Soğdya: Revizyonlar arasındaki fark

Soğdia
Soğdiana
Soğdia; Soğdiana
MÖ. 6. yüzyıl-MS. 11. yüzyıl
	Seleukos İmparatorluğu'nun kontrolündeki Soğdiana, MÖ. 300. Bölge Amu Derya ve Siri Derya arasındaki alanı kapsamıştır.
Başkent	Semerkant, Buhara, Hucend, Keş
Yaygın dil(ler)	Soğdca
Tarihçe
• Kuruluşu
• Kuruluşu	MÖ. 6. yüzyıl
• Dağılışı	MS. 11. yüzyıl
Para birimi	Sasani ve Çin sikkelerinin imitasyonları

Etkileşimli olarak geçmişe göz at

[kontrol edilmiş revizyon]

← Önceki sürümle aradaki fark

İçerik silindi İçerik eklendi

GörselVikimetin

Satır içi

10.59, 21 Mayıs 2024 itibarı ile sayfanın şu anki hâli.

Soğd'lar Buda'ya tapıyorlar, Bezeklik, doğu Tarım Havzası'nda antik şehir, Çin, 8. yüzyıl

Soğdya (Özbekçe: Sugʻd; Tacikçe: Суғд - Eski Farsça: Suguda; Farsça: سغد; Antik Yunanca: Σογδιανῆ; Eski Türkçe:^[2]𐰽𐰆𐰍𐰑𐰴; Karahanlıca:^[3] سغداق), Orta Asya'da geniş tarihi ve coğrafi bir alan.

MÖ 6. yüzyılda yazılı olarak belirlenen Soğdiana adı İran halklarından Soğdlar'ın yerleşik oldukları bölgeyi niteler. Behistun yazıtlarında, I. Darius MÖ 552 - 485 yılları arasında İran'ı yönetmiş olan imparator zamanında Soğd'lar eski bir İran dini olan Zerdüştlüğe inanırlardı.

Dillerine Sauzina derler. Moğol istilası sırasında yüzbinlerce Soğd'un Orta Asya'dan batıya ve güneye doğru sürüklendikleri ve küçük bir nüfuslarının tarihi topraklarında kaldıkları bilinmektedir. Tacikistan dağlarında dili olduğu gibi koruyan tahmini 30 kişidir.^{[kaynak belirtilmeli]}

İran ve Anadolu yaylalarına göçen Soğdlar, Farsça ve Türkçe konuşan topluluklar tarafından yutulmuş ve özümsenmişlerdir. Yine de Anadolu'nun doğusunda bir miktar Soğd'un kendi dilleriyle varlıklarını sürdürebildikleri tespit edilmiştir. ^{[kaynak belirtilmeli]}

Divân-ı Lügati't-Türk'te Soğd: "Balasagun ile Buhara ve Semerkand arasında Türkleşmiş bulunan bir ulus." diye geçer.^[4]

4. yüzyıldan sonra Soğd'lar İpek yolu boyunca doğuya doğru Lop Nur bölgesine, Tarım Havzasına, Sha Chau, Liangzhou, Ling (Xiazhou'nun güneyinde) şehirlerine hatta Orta(İç) Moğolistan'na kadar kendi ticari koloni, yerleşim birimlerini ve birçok küçük prenslik'leri kurdular, böylece İpek Yolu ticaretini kontrol ettiler. Sasaniler zamanında İslâm dininin İran ve Orta Asya'da genişlemesi sonucu Soğd'lar İslâm'a çevrildiler. 10. yüzyıldan itibaren Türk Hanedanlıklarının etkisi ve baskısı altında Türk kültürünü benimsediler.

