Język nias: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja oczekująca na przejrzenie] |
Nie podano opisu zmian |
Nie podano opisu zmian |
||
Linia 19: | Linia 19: | ||
| wikisłownik = |
| wikisłownik = |
||
}} |
}} |
||
'''Język nias''' (''Li Niha'') – [[Języki austronezyjskie|język austronezyjski]] używany w prowincji [[Sumatra Północna]] w [[Indonezja|Indonezji]], przez ludność wyspy [[Nias]] i [[Wyspy Batu|wysp Batu]], u zachodniego wybrzeża [[Sumatra|Sumatry]]{{r|Ethnologue|glottolog}}. Jest głównym językiem grupy etnicznej [[Nias (lud)|Nias]]{{r|Encyclopedia}}. |
'''Język nias''' (''Li Niha'') – [[Języki austronezyjskie|język austronezyjski]] używany w prowincji [[Sumatra Północna]] w [[Indonezja|Indonezji]], przez ludność wyspy [[Nias]] i [[Wyspy Batu|wysp Batu]], u zachodniego wybrzeża [[Sumatra|Sumatry]]{{r|Ethnologue|glottolog}}. Jest głównym językiem grupy etnicznej [[Nias (lud)|Nias]]{{r|Encyclopedia|Cultures}}. |
||
Według danych z 2000 roku posługuje się nim ok. 770 tys. osób<ref name="Ethnologue"/>. Dzieli się na trzy dialekty (północny, centralny, południowy){{odn|Brown|2001|s=7}}, czasem wyróżnia się też dialekty zachodni i północno-zachodni<ref name=Ethnologue/>. Różnice między nimi dotyczą cech wymowy i leksyki{{odn|Brown|2001|s=7}}. Odmiana z wysp Batu to zasadniczo dialekt południowy{{odn|Brown|2001|s=7}}{{odn|Sundermann|1905|s=13}}. Funkcję [[lingua franca]] pełni dialekt północny, który uchodzi za prestiżowy i ma największą liczbę użytkowników{{odn|Brown|2001|s=7, 8}}. Odmiana z rejonu miasta [[Gunungsitoli]] została wypromowana przez niemieckich misjonarzy jako język literacki{{odn|Halawa|Harefa|Silitonga|1983|s=4}}. |
Według danych z 2000 roku posługuje się nim ok. 770 tys. osób<ref name="Ethnologue"/>. Dzieli się na trzy dialekty (północny, centralny, południowy){{odn|Brown|2001|s=7}}, czasem wyróżnia się też dialekty zachodni i północno-zachodni<ref name=Ethnologue/>. Różnice między nimi dotyczą cech wymowy i leksyki{{odn|Brown|2001|s=7}}. Odmiana z wysp Batu to zasadniczo dialekt południowy{{odn|Brown|2001|s=7}}{{odn|Sundermann|1905|s=13}}. Funkcję [[lingua franca]] pełni dialekt północny, który uchodzi za prestiżowy i ma największą liczbę użytkowników{{odn|Brown|2001|s=7, 8}}. Odmiana z rejonu miasta [[Gunungsitoli]] została wypromowana przez niemieckich misjonarzy jako język literacki{{odn|Halawa|Harefa|Silitonga|1983|s=4}}. |
||
Linia 25: | Linia 25: | ||
Jest powszechnie używany w różnych sferach życia, na terenie całej wyspy Nias. W użyciu jest także [[język indonezyjski]], który jest wykorzystywany w edukacji{{odn|Brown|2001|s=12}}. |
Jest powszechnie używany w różnych sferach życia, na terenie całej wyspy Nias. W użyciu jest także [[język indonezyjski]], który jest wykorzystywany w edukacji{{odn|Brown|2001|s=12}}. |
||
Ze względu na swoją izolację geograficzną jest dość odrębny od pozostałych języków austronezyjskich<ref name = Encyclopedia/>. Zdołał oprzeć się wielu wpływom innych języków{{odn|Halawa|Harefa|Silitonga|1983|s=5}}. |
