Podłoga i sufit

Podłoga i sufit – w matematyce funkcje zaokrąglające liczby rzeczywiste do liczb całkowitych odpowiednio w dół i w górę.

Definicja

Podłoga, część całkowita, cecha lub entier (czyt. ãtié) liczby rzeczywistej $x$, oznaczana $\lfloor x\rfloor$, $[x]$, ${\mbox{E}}(x)$ lub ${\mbox{Ent}}(x)$ to najmniejsza liczba całkowita nie mniejsza od $x$. Symbolicznie:

$\lceil x\rceil =\min\{k\in \mathbb {Z} \colon k\geqslant x\}$

Natomiast sufit lub cecha górna liczby rzeczywistej $x$ to największa liczba całkowita nie większa od $x$. Liczbę tę oznaczamy symbolem $\lceil x\rceil$. Symbolicznie:

$\lfloor x\rfloor =\max\{k\in \mathbb {Z} \colon k\leqslant x\}$

Częścią ułamkową bądź mantysą liczby rzeczywistej $x$ nazywa się liczbę $x-\lfloor x\rfloor$. Oznacza się ją $\{x\}$

$\{x\}=x-\lfloor x\rfloor$

Przykłady

$\lfloor 2{,}9\rfloor =2,\quad \lfloor -2\rfloor =-2,\quad \lfloor -2{,}1\rfloor =-3$.

$\lceil 0\rceil =0,\quad \lceil 0{,}3\rceil =1,\quad \lceil -0{,}8\rceil =0,\quad \lceil -3{,}4\rceil =-3$.

$\{2{,}567\}=0{,}567,\quad \{-4{,}23\}=-4{,}23-(-5)=0{,}77$.

Nazwy

Pierwotnie używano terminów: część całkowita oraz część ułamkowa, których nazwa odpowiada intuicyjnemu rozumieniu tych pojęć dla nieujemnych liczb rzeczywistych. Obie te nazwy przeczą jednak intuicji dla liczb ujemnych i wprowadzają przez to pewne zamieszanie. Mimo wszystko są one nadal używane w matematyce. Z kolei nazwa entier pochodzi od francuskiego słowa oznaczającego „całość” i bywa często używana w analizie w kontekście funkcji. Terminy cecha i mantysa używane są przede wszystkim podczas opisu własności logarytmów. Pojęcia te oznaczane są tradycyjnie symbolami [·], ${\mbox{Ent}},{\mbox{E}}$ dla cechy i {·} dla mantysy.

Nazwy stosowane w tym artykule zostały wprowadzone przez Donalda Knutha, który zaproponował oznaczenie $\lfloor \cdot \rfloor$ dla części całkowitej, którą nazwał podłogą, w opozycji do sufitu oznaczanego $\lceil \cdot \rceil$. Pojęcia te są dosłownymi tłumaczeniami nazw angielskich, odpowiednio: floor (podłoga) oraz ceiling (sufit). Pojęcia te stosowane są szczególnie w informatyce, gdzie pierwsza z nich skracana jest zwykle do flor, druga zaś do ceil tak, aby zachować czteroliterowe oznaczenia.

Własności

Podłoga i sufit

Wykres funkcji podłoga

Wykres funkcji sufit

Podłoga i sufit spełniają następujące nierówności:

$\lfloor x\rfloor \leqslant x<\lfloor x\rfloor +1$

$\lceil x\rceil -1<x\leqslant \lceil x\rceil$

Ponadto

$\lfloor x\rfloor \leqslant x\leqslant \lceil x\rceil$

przy czym równość zachodzi wyłącznie dla całkowitych x. W pozostałych przypadkach obie nierówności są ostre i mamy:

$\lceil x\rceil =\lfloor x\rfloor +1$

Przyporządkowując każdej liczbie rzeczywistej jej podłogę lub sufit otrzymujemy funkcje ze zbioru liczb rzeczywistych w zbiór liczb całkowitych.

Funkcje podłoga i sufit są niemalejące:

$x\leqslant y\implies \lfloor x\rfloor \leqslant \lfloor y\rfloor$,

$x\leqslant y\implies \lceil x\rceil \leqslant \lceil y\rceil$.

