Język makian zachodni: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
Nie podano opisu zmian |
Nie podano opisu zmian |
||
| Linia 26: | Linia 26: | ||
Jest określany różnymi nazwami: zachodniomakiański<ref name="afm" />, makian barat<ref name="et" />, makian luar<ref name="et" />, moi<ref name="Palmer" />, jitinee<ref name="Melalatoa1995" />, titinee<ref name="afm" />, destine<ref name="afm" />. Rodzimą nazwę ''moi'' dzieli z [[Język moi|językiem moi]] z [[Papua Zachodnia (prowincja)|Papui Zachodniej]]<ref name="Palmer" /><ref name="Bradley" />, przypuszczalnie spokrewnionym w ramach rodziny zachodniopapuaskiej. Jednakże nie wykazuje bliskich związków z żadnym innym językiem, a w obrębie swojej rodziny jest klasyfikowany jako [[języki izolowane|język izolowany]]<ref name="et" />. |
Jest określany różnymi nazwami: zachodniomakiański<ref name="afm" />, makian barat<ref name="et" />, makian luar<ref name="et" />, moi<ref name="Palmer" />, jitinee<ref name="Melalatoa1995" />, titinee<ref name="afm" />, destine<ref name="afm" />. Rodzimą nazwę ''moi'' dzieli z [[Język moi|językiem moi]] z [[Papua Zachodnia (prowincja)|Papui Zachodniej]]<ref name="Palmer" /><ref name="Bradley" />, przypuszczalnie spokrewnionym w ramach rodziny zachodniopapuaskiej. Jednakże nie wykazuje bliskich związków z żadnym innym językiem, a w obrębie swojej rodziny jest klasyfikowany jako [[języki izolowane|język izolowany]]<ref name="et" />. |
||
Wielu użytkowników tego języka porozumiewa się również w makian wschodnim<ref name="Bowden2001-s23" />. |
Wielu użytkowników tego języka porozumiewa się również w makian wschodnim<ref name="Bowden2001-s23" />. Społeczność komunikuje się także w [[Język malajski Moluków Północnych|malajskim Moluków Północnych]] i [[Język indonezyjski|indonezyjskim]]{{r|Endangered}}. |
||
== Klasyfikacja == |
== Klasyfikacja == |
||
Jest silnie odrębny od pozostałych języków regionu, toteż jego klasyfikacja pozostawała przez dłuższy czas nieustalona<ref name="Taber" />. Był błędnie zaliczany do rodziny języków austronezyjskich, podobnie jak język taba (faktycznie należący do tej rodziny). Późniejsze badania lingwistyczne ujawniły jednak, że |
Jest silnie odrębny od pozostałych języków regionu, toteż jego klasyfikacja pozostawała przez dłuższy czas nieustalona<ref name="Taber" />. Był błędnie zaliczany do rodziny języków austronezyjskich, podobnie jak język taba (faktycznie należący do tej rodziny). Późniejsze badania lingwistyczne ujawniły jednak, że nie dzieli związku genetycznego ze swoim wschodnim sąsiadem. W 1976 roku indonezyjski językoznawca F.S. Watuseke wykazał jego przynależność do rodziny języków północnej Halmahery, na podstawie analizy zbieżności słownikowych<ref name="Pacific Linguistics" />. Klasyfikację te uwzględniają współczesne bazy danych i źródła językoznawcze, jak np. publikacja [[Ethnologue]]<ref name="et" />{{odn|Holton|Klamer|2018|s=573}}. W ramach tej rodziny jest klasyfikowany jako [[języki izolowane|język izolowany]]<ref name="et" />. |
||
Z uwagi na wpływy obce jest najbardziej odrębnym spośród języków północnohalmaherskich{{odn|Holton|Klamer|2018|s=577}}. Na płaszczyźnie gramatyki i słownictwa wykazuje wpływy języków austronezyjskich – makian wschodniego i [[język malajski|malajskiego]] – a także spokrewnionego [[język ternate|języka ternate]]. |
Z uwagi na wpływy obce jest najbardziej odrębnym spośród języków północnohalmaherskich{{odn|Holton|Klamer|2018|s=577}}. Na płaszczyźnie gramatyki i słownictwa wykazuje wpływy języków austronezyjskich – makian wschodniego i [[język malajski|malajskiego]] – a także spokrewnionego [[język ternate|języka ternate]]. Wskutek kontaktów historycznych zaczerpnął pewną grupę słów niderlandzkich i portugalskich<ref name="Pacific Linguistics" />. |
||