Kültür

Giyim

Erken Orta Çağ Soğd kostümleri iki döneme ayrılabilir: Ak Hun (5. ve 6. yüzyıllar) ve Türk (7. ve 8. yüzyıl başları). İkincisi Göktürklerin siyasi hakimiyetinin hemen ardından yaygınlaşmadı, ancak M.Ö. 620 yılında, özellikle Batı Türk Kağanı Tong Yabgu'nun reformlarından sonra Soğd Türkleştirildi ve yerel soylular resmi olarak Kağanlığın yönetimine dahil edildi.^[5]

Her iki cinsiyet için de kıyafetler dardı ve dar bel ve bilekler takdir ediliyordu. Yetişkin erkeklere ve genç kızlara yönelik silüetler geniş omuzları vurguluyor ve bele kadar daralıyordu; kadın aristokratların silüetleri daha karmaşıktı. Soğd kıyafetleri sonraki yüzyıllarda kapsamlı bir İslamlaşma sürecinden geçti ve orijinal unsurların çok azı kaldı. Bunların yerine türbanlar, kaftanlar ve kollu kabanlar yaygınlaştı.^[5]

Notlar

^ Jacques Gernet (31 Mayıs 1996). A History of Chinese Civilization. Cambridge University Press. ss. 286-. ISBN 978-0-521-49781-7. 25 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2019.
^ "Türk Bitig: Költiğin / Kültiğin". www.turkbitig.com. 22 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ekim 2023.
^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt I, sayfa 29.
^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt I, sayfa 30, 471
^ ^a ^b Yatsenko, Sergey A. (2003). "The Late Sogdian Costume (the 5th – 8th centuries)". Transoxiana (Webfestschrift Marshak). 11 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2023.

Kaynakça

F. Grenet: Zhang Guangda, The Last refuge of the Sogdian Religion: Dunhuang in the Ninth and Tenth Century, in: Bulletin of the Asian Institute, 10, 1996, 175-186.

Dış bağlantılar

The Peoples of the Red Book - The Yaghnabis6 Kasım 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[Gernet1996-1] Jacques Gernet (31 Mayıs 1996). A History of Chinese Civilization. Cambridge University Press. ss. 286-. ISBN 978-0-521-49781-7. 25 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2019.

[2] "Türk Bitig: Költiğin / Kültiğin". www.turkbitig.com. 22 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ekim 2023.

[3] Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt I, sayfa 29.

[4] Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt I, sayfa 30, 471

[YatsenkoSogdianCostume-5] Yatsenko, Sergey A. (2003). "The Late Sogdian Costume (the 5th – 8th centuries)". Transoxiana (Webfestschrift Marshak). 11 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2023.

[2]

[3]

[4]

[5]