Ze względu na swoją izolację geograficzną jest dość odrębny od pozostałych języków austronezyjskich<ref name = Encyclopedia/>. Zdołał oprzeć się wielu wpływom innych języków{{odn|Halawa|Harefa|Silitonga|1983|s=5}}. Został sklasyfikowany wraz z językami innych wysp u zachodniego wybrzeża Sumatry ([[język simeulue|simeulue]], [[język sikule|sikule]], [[język mentawai|mentawai]], [[język enggano|enggano]]) oraz [[języki batackie|językami batackimi]], przy czym wewnętrzna spójność takiej postulowanej grupy budzi wątpliwości{{odn|Adelaar|2024|s=128}}. W szczególności bliski związek genealogiczny miałby łączyć nias z sikule{{r|skh|Nias-Sikule}}. |
||
Istnieje dość obszerny zasób materiałów nt. tego języka, w dużej mierze przygotowanych przez misjonarzy w XIX i XX w. Początkowo badaniem języka nias zajmowali się autorzy zachodni (J.W. Thomas, E.A. Taylor Weber, {{link-interwiki|Heinrich Sundermann|Q=Q1599013}}). Pierwszy słownik, omawiający dialekt północny, ukazał się w 1887 roku (''Niasch-Maleisch-Nederlandsch woordenboek''){{odn|Brown|2001|s=8}}{{r|woordenboek}}. Dialektowi północnemu poświęcono również wczesne opracowanie gramatyczne (''Niassische Sprachlehre'', 1913){{odn|Brown|2001|s=8}}{{odn|Sundermann|1913}}. W 1905 r. ukazał się słownik |
Istnieje dość obszerny zasób materiałów nt. tego języka, w dużej mierze przygotowanych przez misjonarzy w XIX i XX w. Początkowo badaniem języka nias zajmowali się autorzy zachodni (J.W. Thomas, E.A. Taylor Weber, {{link-interwiki|Heinrich Sundermann|Q=Q1599013}}). Pierwszy słownik, omawiający dialekt północny, ukazał się w 1887 roku (''Niasch-Maleisch-Nederlandsch woordenboek''){{odn|Brown|2001|s=8}}{{r|woordenboek}}. Dialektowi północnemu poświęcono również wczesne opracowanie gramatyczne (''Niassische Sprachlehre'', 1913){{odn|Brown|2001|s=8}}{{odn|Sundermann|1913}}. W 1905 r. ukazał się słownik nias-niemiecki (''Niassisch-deutsches Wörterbuch''){{odn|Sundermann|1905}}. W swoich publikacjach H. Sundermann zdołał uwzględnić pewne dane z dialektu południowego, w ramach współpracy z innymi misjonarzami (H. Lagemann, W. Frickenschmidt){{odn|Sundermann|1905|s=13}}{{odn|Sundermann|1913|s=4}}. Antropolog Willem Steinhart zebrał dużą ilość materiałów tekstowych z różnych zakątków wyspy (1934, 1937, 1950–1951, 1954){{odn|Brown|2001|s=16}}. |
||
Dialekt południowy został bliżej opisany w postaci opracowania z 2001 roku (''A grammar of Nias Selatan''){{odn|Brown|2001}}. W języku indonezyjskim wydano opis gramatyczny ''Struktur bahasa Nias'' (1983){{odn|Halawa|Harefa|Silitonga|1983}}, a także szereg słowników: ''Li Niha ba li Indonesia'' (1982){{r|kamus0}}, ''Kamus Nias-Indonesia'' (1985){{r|kamus1}}, ''Kamus Li Niha / Nias-Indonesia'' (2011){{r|kamus2}}. Słownik z 1985 r., sporządzony przez rodzimą użytkowniczkę języka, podaje dane z dwóch obszarów dialektalnych (północnego i południowego) i zawiera dużą ilość przykładów zdań{{odn|Brown|2001|s=15}}. |
