Kerkük: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmemiş revizyon] | [kontrol edilmemiş revizyon] |
BrothaEmre (mesaj | katkılar) vandal hareketlerle kaldırılan bölge daha çok kaynak eklenerek güçlendirildi Etiketler: Geri alındı Görsel Düzenleyici |
Khutuck Bot (mesaj | katkılar) k Bot v3: Kaynak ve içerik düzenleme (hata bildir) Etiket: Geri alındı |
||
| 39. satır: | 39. satır: | ||
|altbölüm_adı2 = [[Kerkük ili]]|altbölüm_türü2 = [[Irak'ın illeri|İl]]}} |
|altbölüm_adı2 = [[Kerkük ili]]|altbölüm_türü2 = [[Irak'ın illeri|İl]]}} |
||
[[Dosya:Kirkukoil.jpg|küçükresim|[[Baba Gürgür]]'de petrol kuyuları]] |
[[Dosya:Kirkukoil.jpg|küçükresim|[[Baba Gürgür]]'de petrol kuyuları]] |
||
'''Kerkük''', [[Irak]]'taki [[Kerkük İli|Kerkük ilinin]] başkenti olan şehirdir. [[Kürdistan Bölgesel Yönetimi]]'nin anayasal başkentidir.<ref>{{Web kaynağı|url=https://bianet.org/haber/irak-kurdistan-bolgesi-anayasasi-taslagi-13916|başlık=Irak Kürdistan Bölgesi Anayasası Taslağı|erişimtarihi=10 Ağustos 2024|dil=Türkçe|çalışma=bianet.org}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=https://web.archive.org/web/20150402150650/http://content.lib.utah.edu/utils/getfile/collection/qip/id/276/filename/277.pdf|başlık=Kürdistan Bölgesel Yönetimi anayasası}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=https://www.orsam.org.tr/tr/kerkukte-neler-oluyor/|başlık=ORSAM-Ortadoğu Araştırmaları Merkezi|erişimtarihi=2024 |
'''Kerkük''', [[Irak]]'taki [[Kerkük İli|Kerkük ilinin]] başkenti olan şehirdir. [[Kürdistan Bölgesel Yönetimi]]'nin anayasal başkentidir.<ref>{{Web kaynağı|url=https://bianet.org/haber/irak-kurdistan-bolgesi-anayasasi-taslagi-13916|başlık=Irak Kürdistan Bölgesi Anayasası Taslağı|erişimtarihi=10 Ağustos 2024|dil=Türkçe|çalışma=bianet.org}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=https://web.archive.org/web/20150402150650/http://content.lib.utah.edu/utils/getfile/collection/qip/id/276/filename/277.pdf|başlık=Kürdistan Bölgesel Yönetimi anayasası}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=https://www.orsam.org.tr/tr/kerkukte-neler-oluyor/|başlık=ORSAM-Ortadoğu Araştırmaları Merkezi|erişimtarihi=21 Ağustos 2024|dil=Türkçe|çalışma=ORSAM-Ortadoğu Araştırmaları Merkezi|ad=Fildişi Ajans, Danışmanlık ve Yazılım|soyadı=www.fildisiajans.com.tr}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=https://www.perspektif.online/kerkuke-kybli-vali-secildi-kazananlar-ve-yitirilen-gerceklik-algisi/|başlık=Kerkük’e KYB’li Vali Seçildi: Kazananlar ve Yitirilen Gerçeklik Algısı - MEHMET ALACA|erişimtarihi=21 Ağustos 2024|tarih=14 Ağustos 2024|dil=Türkçe|çalışma=PERSPEKTİF|ad=MEHMET|soyadı=ALACA}}</ref> Irak merkezi yönetimine bağlıdır. Irak'ın başkenti [[Bağdat]]'ın 236 km kuzeyinde, [[Erbil]]'in 83 km güneyinde, [[Musul]]'un 149 km güneydoğusunda, [[Süleymaniye, Irak|Süleymaniye]]'nin 97 km batısında, [[Tikrit]]'in 116 km kuzeydoğusunda yer almaktadır. Günümüzde şehrin büyük çoğunluğu [[Irak Türkmenleri|Türkmenler]], [[Araplar]] ve [[Kürtler]]den oluşmaktadır.