Na tle swojej rodziny wyróżnia się szykiem wyrazów [[SVO (Subject Verb Object)|SVO (podmiot orzeczenie dopełnienie)]]. Nie istnieje rozróżnienie między [[rodzaj męski|rodzajem męskim]] a [[rodzaj żeński|żeńskim]] w trzeciej osoby liczby pojedynczej. Formy czasowników nie wyrażają [[Dopełnienie (językoznawstwo)|dopełnienia]], ale nadal zawierają informację o [[Podmiot (językoznawstwo)|podmiocie]]. Zachował się charakterystyczny dla tej rodziny szyk w konstrukcjach dzierżawczych (określnik dzierżawczy występuje przed rzeczownikiem określanym)<ref name="Pacific Linguistics" />. |
Na tle swojej rodziny wyróżnia się szykiem wyrazów [[SVO (Subject Verb Object)|SVO (podmiot orzeczenie dopełnienie)]]. Nie istnieje rozróżnienie między [[rodzaj męski|rodzajem męskim]] a [[rodzaj żeński|żeńskim]] w trzeciej osoby liczby pojedynczej. Formy czasowników nie wyrażają [[Dopełnienie (językoznawstwo)|dopełnienia]], ale nadal zawierają informację o [[Podmiot (językoznawstwo)|podmiocie]]. Zachował się charakterystyczny dla tej rodziny szyk w konstrukcjach dzierżawczych (określnik dzierżawczy występuje przed rzeczownikiem określanym)<ref name="Pacific Linguistics" />. |
||
| Linia 107: | Linia 107: | ||
<ref name="Voorhoeve">{{Cytuj książkę |tytuł = Papers in New Guinea linguistics. No. 26 |url = https://core.ac.uk/download/pdf/159465463.pdf |autor r = [[Clemens L. Voorhoeve]] |rok = 1988 |isbn = 0-85883-370-0 |miejsce = Canberra |wydawca = Department of Linguistics, Research School of Pacific Studies, Australian National University |oclc = 220535054 |strony = 181–209 |rozdział = The languages of the North Halmaheran stock |seria = Pacific Linguistics A-76 |język = en |data dostępu = 2022-08-08}}</ref> |
<ref name="Voorhoeve">{{Cytuj książkę |tytuł = Papers in New Guinea linguistics. No. 26 |url = https://core.ac.uk/download/pdf/159465463.pdf |autor r = [[Clemens L. Voorhoeve]] |rok = 1988 |isbn = 0-85883-370-0 |miejsce = Canberra |wydawca = Department of Linguistics, Research School of Pacific Studies, Australian National University |oclc = 220535054 |strony = 181–209 |rozdział = The languages of the North Halmaheran stock |seria = Pacific Linguistics A-76 |język = en |data dostępu = 2022-08-08}}</ref> |
||
<ref name="West Makian">{{Cytuj |archiwum = https://web.archive.org/web/20200305184434/https://phoible.org/inventories/view/469 |url = https://phoible.org/inventories/view/469 |tytuł = West Makian |opublikowany = PHOIBLE Online |data dostępu = 2020-03-05 |zarchiwizowano = 2020-03-05}}</ref> |
<ref name="West Makian">{{Cytuj |archiwum = https://web.archive.org/web/20200305184434/https://phoible.org/inventories/view/469 |url = https://phoible.org/inventories/view/469 |tytuł = West Makian |opublikowany = PHOIBLE Online |data dostępu = 2020-03-05 |zarchiwizowano = 2020-03-05}}</ref> |
||
<ref name="Endangered">{{Cytuj stronę | tytuł=Moi (Maluku, Indonesia) | zarchiwizowano=2022-09-05 | data dostępu=2022-09-05 | opublikowany=Endangered Languages Project | url=https://www.endangeredlanguages.com/lang/10725 | archiwum=http://archive.vn/2022.09.05-153036/https://www.endangeredlanguages.com/lang/10725 | język=en}}</ref> |
|||
</references> |
</references> |
||
Wersja z 17:42, 5 wrz 2022
| Obszar |
wyspy Makian, Kayoa, Halmahera (Moluki Północne, Indonezja) | ||
|---|---|---|---|
| Liczba mówiących |
12 tys. (1977) | ||
| Klasyfikacja genetyczna | |||
| |||
| Status oficjalny | |||
| Ethnologue | 6a żywy↗ | ||
| Kody języka | |||
| ISO 639-3 | mqs | ||
| IETF | mqs | ||
| Glottolog | west2600 | ||
| Ethnologue | mqs | ||
| WALS | wma | ||
| W Wikipedii | |||
| |||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |||
Język makian zachodni (makian barat, makian luar), także moi – język zachodniopapuaski używany w prowincji Moluki Północne w Indonezji. Jego użytkownicy zamieszkują wyspy Makian i Kayoa oraz południowo-zachodnie wybrzeże Halmahery. Według danych z 1977 roku ma 12 tys. użytkowników[1], w tym 7 tys. na wyspie Makian[2].