Dialekt południowy został bliżej opisany w postaci opracowania z 2001 roku (''A grammar of Nias Selatan''){{odn|Brown|2001}}. W języku indonezyjskim wydano opis gramatyczny ''Struktur bahasa Nias'' (1983){{odn|Halawa|Harefa|Silitonga|1983}}, a także szereg słowników: ''Li Niha ba li Indonesia'' (1982){{r|kamus0}}, ''Kamus Nias-Indonesia'' (1985){{r|kamus1}}, ''Kamus Li Niha / Nias-Indonesia'' (2011){{r|kamus2}}. Słownik z 1985 r., sporządzony przez rodzimą użytkowniczkę języka, podaje dane z dwóch obszarów dialektalnych (północnego i południowego) i zawiera dużą ilość przykładów zdań{{odn|Brown|2001|s=15}}. |
||
Linia 35: | Linia 35: | ||
== Przypisy == |
== Przypisy == |
||
{{Przypisy| |
{{Przypisy| |
||
<ref name="Encyclopedia">{{Cytuj książkę |imię = James B. |nazwisko = Minahan |tytuł = Ethnic Groups of South Asia and the Pacific: An Encyclopedia: An Encyclopedia |oclc = 819572006 |miejsce = Santa Barbara, California |rok = 2012 |data dostępu = 2021-08-23 |isbn = 978-1-59884-660-7 |wydawca = ABC-CLIO |
<ref name="Encyclopedia">{{Cytuj książkę |imię = James B. |nazwisko = Minahan |tytuł = Ethnic Groups of South Asia and the Pacific: An Encyclopedia: An Encyclopedia |oclc = 819572006 |miejsce = Santa Barbara, California |rok = 2012 |data dostępu = 2021-08-23 |isbn = 978-1-59884-660-7 |wydawca = ABC-CLIO |rozdział = Niasans <!--|adres rozdziału = https://books.google.de/books?id=fOQkpcVcd9AC&pg=PT281--> |język = en}}</ref> |
||
<ref name="Cultures">{{Cytuj książkę | |
<ref name="Cultures">{{Cytuj książkę |autor = Timothy L. Gall, Jeneen Hobby (red.) |tytuł = Worldmark Encyclopedia of Cultures and Daily Life |data = 2009 |tom = 4 |wydanie = 2 |miejsce = Farmington Hills, Michigan |rozdział = Niasans |isbn = 978-1-4144-4892-3 |oclc = 388481759 |wydawca = Gale |strony = 738 |język = en}}</ref> |
||
<ref name="Ethnologue">{{Ethnologue |tytuł = Nias |wydanie = 19 |archiwum = https://archive.vn/2016.03.03-201306/http://www.ethnologue.com/language/nia |id = nia |zarchiwizowano = 2016-03-03 |data dostępu = 2020-02-20}}</ref> |
<ref name="Ethnologue">{{Ethnologue |tytuł = Nias |wydanie = 19 |archiwum = https://archive.vn/2016.03.03-201306/http://www.ethnologue.com/language/nia |id = nia |zarchiwizowano = 2016-03-03 |data dostępu = 2020-02-20}}</ref> |
||
<ref name="skh">{{Ethnologue |tytuł = Sikule |wydanie = 22 |id = skh |archiwum = https://archive.vn/2019.06.06-144155/https://www.ethnologue.com/language/skh |data dostępu = 2019-06-06}}</ref> |
<ref name="skh">{{Ethnologue |tytuł = Sikule |wydanie = 22 |id = skh |archiwum = https://archive.vn/2019.06.06-144155/https://www.ethnologue.com/language/skh |data dostępu = 2019-06-06}}</ref> |
||
Linia 48: | Linia 48: | ||
== Bibliografia == |
== Bibliografia == |
||