<ref>{{Haber kaynağı|başlık=Kirkuk|url=http://citiesintransition.net/fct-cities/kirkuk/#|ajans=Cities in transition|erişimtarihi=7 Mart 2016|arşivurl=https://web.archive.org/web/20160303235417/http://citiesintransition.net/fct-cities/kirkuk/|arşivtarihi=3 Mart 2016|ölüurl=evet}}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = https://www.academia.edu/36858668/Kardaslik_-_Kerkuk_Musul_Sorunu.pdf | başlık = Kerkük-Musul Sorunu | erişimtarihi = 15 Mayıs 2020 | tarih = | çalışma = Kardaşlık Dergisi | yayıncı = Kerkük Vakfı | arşivurl = https://web.archive.org/web/20181018161716/https://www.academia.edu/36858668/Kardaslik_-_Kerkuk_Musul_Sorunu.pdf | arşivtarihi = 18 Ekim 2018 | ölüurl = hayır }}</ref> |
||
== Tarih == |
== Tarih == |
||
Sayfanın 04.08, 22 Ağustos 2024 tarihindeki hâli
| Kerkük كركوك | |
|---|---|
 | |
  Kerkük Kerkük'ün Irak'taki konumu | |
| Ülke |  Irak |
| İl | Kerkük ili |
| İdare | |
| • Vali | Rêbwar Taha (KYB) |
| Rakım | 346 m |
| Nüfus | |
| • Toplam | 2.018 (972.272)[1], 2.009 (850,787)[2] |
| Zaman dilimi | UTC+02.00 (DAS) |
| • Yaz (YSU) | UTC+03.00 (DAS) |
Kerkük, Irak'taki Kerkük ilinin başkenti olan şehirdir. Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin anayasal başkentidir.[3][4][5][6] Irak merkezi yönetimine bağlıdır. Irak'ın başkenti Bağdat'ın 236 km kuzeyinde, Erbil'in 83 km güneyinde, Musul'un 149 km güneydoğusunda, Süleymaniye'nin 97 km batısında, Tikrit'in 116 km kuzeydoğusunda yer almaktadır. Günümüzde şehrin büyük çoğunluğu Türkmenler, Araplar ve Kürtlerden oluşmaktadır.[7][8]
Tarih
Eski Asur başkenti Arrapha bölgesinde yer alan Kerkük, 5000 yıllık harabeleri üzerinde, Khasa nehri yanında yer alır. Arrapha, MÖ 10 ve 11. yüzyıllarda Asurlular döneminde çok büyük bir öneme kavuşmuştur. Stratejik ve coğrafik önemi nedeniyle şehir, üç imparatorluk için adeta bir savaş meydanıydı; Asur imparatorluğu, Babil ve Med imparatorlukları, ki hepsi şehri belirli zamanlarda yönetmişlerdir.
İngiliz istihbaratçı Ely Bannister Soane'ın 1912 yılında kaleme aldığı kitapta anlattığına göre: "Kerkük, Türkmenleri, meyveleri ve ham petrolü ile ünlüdür, bunların hepsi bol miktarda bulunur. En az 15.000 nüfusa sahip olması gereken şehir, Kürdistan sınırlarının üç dilli kasabalarından biridir. Herkes tarafından Türkçe, Arapça ve Kürtçe konuşulmakta, ilk ve sonuncusu çarşılarda fark gözetmeksizin kullanılmaktadır. Kendisi bir Türkmen kasabası olup, güneyinde ve batısında göçebe Araplar, doğusunda ise Hamavand Kürtlerinin ülkesi bulunmaktadır. Burada Türk gücü çok belirgindir." [9]
Kerkük çok geniş bir şekilde yayılmış ve karışmış bir nüfusa sahiptir. Osmanlı döneminde şehir merkezi çoğunluğunu Türkler oluşturuyordu, Kürtler de taşranın çoğunluğunu oluşturuyordu.[10] Şehir özellikle 20. yüzyılda daha dramatik değişimler deneyimlemiştir. Kürtler, Türkmenler ve Araplar bu bölgeye dair sahiplik iddialarında bulunmakta ve iddialarını destekleyecek tarihi bilgi ve verilere sahip olmaktadırlar.
Tarihi olarak, şehir her zaman Kürtler ve Türkmenler tarafından kültürel bir başkent olarak atfedildi. 2010'da Irak Kültür Bakanlığı tarafından Irak kültürünün başkenti olarak isimlendirildi.
Şehirde günümüzde etnik kökeni Kürt, Türkmen, Arap ve belirli ölçüde Süryani olan insanlar yaşamaktadır.
