Transatlantycka Centrala Radiotelegraficzna
Transatlantycka Centrala Radiotelegraficzna (nazwa potoczna Radiostacja Babice)
nazwa obejmuje:
Stacja Nadawcza - instalacja radiowa nadawcza w Starych Babicach/Warszawie, na styku gminy Stare Babice oraz dzielnic Bemowo i Bielany m.st. Warszawy (Las Bemowski)
Stacja Odbiorcza - instalacja radiowa odbiorcza w Grodzisku Mazowieckim
Centralne Biuro Operacyjne - ześrodkowanie wszystkich czynności manipulacyjnych nadawania i odbioru w Warszawie
Historia
- 1920 plany Ministerstwa Poczt i Telegrafów utworzenia ogólnopolskiej, państwowej sieci radiotelegraficznej z radiostacjami w: Grudziądzu, Krakowie, Poznaniu (zasięg europejski) i Warszawie (zasięg międzykontynentalny)
- 4 sierpnia 1921 podpisanie umowy między Ministerstwem Poczt i Telegrafów a RCA w siedzibie firmy. W imieniu ministra umowę podpisali: książę Kazimierz Lubomirski, Stanisław Arct, Hipolit Gliwic, Eugeniusz Stallinger. W imieniu producenta podpis złożył naczelny dyrektor RCA Edward J. Nally, Edwin P. Shattuck, Carl H. Ganter oraz główny menadżer RCA David Sarnoff.
- 1922 początek budowy przez „Towarzystwo Akcyjne Fabryki Machin i Odlewów >>K. Rudzki i S-ka<<":
- Stacji Odbiorczej w Grodzisku Mazowieckim
- Stacji Nadawczej przy Forcie „Babice", na terenach między wsiami Stare Babice, Gać, Klaudyn i Wawrzyszew
- 1 października 1923 uruchomienie radiostacji
- 17 listopada 1923 uroczyste otwarcie z udziałem Prezydenta RP Stanisława Wojciechowskiego oraz Ministra Poczt i Telegrafów Jana Moszczyńskiego
- 1926 przejście z własnego zasilania na prąd z Elektrowni Okręgowej w Pruszkowie
- 1932 instalacja nowych lampowych nadajników produkcji Państwowych Zakładów Tele- i Radiotechnicznych
- 1933 organizacyjnie w składzie Urzędu Telekomunikacyjnego
- 1935 powstanie Urzędu Radiotelegraficznego Babice, od 1936 Urzędu Radiotelegraficznego Boernerowo
- 1938 instalacja dwóch nadajników w koszarach Fortu "Babice", dwa nowe maszty antenowe, z fortu transmitowano audycje Polskiego Radia dla Polonii
- 8 września 1939 zawieszenie nadawania
- 16 września 1939 obsadzenie radiostacji przez 3. Batalion 26. Pułku Piechoty, uzbrojony w trzy armaty przeciwpancerne, oraz 5. Baterię 54. Pułku Artylerii pod dowództwem mjr. Jacka Decowskiego
- 27 września 1939 zajęcie radiostacji przez oddział z niemieckiej 19. Dywizji Piechoty
- 1939-1945 radiostacja służy Niemcom do utrzymywania łączności z okrętami podwodnymi Kriegsmarine
- jesień 1944 włączenie radiostacji do pasa umocnień Warszawy - instalacja na jednym z masztów opancerzonego stanowiska obserwacyjnego
- 16 stycznia 1945 wysadzenie przez Niemców masztów obu stacji
- po 1945 uruchomienie w Grodzisku Mazowieckim Stacji Nadawczo-Odbiorczej, działającej do 1956
- 1 grudnia 2017 pozostałości Transatlantyckiej Centrali Nadawczej zostały wpisane do rejestru zabytków województwa mazowieckiego nr. rejestru 1524
Dane techniczne
Stacja Nadawcza
- Lokalizacja: Warszawa-Boernerowo, Fort "Babice" ("Radiowo"), prostopadle do obecnej ul. Radiowej 52°15′53″N 20°52′46″E/52,264722 20,879444
- Powierzchnia terenu: pas długości 4 km i szerokości 0,5-1,2 km
- Liczba masztów (wież): 10
- Rodzaj masztów (wież): kratownicowe stalowe, nitowane
- Wysokość masztów (wież): 126,5 m
- Nadajniki: 2 x 200 kW systemu Alexandersona (USA)
- Producent: Radio Corporation of America
- Zasilanie: własna elektrownia z silnikiem Diesla z generatorem 500 kW
- Liczba anten: 2 nadawcze typu wielo-strojonego
- Częstotliwość: 16,4 kHz i 14,29 kHz
- Znaki wywoławcze: AXL i AXO
Obok masztów (wież) wzniesiono fundamenty dla cewek i budki strażnicze z napisem „Czuwaj”, strzegące drogę idącą wzdłuż obiektu. Pomiędzy masztami (wieżami) 5 i 6 ulokowano budynki stacji. Oprócz dwóch niezależnych anten zawieszonych na masztach (wieżach), pod ziemią rozpięte było dodatkowe uziemienie.
Stacja Odbiorcza
- Lokalizacja: Grodzisk Mazowiecki, willa "Czerwony Dwór", rejon obecnej ul. Radiowej 52°06′23″N 20°38′19″E/52,106389 20,638611
- Liczba masztów: 3
- Rodzaj masztów: drewniane
- Zasilanie: własna elektrownia z silnikiem Diesla z generatorem
- Liczba anten: 1 odbiorcza
Stan w XXI wieku
Budynki Stacji Nadawczej zostały zniszczone, a urządzenia techniczne pocięte na złom i wywiezione. W lesie, na północny i południowy zachód od osiedla Boernerowo, znajdują się zachowane fundamenty masztów, cewek, budki strażnicze i ruiny budynków technicznych, oraz pas żelbetowych zapór przeciwpancernych (jeżów) z II wojny światowej. Ocalały też bloki mieszkalne dla personelu, przebudowane około 2000 r.
W Grodzisku zachował się jedynie budynek portierni oraz zadrzewienie wzdłuż granicy parceli.
Stacja Nadawcza w Babicach miała swój bliźniaczy, zachowany obecnie odpowiednik - Radiostacja Varberg w Grimeton w Szwecji, w 2004 wpisana na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.
W maju 2018 r. przy ulicy Radiowej w Warszawie odsłonięto trzymetrowy pomnik upamiętniający antenę Transatlantyckiej Centrali Radiotelegraficznej[1].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Wyborcza.pl [online], warszawa.wyborcza.pl [dostęp 2018-05-14].
Bibliografia
- Boguszewski Przemysław, „Centrala transatlantycka”, [w:] „Spotkania z Zabytkami”, nr 4 (170), wydawcy: Towarzystwo Opieki nad Zabytkami i «Argraf» Sp. z o.o., Warszawa 2001, s. 31-33. (ISSN 0137-222X)
- Marcin Łada, Aneta Kołaczyńska. Zapomniana rocznica, Ponad 80 lat temu w Gminie Stare Babice uruchomiono jedną z największych radiostacji na świecie!. „Gazeta Babicka”. nr 11/2004. ISSN 1428-1198. [dostęp 28.06.2009].