* {{Cytuj książkę | odn = tak | imię r = K. Alexander | nazwisko r = Adelaar | rozdział = Historical linguistics of the languages of Sumatra, Java, the Lesser Sunda Islands, and Moken-Moklen | autor = K. Alexander Adelaar, Antoinette Schapper (red.) | tytuł = The Oxford Guide to the Malayo-Polynesian Languages of Southeast Asia | rok = 2024 | strony = 127–142 | miejsce = Oxford | wydawca = Oxford University Press | doi = 10.1093/oso/9780198807353.003.0010 | oclc = 1449546728 | isbn = 978-0-19-880735-3 | id = {{ISBN|978-0-19-253426-2}} | język = en }} |
|||
* {{Cytuj książkę |odn = tak |imię = Lea |nazwisko = Brown |tytuł = A grammar of Nias Selatan |data = 2001 |wydawca = The University of Sydney |data dostępu = 2023-01-07 |url = https://ses.library.usyd.edu.au/handle/2123/12669 |oclc = 223325298 |język = en}} |
* {{Cytuj książkę |odn = tak |imię = Lea |nazwisko = Brown |tytuł = A grammar of Nias Selatan |data = 2001 |wydawca = The University of Sydney |data dostępu = 2023-01-07 |url = https://ses.library.usyd.edu.au/handle/2123/12669 |oclc = 223325298 |język = en}} |
||
* {{Cytuj książkę |odn = tak |imię = T. |nazwisko = Halawa |imię2 = A. |nazwisko2 = Harefa |imię3 = M. |nazwisko3 = Silitonga |tytuł = Struktur Bahasa Nias |data = 1983 |url = https://labbineka.kemdikbud.go.id/bahasa/jendelabuku/42e7aaa88b48137a16a1acd04ed91125 |data dostępu = 2023-01-07 |miejsce = Jakarta |wydawca = Pusat Pembinaan dan Pengembangan Bahasa, Departemen Pendidikan dan Kebudayaan |oclc = 963483373 |język = id }} |
* {{Cytuj książkę |odn = tak |imię = T. |nazwisko = Halawa |imię2 = A. |nazwisko2 = Harefa |imię3 = M. |nazwisko3 = Silitonga |tytuł = Struktur Bahasa Nias |data = 1983 |url = https://labbineka.kemdikbud.go.id/bahasa/jendelabuku/42e7aaa88b48137a16a1acd04ed91125 |data dostępu = 2023-01-07 |miejsce = Jakarta |wydawca = Pusat Pembinaan dan Pengembangan Bahasa, Departemen Pendidikan dan Kebudayaan |oclc = 963483373 |język = id }} |
Aktualna wersja na dzień 22:20, 21 wrz 2024
Obszar | |||
---|---|---|---|
Liczba mówiących |
770 tys. (2000) | ||
Pismo/alfabet | |||
Klasyfikacja genetyczna | |||
Status oficjalny | |||
Ethnologue | 5 rozwojowy↗ | ||
Kody języka | |||
ISO 639-2 | nia | ||
ISO 639-3 | nia | ||
IETF | nia | ||
Glottolog | nias1242 | ||
Ethnologue | nia | ||
BPS | 0025 5 | ||
WALS | nia | ||
W Wikipedii | |||
| |||
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. |
Język nias (Li Niha) – język austronezyjski używany w prowincji Sumatra Północna w Indonezji, przez ludność wyspy Nias i wysp Batu, u zachodniego wybrzeża Sumatry[1][2]. Jest głównym językiem grupy etnicznej Nias[3][4].
Według danych z 2000 roku posługuje się nim ok. 770 tys. osób[1]. Dzieli się na trzy dialekty (północny, centralny, południowy)[5], czasem wyróżnia się też dialekty zachodni i północno-zachodni[1]. Różnice między nimi dotyczą cech wymowy i leksyki[5]. Odmiana z wysp Batu to zasadniczo dialekt południowy[5][6]. Funkcję lingua franca pełni dialekt północny, który uchodzi za prestiżowy i ma największą liczbę użytkowników[7]. Odmiana z rejonu miasta Gunungsitoli została wypromowana przez niemieckich misjonarzy jako język literacki[8].