Kerkük, Kürdistan Bölgesel Yönetimi tarafından Bölgesel Yönetim'in anayasal ve hukuki başkenti olarak tanınmaktadır.[11][12] Ancak 2005 tarihli Irak Anayasası ile idari statüsü tartışmalı olan bölgelerin statülerini 2007 yılı sonuna kadar yapılacak bir referandumla belirlemelerini öngörmüştü. Kerkük için bu yönde bir referandum yapılmamış olduğundan Kerkük yasal olarak Irak merkezi yönetimine bağlıdır.[13] 12 Haziran 2014'te IŞİD'in Kuzey Irak Taarruzu sonrası Irak ordusunun çekilmesi üzerine Kerkük, Kürdistan Bölgesel Yönetiminin kontrolüne geçmiştir.[14][15] 16 Ekim 2017'de Irak kontrolü geri kazandı.[16]
Nüfus
Liam Anderson'ın 2009 yılında kaleme aldığı kitapta anlattığına göre: Kerkük, Osmanlı kayıtlarında ‘Gökyurt’ (Mavi Vatan) olarak anılmıştır, bu da belki o dönemde Kerkük'ün özellikle Türk bir kasaba olarak tanımlandığını göstermektedir.[17]
Şemseddin Sâmi, 19. yüzyılın sonlarında yazdığı Kâmûsü'l-A'lâm'da Kerkük şehrinden bahsetmiştir. Kerkük, Osmanlı Musul vilayetinin güneydoğusunda yer alan, 30.000 nüfuslu, Kalesi, 37 Cami ve Mescidi, 7 Medresesi, 15 Tekke ve Zaviyesi, 12 Hanı, 1282 Dükkan ve Mağazası, 8 Hamamı, Nehirin üzerinde bir köprüsü, bir Reşidiye ve 12 Sıbyan mektebi ve 3 Kilisesi olduğu bilgisini veriyor. Devamında "Nehrin sağ tarafındaki kısmının dörtte üçünü Kürtler, geri kalanı Türkler, Araplar, 760 Yahudi ve 460 Keldani” diyor. Bu Şemsettin Sami'nin Kerkük'ün tamamını değil sadece Kuzey bölgesinde yerleşim yerinin nüfusu hakkında bilgi verdiğini göstermektedir.[18]
| Kerkük Valiliği için Nüfus Sayımı Sonuçları[19] | |||||||
| Etnik grup | 1957 | Oran | 1977 | Oran | 1997 | Oran | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Araplar | 109,620 | 28.2% | 218,755 | 45% | 544,596 | 72% | |
| Kürtler | 187,593 | 48.2% | 184,875 | 38% | 155,861 | 21% | |
| Türkmenler | 83,371 | 21.4% | 80,347 | 17% | 50,099 | 7% | |
| Asurlular | 1,605 | 0.4% | |||||
| Yahudiler | 123 | 0.03% | |||||
| Diğer | 6,545 | 1.77% | 0 | 0% | 2,189 | 0.3% | |
| Toplam | 388,829 | 100% | 483,977 | 100% | 752,745 | 100% | |
Yönetim
Kerkük kozmopolit yapısından dolayı tartışmalı bir yönetime sahiptir. 2023 Irak vilayet seçimlerinde Kerkük'te; Kürdistan Yurtseverler Birliği 5, Arap Koalisyonu 3, Irak Türkmen Cephesi 2, Kürdistan Demokrat Partisi 2, Arap Kaide 2 ve Arap İtikâfı 1 ve Hristiyan kotası da 1 sandalye elde etmiştir.[20] Seçim sonuçlarına göre Kerkük meclisindeki sandalyelerin çoğunu Kürt partileri kazandığı için 10 Ağustos 2024 tarihinde yapılan Valilik seçimlerinde Kerkük Valiliğine Kürdistan Yurtseverler Birliği üyesi Rêbwar Taha seçilmiştir. KYB-Arap ittifakı sonucunda ise Kerkük Meclis Başkanlığına Arap üye Muhammed Hafız seçilmiştir.[21][22][23][24]
Kerkük’ün dört kaymakamlığından biri olan Dubz kaymakamlığı, çoğunluğunun Kürtlerin oluşturduğu Kerkük'ün Sargaran, Kara Hancir ve Şuvan Nahiye Müdürlüğü, İl Eğitim Müdürlüğü ile Kerkük Belediyesi Genel Müdürlüğü, Irak genelinde çalışan kamuya ait Petrol Ürünleri Şirketi’nin Kerkük Müdürlüğü, Kerkük Askeri İstihbarat Müdürlüğü ve Kerkük Polis Müdürlüğü Yardımcılığı Kürtlere verilmiştir. Kerkük Polis Müdürlüğü ise Araplara verilmiştir.[25][26]
Ana yerler
- Kerkük Kalesi
- Kerkük Kışlası, 1863'te Osmanlı tarafından kurulmuştur. Türkmenler tarafından imar edilip müzeye çevirme çalışmaları devam etmektedir.
- Kerkük Kayseri Çarşısı, Çoğunlunu Türkmen esnafın olulturduğu 1855'te Osmanlılar tarafından yapılmış Kerkük'ün en eski pazarıdır.[27]
- Danyal Peygamber'in Cami ve Türbesi
- Pirehmerd Pazarı
Arkeolojik Jarmo Kalesi ve Yorgantepe alanları da modern şehrin dışında bulunmaktadır.
