Lech (postać legendarna)
Lech – legendarny protoplasta Polaków, jeden z trzech braci-założycieli państw słowiańskich. Twórca państwa Polan oraz jego pierwszej stolicy – Gniezna. Brat Czecha i Rusa. Tradycja przypisuje mu stworzenie nazwy pierwszej stolicy Polski i określenie godła państwa – Orła Białego. Legenda o nim pojawiła się m.in. w Kronice wielkopolskiej.
Legenda
Lech w źródłach pojawia się po raz pierwszy w legendzie o Lechu, Czechu i Rusie, która spisana została w Kronice Wielkopolskiej, napisanej po łacinie w II połowie XIII wieku[1]. Według anonimowego kronikarza bracia pochodzili z Panonii i po przybyciu na północ założyli państwa nazwane ich imionami[2]. Legendy czeskie podają, że Czech założył Pragę, a Lech ruszył dalej i założył Gniezno[3], można rozważyć hipotezę, że wyruszyli ok. 600 roku z Moraw z powodu Awarów.
Gdy zaś ze swoim potomstwem wędrował przez rozległe lasy, gdzie teraz istnieje królestwo polskie, przybywszy wreszcie do pewnego uroczego miejsca, gdzie były bardzo żyzne pola, wielka obfitość ryb i dzikiego zwierza, tamże rozbił swe namioty. A pragnąc tam zbudować pierwsze mieszkanie, aby zapewnić schronienie sobie i swoim rzekł "Zbudujmy gniazdo"! Stąd i owa miejscowość aż do dzisiaj zwie się Gniezno, to jest "budowanie gniazda"[4].
Według późniejszej legendy Lech podczas postoju na terenach dzisiejszej Wielkopolski ujrzał pod wieczór sporych rozmiarów gniazdo na drzewie. Znajdował się w nim biały orzeł z dwoma pisklętami. Gdy Lech przyglądał się jemu, orzeł rozpostarł skrzydła na tle nieba czerwonego od zachodzącego słońca. Lech zachwycił się i postanowił osiąść w tym miejscu. Na pamiątkę w swoim herbie umieścił białego orła na czerwonym tle, a miejsce nazwał Gnieznem od słowa gniazdo. Legenda ta występuje w kilku wersjach[5], różniących się szczegółami i dokładnością opisu. Aktualnie ma ona rolę opowiastki dla dzieci i nieobowiązkowej lektury dla uczniów szkoły podstawowej[6].
Błędnie uważa się, że najstarsza wzmianka o Lechu pochodzi z czeskiej kroniki Dalimila z początku XIV wieku, gdzie rzekomo został on przedstawiony w towarzystwie Czecha, legendarnego praojca narodu czeskiego[7]. Faktycznie odnośny fragment brzmi następująco:
- V srbském jazyku jest země
- jiežto Charvaty jest jmě.
- V tej zemi bieše Lech,
- jemužto jmě bieše Čech.
- Ten mužobojstva se dočini,
- pro něž svú zemiu provini.
- Ten Čech jmějieše bratróv šesť,
- pro něž jmějieše moc i česť,
- a ot nich mnoho čeledi,
- juž jedné noci Čech osledi[8].
U Dalimila po prostu Czech był lechem (chodzi więc o pozycję społeczną; w języku czeskim używanym w XIV w "lech" znaczyło "mąż", "mężczyzna"). Lech w czeskich źródłach pojawi się dopiero ok. 1374 r., w Kronice czeskiej do roku 1330, Přibika z Radenina zwanego Pulkawą[9].
Historyczność Lecha
Pojawiła się hipoteza łącząca legendarnego Lecha z czeskim księciem Lechem, który zginął w 805 roku w walce z wojskami Karola Wielkiego[10].
Pochodzenie imienia
Imię protoplasty Polaków pochodzi zapewne od nazwy plemienia Lędzian – Lechici, która pojawiła się m.in. w Geografie Bawarskim w formie Lendizi. W późniejszym czasie określenie Lechici zostało przyporządkowane wszystkim mieszkańcom państwa polskiego. Do dziś funkcjonuje w tym znaczeniu w wielu językach wschodnich wraz z rzeczownikiem określającym samo państwo – Lechia. Nazwa ta w zgrubiałej formie Ljachowie została użyta m.in. w ruskiej Powieści minionych lat: Slověne że ovi prišedše i sědoša na Vislě i prozvaša sja Ljachově. A od tech Ljachov prozvaša sja Poljane. Nazwę tę zastosował także Wincenty Kadłubek w zlatynizowanych formach Lechitae (Lechici) i lechiticus (lechicki). Jednokrotnie w jego kronice polskiej pojawia się także Lechia na określenie Polski. W kronice brakuje natomiast wzmianki o samym Lechu. Legenda ta nie pojawia się także we wcześniejszej kronice Galla Anonima.
Poezja
Baśń o Lechu już w średniowieczu pobudzała pisarzy do poetyckiego przedstawiania pradziejów polskich tak, jak to czyniła literatura rzymska. Podjęto próby napisania eposu Lechiada wzorując się na Eneidzie, opisującej baśniową historię narodzin Rzymu. Maciej Kazimierz Sarbiewski, piszący w I poł. XVII wieku, przygotował Lechiadę obliczoną na 12 tomów. Eposu tego poeta nigdy nie dokończył. Zachował się tylko fragment księgi jedenastej[11].
Zobacz też
- Historia Polski (do 1138)
- Języki lechickie
- Kamień Lecha
- Lech, Czech i Rus
- Lech (imię)
- Legendarni władcy Polski
- Plemiona lechickie
- Wzgórze Lecha (Gniezno)
Przypisy
- ↑ Brygida Kürbisówna, Studia nad Kroniką wielkopolską, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Poznań 1952
- ↑ Jerzy Strzelczyk, Mity, podania i wierzenia dawnych Słowian, Poznań 2007, s. 105-106.
- ↑ Alojzy Jirasek. "Stare Podania Czeskie"
- ↑ Kronika Wielkopolska, Wstęp, tłum. K. Abgarowicz, Warszawa 1965
- ↑ jedna z wersji legendy umieszczona została na stronie internetowej Urzędu Miejskiego w Gnieźnie
- ↑ zgodnie z punktem drugim listy proponowanych lektur w podstawie programowej dla szkoły podstawowej
- ↑ za: Jerzy Nalepa, Polska, s. 243
- ↑ Kronika Dalimila w oryginalnej wersji językowej (z czeskich Wikiźródeł)
- ↑ skan manuskryptu dostępny jest pod tym adresem (podgląd lepszej jakości wymaga rejestracji), wybrane rozdziały w wersji tekstowej znajdziemy tu
- ↑ G. Labuda, Organizacje państwowe Słowian zachodnich w okresie kształtowania się państwa polskiego (od VI do połowy X wieku), [w:] Początki Państwa Polskiego. Księga Tysiąclecia, t. 1, Poznań 1962, s. 49; H. Łowmiański, Początki Polski, t. 4, Warszawa 1970, s. 399
- ↑ za: Jasnogórski poczet królów i książąt polskich, Warszawa 1990, s. 13 – 14
Bibliografia
- Labuda G., Mieszko I, Wyd. Ossolineum, Wrocław 2002, s. 31-32 ISBN 83-04-04619-9