Ponadto:

• $\lfloor x+y\rfloor \geqslant \lfloor x\rfloor +\lfloor y\rfloor$,
• $\lfloor k+x\rfloor =k+\lfloor x\rfloor$ dla dowolnego $k\in \mathbb {Z}$.

Część ułamkowa

Część ułamkowa należy zawsze do przedziału $[0;1)$, tzn.

$0\leqslant \{x\}<1$

dla dowolnej liczby rzeczywistej $x$

Wykres mantysy

Czasami część ułamkową liczby zapisuje się jako $x{\mbox{mod}}1$, gdzie ${\mbox{mod}}$ jest resztą z dzielenia uogólnioną na liczby rzeczywiste.

Część ułamkowa jest funkcją okresową o okresie zasadniczym $t_{0}=1$.

Jeżeli liczba a jest niewymierna, wtedy liczby postaci {k·a}, dla k przebiegającego zbiór liczb naturalnych, równomiernie pokrywają przedział otwarty (0,1). Formalnie stwierdzenie to można zapisać jako:

$\lim _{n\to \infty }{1 \over n}\sum _{k=1}^{n}f(\{ka\})=\int \limits _{0}^{1}f(t)\,dt$

o ile funkcja $f$ jest funkcją ograniczoną i prawie wszędzie ciągłą.

Fakt ten został odkryty i udowodniony niezależnie przez P. Bohla, Wacława Sierpińskiego i Hermanna Weyla około roku 1909.

Cecha i mantysa logarytmu

Cechę logarytmu liczby dodatniej można odczytać z jej zapisu pozycyjnego o tej samej podstawie co logarytm. Przykładowo cechę logarytmu dziesiętnego odczytujemy z zapisu w systemie dziesiętnym. Sposób odczytu jest następujący:

• Cecha logarytmu liczby rzeczywistej większej od 1 jest o 1 mniejsza od liczby cyfr jej części całkowitej.
• Cecha logarytmu liczby dodatniej mniejszej od 1 jest ujemna i równa minus liczba wszystkich zer przed pierwszą cyfrą znaczącą tej liczby. W takiej sytuacji zapisuje się ją zwykle z nadkreśleniem zamiast znaku "−" (pozwala to odróżnić ją od następującej po niej mantysy zapisywanej jako liczba dodatnia).

Mantysa logarytmu to pozostała z niego część po odjęciu cechy. Jest to zawsze liczba z przedziału $[0,1)$.

Przykłady

Mantysa logarytmów liczb postaci $10^{n}$ (gdzie $n$ jest całkowite) wynosi $0$, np.:

${\begin{array}{rcl}\lg 0,000\;001&=&{\overline {6}},000\;000\\\lg 0,000\;01&=&{\overline {5}},000\;000\\\lg 0,000\;1&=&{\overline {4}},000\;000\\\lg 0,001&=&{\overline {3}},000\;000\\\lg 0,01&=&{\overline {2}},000\;000\\\lg 0,1&=&{\overline {1}},000\;000\\\lg 1&=&0,000\;000\\\lg 10&=&1,000\;000\\\lg 100&=&2,000\;000\\\lg 1\;000&=&3,000\;000\\\lg 10\;000&=&4,000\;000\\\lg 100\;000&=&5,000\;000\\\lg 1\;000\;000&=&6,000\;000\\\end{array}}$

Wszystkie liczby różniące się tylko położeniem przecinka dziesiętnego lub liczbą zer na początku lub końcu liczb, mają logarytm z jednakową mantysą, np.:

${\begin{array}{rcl}\lg 0,004\;028&=&{\overline {3}},605\;089\dots \\\lg 0,040\;28&=&{\overline {2}},605\;089\dots \\\lg 0,4028&=&{\overline {1}},605\;089\dots \\\lg 4,028&=&0,605\;089\dots \\\lg 40,28&=&1,605\;089\dots \\\lg 4\;028&=&3,605\;089\dots \\\lg 4\;028\;000&=&6,605\;089\dots \\\end{array}}$