Hasdingowie przekroczyli Ren i znaleźli się na ziemiach cesarstwa rzymskiego. W 409 r. dotarli do Hiszpanii, podczas gdy inne odłamy Wandalów dotarły do Dacji i Panonii. Z Półwyspu Iberyjskiego pod wodzą Genzeryka przeprawili się przez Cieśninę Gibraltarską (w sile ok. 80 000 ludzi) do Afryki Północnej w 429, gdzie utworzyli, kwitnące aż do 477 r., państwo Wandalów i Alanów, które obejmowało Mauretanię, wyspy Morza Śródziemnego wraz z Sardynią, Korsyką i czasowo Sycylią. Wandalowie żyli z łupów i piractwa, które zagrażało całemu basenowi Morza Śródziemnego.
W 455 r. złupili w jednym wypadzie Rzym, a ogromne skarby przewieźli do Kartaginy. Było to odwetem za pogwałcenie traktatu zawartego między Genzerykiem, a cesarzem rzymskim, Walentynianem III. Jeden z punktów mówił o zaślubinach córki cesarskiej, Eudoksji, z synem Genzeryka, Hunerykiem. W czasie wyprawy porwano ją i wywieziono do państwa Wandalów, gdzie została żoną królewskiego syna. Kolejni cesarze i wodzowie rzymscy podejmowali bezskuteczne wyprawy przeciwko Wandalom. Teodoryk, król Ostrogotów i władca Italii, zawarł z Wandalami pokój.
Na początku lat 30. VI w. cesarz bizantyjski Justynian postanowił się z nimi rozprawić. By odwrócić uwagę przeciwnika, wywołano bunt ludności na Sardynii. Gdy Wandale zajmowali się tłumieniem buntu, wojsko bizantyjskie w sile 15 000 żołnierzy wylądowało w Afryce. Belizariusz, dowódca wojsk bizantyjskich, pokonał Wandali w dwóch bitwach pod Kartaginą. Król Wandalów, Gelimer, zamknął się w twierdzy numidyjskiej, ale wzięto go głodem. Został przewieziony do Konstantynopola, gdzie zamieszkał w majątku. Wiedząc, że nie ma szans na obronę królestwa Wandalów pozwolił na włączenie go do cesarstwa. Jego żołnierzy wcielono do armii cesarskiej, gdzie szybko stracili swą odrębność.
Niestety, dzieje Wandalów znamy jedynie z dokumentów pozostawionych przez ich zwycięzców oraz innych ludów germańskich, takich jak Frankowie, Gotowie i Longobardowie. Wandalowie podobnie jak większość Germanów w czasie wędrówki ludów byli arianami. Arianizm zwalczany był przez Kościół katolicki jako herezja. Przeciwnicy i zwycięzcy Wandalów skazali ich na zapomnienie, tym bardziej, że w dalszej historii tego ludu nie znalazł się już żaden władca równie wybitny, jak Genzeryk. Pisma Wandalów i ich tradycja kulturalna zostały zniszczone, a oni sami wtopili się bez śladu w miejscową ludność mauretańską i łacińskojęzyczną. Część została deportowana do Italii. Ich losy znamy przede wszystkim z opisów katolickich pisarzy takich jak Fulgencjusz z Ruspe i Wiktor z Wity.
Dziedzictwo etymologiczne
Od zniszczeń pozostawionych po najeździe na Rzym (w poszukiwaniu metalu Wandalowie wyrywali żelazne klamry spinające kamienie, z których zbudowane były budynki, powodując ich rychłe zawalenie) nazwa plemienna (wandal) stała się synonimem osobnika niszczącego wszystko na swojej drodze. W języku polskim dla rozróżnienia stosuje się dwie formy: Wandalowie na określenie członków plemienia oraz wandale na określenie osób bezcelowo niszczących różne dobra. vide: wandalizm.
Jedna z hipotez wywodzi nazwę południowej części Hiszpanii, Andaluzji od zniekształconego przez Arabów określenia Vandolita (teren Wandalów).
--Circulus Vandalicus--
W latach 1669-1686 na ziemi Słupskiej wydzielono Okręg Wandalski, wśród poddawanej zniemczeniu lokalnej ludności słowiańskiej, z odprawianymi polskimi nabożeństwami dla ludu określanego jako Wenden (łac. Vandali) lub Cassuben.
J. Spors, Geneza i rozwój terytorialny nazwy Kaszuby w znaczeniu etnicznym w XIV-XVI w., "Rocz. Słupski" 1988-1989, Słupsk 1991, s. 83.
O Wandalach pisali
Pontanus katechizm M. Lutra: "niemiecko-wandalski abo słowięski z jezyka niemieckiego w słowięski wystáwion”.
- U Adama z Bremen czytamy:
"Sclavania igitur, amplissima Germaniae provintia, a Winulis incolitur, qui olim dicti sum Wandali; decies maior esse fertur nostra Saxonia, presertim si Boemiam et eos, qui trans Oddaram sunt, Polanos, quaia nec habitu nec lingua discrepant, in partem adiecreris Sclavaniae"
- W 1056 w "Annales Augustani":
"exercitus Saxonum a Wandalis trucidatur."
- W 983-993 Gerhard z Augsburga w "Miracula Sancti Oudalrici" nazywa Piasta Mieszka I
"dux Wandalorum, Misico nomine"
- W 796 w kronice "Annales Alamanici" zapisano:
"Pipinus... perrexit in regionem Wandalorum, et ipsi Wandali venerunt obvium"
- Natomiast Tacitus przed 76 pisał że Germania jest nową nazwą przybraną:
"Ceterum Germaniae vocabulum recens et nuper additum, quoniam qui primi Rhenum transgressi Gallos expulerint ac nunc Tungri, tunc Germani vocati sint: ita nationis nomen, non gentis, evaluisse paulatim, ut omnes primum a victore ob metum, mox et a se ipsis invento nomine Germani vocarentur."
Natomiast antyczne nazwy to:
"Quidam, ut in licentia vetustatis, plures deo ortos pluresque gentis appellationes, Marsos Gambrivios Suebos Vandilios adfirmant, eaque vera et antiqua nomina."
Zastrzeżenie NOPV: Dziś istnieje popularny pogląd że mylono Polaków z Wandalami co podane przykłady źródłowe mają potwierdzać. Wg innych wikipedii.