@@ 1. satır: / 1. satır: @@
-{{Diğer anlamı|Sogdiana}}
+{{Diğer anlamı|Soğdiana}}
-{{Eski ülke bilgi kutusu
+{{ülke bilgi kutusu
 |kendi_dilindeki_adı       =Soğdia
 |tam_adı                   =Soğdiana
@@ 8. satır: / 8. satır: @@
 |harita                    = Sogdiana-300BCE.png
-|harita_altyazısı          = [[Seleukos İmparatorluğu]]'u kontrolündeki Soğdiana, MÖ. 300. Bölge [[Amu Derya]] ve [[Siri Derya]] arasındaki alanı kapsamıştır.
+|harita_altyazısı          = [[Seleukos İmparatorluğu]]'nun kontrolündeki Soğdiana, MÖ. 300. Bölge [[Amu Derya]] ve [[Siri Derya]] arasındaki alanı kapsamıştır.
 |başkent                   =[[Semerkant]], [[Buhara]], [[Hucend]], [[Şehr-i-Sebz|Keş]]
 |sürgündeki_başkent        =
@@ 16. satır: / 16. satır: @@
 |ulusal_marş               =
 |yaygın_diller             = [[Soğdca]]
-|din                       =  [[Zerdüştlük]]<br /> [[Budizm]]<br /> [[Maniheizm]]<br /> [[Nestoryan Hristiyanlığı]]<ref name="Gernet1996">{{cite book|author=Jacques Gernet|title=A History of Chinese Civilization|url=https://books.google.co.uk/books?id=jqb7L-pKCV8C&pg=PA286#v=onepage&q&f=false|date=31 May 1996|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-49781-7|pages=286–}}</ref>
+|din                       =  [[Zerdüştlük]]<br /> [[Budizm]]<br /> [[Maniheizm]]<br /> [[Nestoryan Hristiyanlığı]]<ref name="Gernet1996">{{Kitap kaynağı|yazar=Jacques Gernet|başlık=A History of Chinese Civilization|url=https://books.google.co.uk/books?id=jqb7L-pKCV8C&pg=PA286#v=onepage&q&f=false|tarih=31 Mayıs 1996|yayıncı=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-49781-7|sayfalar=286-|erişimtarihi=16 Mart 2019|arşivurl=https://web.archive.org/web/20181225161505/https://books.google.co.uk/books?id=jqb7L-pKCV8C&pg=PA286#v=onepage&q&f=false|arşivtarihi=25 Aralık 2018|ölüurl=hayır}}</ref>
 |para_birimi               = [[Sasani]] ve [[Çin]] sikkelerinin imitasyonları
@@ 23. satır: / 23. satır: @@
 }}
-[[Dosya:BezeklikSogdianMerchants.jpg|thumb|200px|Soğd'lar Buda'ya tapıyorlar, [[Bezeklik]], doğu [[Tarım Havzası]]'nda antik şehir, Çin, 8. yüzyıl]]
+[[Dosya:BezeklikSogdianMerchants.jpg|küçükresim|upright=0.91|Soğd'lar Buda'ya tapıyorlar, [[Bezeklik]], doğu [[Tarım Havzası]]'nda antik şehir, Çin, 8. yüzyıl]]
-'''Soğdiana''' ([[Özbekçe]]: Sugʻd; [[Tacikçe]]: Суғд - Eski Farsça: ''Suguda''; [[Farsça]]: سغد; Antik Yunanca: Σογδιανῆ), [[Orta Asya]]'da geniş tarihi ve coğrafi bir alan.
+'''Soğdya''' ([[Özbekçe]]: Sugʻd; [[Tacikçe]]: Суғд - Eski Farsça: ''Suguda''; [[Farsça]]: سغد; [[Antik Yunanca]]: Σογδιανῆ; [[Eski Türkçe]]:<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.turkbitig.com/p/koltigin.html | başlık = Türk Bitig: Költiğin / Kültiğin | erişimtarihi =22 Ekim 2023| çalışma = www.turkbitig.com | arşivurl = https://web.archive.org/web/20211022055806/https://www.turkbitig.com/p/koltigin.html | arşivtarihi = 22 Ekim 2021}}</ref>𐰽𐰆𐰍𐰑𐰴; [[Karahanlıca]]:<ref>Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt I, sayfa 29.</ref> سغداق), [[Orta Asya]]'da geniş tarihi ve coğrafi bir alan.
-MÖ 6. yüzyılda yazılı olarak belirlenen ''Soğdiana'' adı [[İran halkları]]ndan [[Soğdlar]]'ın yerleşik oldukları bölgeyi niteler. Behistun yazıtlarında, [[I. Darius]] MÖ 552 - 485 yılları arasında İran'ı yönetmiş olan imparator zamanında Soğd'lar [[Ahura mazda]] anlamına gelen eski İran dinine inanırlardı.