Należy do rodziny języków północnohalmaherskich[1]. Jest odrębny od pobliskiego języka makian wschodniego (taba, makian dalam), który jest przedstawicielem rodziny austronezyjskiej[3]. Skrótowy opis języka, opublikowany przez wydawnictwo Pacific Linguistics, sporządził lingwista Clemens L. Voorhoeve[4].
Jest określany różnymi nazwami: zachodniomakiański[5], makian barat[1], makian luar[1], moi[6], jitinee[7], titinee[5], destine[5]. Rodzimą nazwę moi dzieli z językiem moi z Papui Zachodniej[6][8], przypuszczalnie spokrewnionym w ramach rodziny zachodniopapuaskiej. Jednakże nie wykazuje bliskich związków z żadnym innym językiem, a w obrębie swojej rodziny jest klasyfikowany jako język izolowany[1].
Wielu użytkowników tego języka porozumiewa się również w makian wschodnim[9]. Społeczność komunikuje się także w malajskim Moluków Północnych i indonezyjskim[10].
Klasyfikacja
Jest silnie odrębny od pozostałych języków regionu, toteż jego klasyfikacja pozostawała przez dłuższy czas nieustalona[11]. Był błędnie zaliczany do rodziny języków austronezyjskich, podobnie jak język taba (faktycznie należący do tej rodziny). Późniejsze badania lingwistyczne ujawniły jednak, że nie dzieli związku genetycznego ze swoim wschodnim sąsiadem. W 1976 roku indonezyjski językoznawca F.S. Watuseke wykazał jego przynależność do rodziny języków północnej Halmahery, na podstawie analizy zbieżności słownikowych[4]. Klasyfikację te uwzględniają współczesne bazy danych i źródła językoznawcze, jak np. publikacja Ethnologue[1][12]. W ramach tej rodziny jest klasyfikowany jako język izolowany[1].
Z uwagi na wpływy obce jest najbardziej odrębnym spośród języków północnohalmaherskich[13]. Na płaszczyźnie gramatyki i słownictwa wykazuje wpływy języków austronezyjskich – makian wschodniego i malajskiego – a także spokrewnionego języka ternate. Wskutek kontaktów historycznych zaczerpnął pewną grupę słów niderlandzkich i portugalskich[4].
Na tle swojej rodziny wyróżnia się szykiem wyrazów SVO (podmiot orzeczenie dopełnienie). Nie istnieje rozróżnienie między rodzajem męskim a żeńskim w trzeciej osoby liczby pojedynczej. Formy czasowników nie wyrażają dopełnienia, ale nadal zawierają informację o podmiocie. Zachował się charakterystyczny dla tej rodziny szyk w konstrukcjach dzierżawczych (określnik dzierżawczy występuje przed rzeczownikiem określanym)[4].
System dźwiękowy
- Samogłoski
W języku moi występują cztery samogłoski: a, ə, i, u[14].
- Spółgłoski
| dwuwargowe | zębowe | podniebienne | miękkopodniebienne | krtaniowe | ||
|---|---|---|---|---|---|---|
| zwarte | bezdźwięczne | p | t̪ | c | k | |
| dźwięczne | b | d̪ | ɟ | g | ||
| szczelinowe | ɸ | h | ||||
| nosowe | m | n̪ | (ɲ) | ŋ | ||
| aproksymanty | l̪ | |||||
| drżące | r̪ | |||||
/ɲ/ występuje prawie wyłącznie w zapożyczeniach z języka indonezyjskiego. Jedyne rodzime słowo z głoską /ɲ/ to /miɲə/ „jeden”.