Jest powszechnie używany w różnych sferach życia, na terenie całej wyspy Nias. W użyciu jest także język indonezyjski, który jest wykorzystywany w edukacji[9].
Ze względu na swoją izolację geograficzną jest dość odrębny od pozostałych języków austronezyjskich[3]. Zdołał oprzeć się wielu wpływom innych języków[10]. Został sklasyfikowany wraz z językami innych wysp u zachodniego wybrzeża Sumatry (simeulue, sikule, mentawai, enggano) oraz językami batackimi, przy czym wewnętrzna spójność takiej postulowanej grupy budzi wątpliwości[11]. W szczególności bliski związek genealogiczny miałby łączyć nias z sikule[12][13].
Istnieje dość obszerny zasób materiałów nt. tego języka, w dużej mierze przygotowanych przez misjonarzy w XIX i XX w. Początkowo badaniem języka nias zajmowali się autorzy zachodni (J.W. Thomas, E.A. Taylor Weber, Heinrich Sundermann ). Pierwszy słownik, omawiający dialekt północny, ukazał się w 1887 roku (Niasch-Maleisch-Nederlandsch woordenboek)[14][15]. Dialektowi północnemu poświęcono również wczesne opracowanie gramatyczne (Niassische Sprachlehre, 1913)[14][16] . W 1905 r. ukazał się słownik nias-niemiecki (Niassisch-deutsches Wörterbuch)[17] . W swoich publikacjach H. Sundermann zdołał uwzględnić pewne dane z dialektu południowego, w ramach współpracy z innymi misjonarzami (H. Lagemann, W. Frickenschmidt)[6][18]. Antropolog Willem Steinhart zebrał dużą ilość materiałów tekstowych z różnych zakątków wyspy (1934, 1937, 1950–1951, 1954)[19].
Dialekt południowy został bliżej opisany w postaci opracowania z 2001 roku (A grammar of Nias Selatan)[20] . W języku indonezyjskim wydano opis gramatyczny Struktur bahasa Nias (1983)[21] , a także szereg słowników: Li Niha ba li Indonesia (1982)[22], Kamus Nias-Indonesia (1985)[23], Kamus Li Niha / Nias-Indonesia (2011)[24]. Słownik z 1985 r., sporządzony przez rodzimą użytkowniczkę języka, podaje dane z dwóch obszarów dialektalnych (północnego i południowego) i zawiera dużą ilość przykładów zdań[25].
W piśmiennictwie stosuje się alfabet łaciński[26]. Wypracowano konwencje ortografii dla dialektów północnego i południowego[27].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c M. Paul Lewis , Gary F. Simons , Charles D. Fennig (red.), Nias, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 19, Dallas: SIL International, 2016 [dostęp 2020-02-20] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-03] (ang.).
- ↑ Harald Hammarström, Robert Forkel, Martin Haspelmath, Sebastian Bank: Nias. Glottolog 4.6. [dostęp 2022-09-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-08-28)]. (ang.).
- ↑ a b Niasans. W: James B. Minahan: Ethnic Groups of South Asia and the Pacific: An Encyclopedia: An Encyclopedia. Santa Barbara, California: ABC-CLIO, 2012. ISBN 978-1-59884-660-7. OCLC 819572006. (ang.).
- ↑ Niasans. W: Timothy L. Gall, Jeneen Hobby (red.): Worldmark Encyclopedia of Cultures and Daily Life. Wyd. 2. T. 4. Farmington Hills, Michigan: Gale, 2009, s. 738. ISBN 978-1-4144-4892-3. OCLC 388481759. (ang.).
- ↑ a b c Brown 2001 ↓, s. 7.
- ↑ a b Sundermann 1905 ↓, s. 13.