+MÖ 6. yüzyılda yazılı olarak belirlenen ''Soğdiana'' adı [[İran halkları]]ndan [[Soğdlar]]'ın yerleşik oldukları bölgeyi niteler. Behistun yazıtlarında, [[I. Darius]] MÖ 552 - 485 yılları arasında İran'ı yönetmiş olan imparator zamanında Soğd'lar eski bir İran dini olan Zerdüştlüğe inanırlardı.
 Dillerine ''Sauzina'' derler. Moğol istilası sırasında yüzbinlerce Soğd'un Orta Asya'dan batıya ve güneye doğru sürüklendikleri ve küçük bir nüfuslarının tarihi topraklarında kaldıkları bilinmektedir. [[Tacikistan]] dağlarında dili olduğu gibi koruyan tahmini 30 kişidir.{{Kaynak belirt}}
@@ 36. satır: / 36. satır: @@
 . yüzyıldan sonra Soğd'lar İpek yolu boyunca doğuya doğru Lop Nur bölgesine, [[Tarım Havzası]]na, Sha Chau, Liangzhou, Ling (Xiazhou'nun güneyinde) şehirlerine hatta Orta(İç) Moğolistan'na kadar kendi ticari koloni, yerleşim birimlerini ve birçok küçük prenslik'leri kurdular, böylece [[İpek Yolu]] ticaretini kontrol ettiler. [[Sasaniler]] zamanında İslâm dininin [[İran]] ve [[Orta Asya]]'da genişlemesi sonucu Soğd'lar İslâm'a çevrildiler. 10. yüzyıldan itibaren Türk Hanedanlıklarının etkisi ve baskısı altında Türk kültürünü benimsediler.
+==Kültür ==
+===Giyim===
+[[Dosya:Sogdian New Year Festival, Northern Qi.jpg|küçükresim|Anyang cenaze yatağında tasvir edilen Soğdlular, [[Kuzey Qi Hanedanı|Kuzey Qi hanedanlığı]] döneminde (MS 550-577) Çin'deki bir Soğd lahiti. Guimet Müzesi.]]
+Erken Orta Çağ Soğd kostümleri iki döneme ayrılabilir: [[Ak Hun İmparatorluğu|Ak Hun]] (5. ve 6. yüzyıllar) ve Türk (7. ve 8. yüzyıl başları). İkincisi [[Göktürkler]]in siyasi hakimiyetinin hemen ardından yaygınlaşmadı, ancak M.Ö. 620 yılında, özellikle [[Batı Göktürk Kağanlığı|Batı Türk]] Kağanı [[Tong Yabgu Kağan|Tong Yabgu]]'nun reformlarından sonra Soğd Türkleştirildi ve yerel soylular resmi olarak Kağanlığın yönetimine dahil edildi.<ref name="YatsenkoSogdianCostume">{{Akademik dergi kaynağı |url=http://www.transoxiana.org/Eran/Articles/yatsenko.html |ad=Sergey A. |soyadı=Yatsenko |başlık=The Late Sogdian Costume (the 5th – 8th centuries) |dergi=Transoxiana |sayı=Webfestschrift Marshak |yıl=2003 |erişim-tarihi=21 Ekim 2023 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20190511102726/http://www.transoxiana.org/Eran/Articles/yatsenko.html |arşivtarihi=11 Mayıs 2019 |ölüurl=hayır }}</ref>
+Her iki cinsiyet için de kıyafetler dardı ve dar bel ve bilekler takdir ediliyordu. Yetişkin erkeklere ve genç kızlara yönelik silüetler geniş omuzları vurguluyor ve bele kadar daralıyordu; kadın aristokratların silüetleri daha karmaşıktı. Soğd kıyafetleri sonraki yüzyıllarda kapsamlı bir İslamlaşma sürecinden geçti ve orijinal unsurların çok azı kaldı. Bunların yerine türbanlar, [[kaftan]]lar ve kollu kabanlar yaygınlaştı.<ref name="YatsenkoSogdianCostume" />
 == Notlar ==
-{{Kaynakça}}
+{{kaynakça}}
 == Kaynakça ==
@@ 44. satır: / 51. satır: @@
 == Dış bağlantılar ==
-* [http://www.eki.ee/books/redbook/yaghnabis.shtml The Peoples of the Red Book - The Yaghnabis]
+* [http://www.eki.ee/books/redbook/yaghnabis.shtml The Peoples of the Red Book - The Yaghnabis]{{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20191106012654/https://www.eki.ee/books/redbook/yaghnabis.shtml |tarih=6 Kasım 2019 }}
 {{Ahameniş vilayetleri}}
+{{Koordinat|40.4|N|69.4|E|display=title}}
+{{Otorite kontrolü}}
 [[Kategori:Soğdiana| ]]