Kerkük'un mimarisi I. Dünya Savaşı'nda ve Irak Savaşı'nda ağır hasarlar görmüştür. 2007 raporlarına göre, 18 adet kutsal sayılan yer harap edilmiştir. Bunların 10'u Kerkük ve güneydedir."[28]
İklim
 Kerkük iklimi 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Aylar | Oca | Şub | Mar | Nis | May | Haz | Tem | Ağu | Eyl | Eki | Kas | Ara | Yıl |
| Ortalama en yüksek sıcaklık (°C) | 13,8 | 15,7 | 20,1 | 26,3 | 33,7 | 39,8 | 43,2 | 42,8 | 38,7 | 31,4 | 22,6 | 15,8 | 28,66 |
| Ortalama sıcaklık (°C) | 4,5 | 5,7 | 9,0 | 13,8 | 19,6 | 24,5 | 27,5 | 27,1 | 23,2 | 18,1 | 11,2 | 6,3 | 15,87 |
| Ortalama yağış (mm) | 68,3 | 66,7 | 57,3 | 44,1 | 13,4 | 0,1 | 0,2 | 0 | 0,7 | 12,4 | 39,1 | 59 | 361,3 |
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ a b "City Population" (İngilizce). Citypopulation.de. 22 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2024.
- ^ a b "World Gazetteer". World Gazetteer. 26 Ocak 2009. Erişim tarihi: 26 Ocak 2009.[ölü/kırık bağlantı] (EN)
- ^ "Irak Kürdistan Bölgesi Anayasası Taslağı". bianet.org. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2024.
- ^ "Kürdistan Bölgesel Yönetimi anayasası" (PDF).
- ^ www.fildisiajans.com.tr, Fildişi Ajans, Danışmanlık ve Yazılım. "ORSAM-Ortadoğu Araştırmaları Merkezi". ORSAM-Ortadoğu Araştırmaları Merkezi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2024.
- ^ ALACA, MEHMET (14 Ağustos 2024). "Kerkük'e KYB'li Vali Seçildi: Kazananlar ve Yitirilen Gerçeklik Algısı - MEHMET ALACA". PERSPEKTİF. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2024.
- ^ "Kirkuk". Cities in transition. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2016.
- ^ "Kerkük-Musul Sorunu" (PDF). Kardaşlık Dergisi. Kerkük Vakfı. 18 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 15 Mayıs 2020.
- ^ To Mesopotamia and Kurdistan in Disguise (İngilizce). Cosimo, Inc. (1 Aralık 2007 tarihinde yayınlandı). 1912. s. 120. 24 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2024.
- ^ Bruinessen, Martin van, and Walter Posch. 2005. Looking into Iraq 17 Nisan 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ "UNPO: Kurdistan: Constitution of the Iraqi Kurdistan Region". www.unpo.org. 26 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2022.
- ^ "Irak Kürdistan Bölgesi Anayasası". 23 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2022.
- ^ Zine El-Abdin, Adil Sakran (2021). "Irak Yönetimindeki Siyasal İstikrarsızlığın Anayasal Süreç Bağlamında Değerlendirilmesi". Ortadoğu Etütleri. doi:10.47932/ortetut.691987. 30 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2024.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 13 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2016.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 13 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2016.
- ^ "Kerkük yarım günde düştü". Diken. 16 Ekim 2017. 19 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2021.
- ^ Liam Anderson, Gareth Stansfield, Crisis in Kirkuk: The Ethnopolitics, s. 32.
- ^ Kâmûs-ül Â'lâm.
- ^ Part I. Kirkuk and its environs. — Chapter 2. Kirkuk in the Twentieth Century, page 43 21 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. // Crisis in Kirkuk: The Ethnopolitics of Conflict and Compromise. Authors: Liam Anderson, Gareth Stansfield. Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 2011, 312 pages. ISBN 9780812206043
- ^ "Irak, Kerkük ve Musul'da seçim sonuçları açıklandı". www.rudaw.net. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2024.
- ^ Turkce, Rojnews (10 Ağustos 2024). "YNK'li aday Rêbwar Taha, Kerkük Valisi seçildi!". RojNews. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2024.
- ^ "PUK's Rebwar Taha nominated for governor of Kirkuk". www.rudaw.net. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2024.
- ^ "Kerkük'ün yeni valisi belli oldu". mezopotamyaajansi35.com. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2024.
- ^ "KDP: Kerkük Valisi ve Vilayet Meclisi Başkanı seçimi yasal değil". www.aa.com.tr. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2024.
- ^ "Kerkük'te petrol yönetimi, eğitim ve askeri istihbarat Kürtlerde olacak". www.rudaw.net. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2024.
- ^ "Kerkük'te vali seçimi tartışması". www.ntv.com.tr. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2024.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2024.
- ^ Jenkins, Simon (7 Haziran 2007). "In Iraq's four-year looting frenzy, the allies have become the vandals". The Guardian. Londra. 20 Ağustos 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mart 2015.
Dış bağlantılar
- Encyclopadia of the Orient Kerkûk 9 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