- ↑ Brown 2001 ↓, s. 7, 8.
- ↑ Halawa, Harefa i Silitonga 1983 ↓, s. 4.
- ↑ Brown 2001 ↓, s. 12.
- ↑ Halawa, Harefa i Silitonga 1983 ↓, s. 5.
- ↑ Adelaar 2024 ↓, s. 128.
- ↑ David M. Eberhard , Gary F. Simons , Charles D. Fennig (red.), Sikule, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 [dostęp 2019-06-06] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-06] (ang.).
- ↑ Harald Hammarström, Robert Forkel, Martin Haspelmath, Sebastian Bank: Nias-Sikule. Glottolog 4.6. [dostęp 2022-08-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-08-28)]. (ang.).
- ↑ a b Brown 2001 ↓, s. 8.
- ↑ J. W. Thomas, E. A. Taylor Weber: Niasch-Maleisch-Nederlandsch woordenboek. Batavia: Landsdrukkerij, 1887. OCLC 624380752. [dostęp 2023-05-27]. (niderl. • malajski).
- ↑ Sundermann 1913 ↓.
- ↑ Sundermann 1905 ↓.
- ↑ Sundermann 1913 ↓, s. 4.
- ↑ Brown 2001 ↓, s. 16.
- ↑ Brown 2001 ↓.
- ↑ Halawa, Harefa i Silitonga 1983 ↓.
- ↑ B. Ama Wohada Mendröfa: Li Niha ba li Indonesia = Kamus bahasa Nias-Indonesia. Medan: B.A.W. Mendröfa, 1982. OCLC 12666695. (indonez.).
- ↑ Sitasi Z. Laiya: Kamus Nias-Indonesia. Jakarta: Pusat Pembinaan dan Pengembangan Bahasa, Departemen Pendidikan dan Kebudayaan, 1985. OCLC 15112117. (indonez.).
- ↑ Apolonius Lase: Kamus li Niha: Nias-Indonesia. Jakarta: Penerbit Buku Kompas, 2011. ISBN 978-979-709-541-3. OCLC 748941828. (indonez.).
- ↑ Brown 2001 ↓, s. 15.
- ↑ Halawa, Harefa i Silitonga 1983 ↓, s. 15.
- ↑ Brown 2001 ↓, s. 24.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- K. Alexander Adelaar: Historical linguistics of the languages of Sumatra, Java, the Lesser Sunda Islands, and Moken-Moklen. W: K. Alexander Adelaar, Antoinette Schapper (red.): The Oxford Guide to the Malayo-Polynesian Languages of Southeast Asia. Oxford: Oxford University Press, 2024, s. 127–142. DOI: 10.1093/oso/9780198807353.003.0010. ISBN 978-0-19-253426-2. ISBN 978-0-19-880735-3. OCLC 1449546728. (ang.).
- Lea Brown: A grammar of Nias Selatan. The University of Sydney, 2001. OCLC 223325298. [dostęp 2023-01-07]. (ang.).
- T. Halawa, A. Harefa, M. Silitonga: Struktur Bahasa Nias. Jakarta: Pusat Pembinaan dan Pengembangan Bahasa, Departemen Pendidikan dan Kebudayaan, 1983. OCLC 963483373. [dostęp 2023-01-07]. (indonez.).
- Heinrich Sundermann: Niassisch-deutsches Wörterbuch: Unter Mitwirkung der Missionare H. Lagemann (Lahagoe, Nias) und W. Frickenschmidt (Poeloe Tello) (für den südlichen Dialekt). Moers: Bataviaasch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen, 1905. OCLC 249826721. [dostęp 2023-05-27]. (niem.).
- Heinrich Sundermann: Niassische Sprachlehre. Dordrecht: Springer, 1913. DOI: 10.1007/978-94-011-9348-1. ISBN 978-94-011-8580-6. ISBN 978-94-011-9348-1. OCLC 913707917. (niem.).