Przypisy
- ↑ a b c d e f g Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Makian, West, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 21, Dallas: SIL International, 2018 [dostęp 2018-04-25] [zarchiwizowane z adresu 2018-06-23] (ang.).
- ↑ Clemens L. Voorhoeve: The languages of the North Halmaheran stock. W: Papers in New Guinea linguistics. No. 26. Canberra: Department of Linguistics, Research School of Pacific Studies, Australian National University, 1988, s. 181–209, seria: Pacific Linguistics A-76. ISBN 0-85883-370-0. OCLC 220535054. [dostęp 2022-08-08]. (ang.).
- ↑ Robert Blust: The Austronesian Languages. Canberra: Asia-Pacific Linguistics, Research School of Pacific and Asian Studies, The Australian National University, 2013, s. 9. ISBN 978-1-922185-07-5. OCLC 851066712. [dostęp 2022-08-12]. (ang.).
- ↑ a b c d Clemens L. Voorhoeve: The Makian languages and their neighbours. Canberra: Department of Linguistics, Research School of Pacific Studies, Australian National University, 1982, seria: Pacific Linguistics D-46. ISBN 0-85883-277-1. [dostęp 2022-08-23]. (ang.).
- ↑ a b c Alfred F. Majewicz, Języki świata i ich klasyfikowanie, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1989, s. 96, ISBN 83-01-08163-5, OCLC 749247655 (pol.).
- ↑ a b Gary Holton, Marian Klamer: The Papuan languages of East Nusantara and the Bird’s Head. W: Bill Palmer (red.): The Languages and Linguistics of the New Guinea Area: A Comprehensive Guide. Berlin–Boston: Walter de Gruyter, 2018, s. 569–640, seria: The World of Linguistics 4. DOI: 10.1515/9783110295252-005. ISBN 978-3-11-029525-2. OCLC 1041880153. (ang.).
- ↑ M. Junus Melalatoa, Ensiklopedi Suku Bangsa di Indonesia Jilid L-Z, Jakarta: Direktorat Jenderal Kebudayaan, Departemen Pendidikan dan Kebudayaan, 1995, s. 506–507 [dostęp 2022-08-03] (indonez.).
- ↑ David Bradley, Maya Bradley, Language Endangerment and Language Maintenance: An Active Approach, London: Routledge, 2013, s. 118, ISBN 978-1-136-85271-8, OCLC 1290081641 (ang.).
- ↑ John Bowden: Taba: Description of a South Halmahera Language. Canberra: Pacific Linguistics, Research School of Pacific and Asian Studies, The Australian National University, 2001, s. 23, seria: Pacific Linguistics 521. ISBN 978-0-85883-517-7. OCLC 50166340. [dostęp 2022-01-27]. (ang.).
- ↑ Moi (Maluku, Indonesia). Endangered Languages Project. [dostęp 2022-09-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-09-05)]. (ang.).
- ↑ Mark Taber: Atlas bahasa tanah Maluku. Ambon: Pusat Pengkajian dan Pengembangan Maluku, Universitas Pattimura, 1996, s. 8. ISBN 978-979-8132-90-2. OCLC 40713056. [dostęp 2022-08-13]. Cytat: Bahasa Makian Luar menarik perhatian orang karena bahasa ini lama menjadi teka-teki bagi para linguis untuk bagaimana mengelompokkannya, karena tampaknya tidak ada hubungannya dengan bahasa-bahasa lainnya dalam wilayah tersebut. Walaupun demikian, penelitian baru-baru ini menunjukkan bahwa bahasa tersebut termasuk dalam rumpun bahasa Halmahera Utara. (indonez.).
- ↑ Holton i Klamer 2018 ↓, s. 573.
- ↑ Holton i Klamer 2018 ↓, s. 577.
- ↑ West Makian [online], PHOIBLE Online [dostęp 2020-03-05] [zarchiwizowane z adresu 2020-03-05].
Bibliografia
- Gary Holton, Marian Klamer, The Papuan languages of East Nusantara and the Bird’s Head, [w:] Bill Palmer (red.), The Languages and Linguistics of the New Guinea Area: A Comprehensive Guide, Berlin–Boston: Walter de Gruyter, 2018 (The World of Linguistics 4), s. 569–640, DOI: 10.1515/9783110295252-005, ISBN 978-3-11-029525-2, OCLC 1041880153 (ang.).
Kontrola autorytatywna (język):