İçeriğe atla

Mansice

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Mansi dili
маньси/моаньсь
Ana dili olanlarRusya
BölgeHantı-Mansi
Konuşan sayısı2.746[1]  (2002)
Dil ailesi
Yazı sistemiKiril
Dil kodları
ISO 639-3mns

Mansice veya eski adıyla Vogulca, Rusya'nın Hanti-Mansi Özerk Okrugu'nda ve Sverdlovsk Oblastı'nda yaşayan Mansilerce konuşulan bir dildir. Obi Nehri çevresi, Mansi dilini konuşulduğu yer olarak gösterilmektedir. 1990 sayımlarına bakıldığında Rusya'da 3.184 kişinin anadili Mansi dili idi. Ancak bu sayı 2002'de 2.746'ya kadar düştü.[1]

Mansi dili, Fin-Ugor dillerinin Ob-Ugor alt ailesine mensup bir dildir. Dilin kuzey, güney, doğu ve batı olmak üzere dört ana lehçesi bulunmaktadır. Bu lehçeler birbirlerine çok yakındır. Ancak dilin güney ve batı lehçeleri bugün ölü dil konumundadır ve konuşan kimse bulunmamaktadır. Mansi dilinin yazı dili Sosva lehçesi üzerine kuruludur. Mansi dilinin en önemli özelliği sabit sözcük sırasına sahip oluşudur. Zarf tümleçleri ve ortaçlar tümce kuruluşunda çok önemli bir yer edinirler. Dil için geliştirilen yazı dili 1868 yılında tanıtıldı. Bu sistem, 1937 yılında Kiril alfabesi üzerinden devam etti.

Mansi dili, sondan eklemeli bir dil olup birçok durum ekine sahiptir. Bunun yanında dil, artikel barındırmaz.

İsimlerde herhangi bir cinsiyet ayrımı yoktur. Dilde tekil, ikilik ve çoğul olmak üzere üç farklı isim eki vardır. Ayrıca altı tane de durum eki barındırır. Aitlik belirmek için, ismin sonuna iyelik ekleri eklenir. Bu durum Türkçe ile oldukça benzeşmektedir. Örneğin -зм eki eklenerek isme "benim" anlamı katılabilir.

Mansi dilindeki eylem çekimi üç şahıs, üç sayı, iki zaman ve dört kip eki barındırır. Ayrıca dilin etken ve edilgen çatıları bulunmaktadır. Geçişsiz ve geçişli eylem çekimleri ayrıdır. Öyle ki, dilde eylem çekiminin iki farklı yolu vardır.

Mansi dilinde zamanları açıklamak adına ekler yer almaktadır. Bu zaman ekleri şahıs eklerinden önce gelir.

Zaman Ek Örnek
Şimdiki -г (Latin: -g) минагум (Latin: minagum - Gidiyorum)
Geçmiş -с (lat. -s) минасум (minasum - Gittim)

Dilde gelecek zaman yoktur. Bu anlam başka yollarla kazandırılır.

Mansi dilinde dört kip eki vardır: bildirme kipi, şart kipi, emir kipi ve okşayıcı kip. Bildirme kipinin eki yoktur. Emir kipi de sadece ikinci kişilerde uygulanır.

Şahıs ekleri aşağıdaki gibidir:

Şahıs Tekil İkilik Çoğul
1. -ум -умен -ув
2. -эн -эн -эн
3. (ek yok) -ыг -эт
Şahıs Tekil İkilik Çoğul
1. минасум (minasum) минасумен (minasumen) минасув (minasuv)
2. минасэн минасэн минасэн
3. минас минасыг минасэт

Etken/Edilgen çatı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Eylemlerin hem etken, hem de edilgen çatıları bulunur. Etken çatıda bir ek kullanılmaz ancak -ве- eki edilgen çatılarda kullanılır.

Fiil örnekleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Fiil örnekleri, fiillerin soyut veya somut anlamını değiştirmek adına kullanılır.

# Mansi dili Macarca
1 аква (akʷa) egy
2 китыг (kitiɣ) kettő
3 хурум (χūrəm) három
4 нила (ńila) négy
5 ат (at) öt
6 хот (χōt) hat
7 сат (sāt) hét
8 нёллов (ńololow) nyolc
9 онтэллов (ontolow) kilenc
10 лов (low) tíz
20 хус (χus) húsz
100 сат (sāt/janiɣsāt) száz
1000 сотэр (sōtər) ezer

Mansi dili ile verilen ilk yazılı eser Matta İncili olup 1868 yılında Londra'da basılmıştır. 1937 yılında bu kitap Kiril ile değiştirilmiştir.

Koyu yazılan harfler, sadece başka dillerden geçen sözcükleri yazmak için kullanılır.
А
/a/
Б
/b/
В
/◌ʷ/
Г
/g/
Д
/d/
Е
/ʲe/
Ё
/ʲo/
Ж
/ʒ/
З
/z/
И
/i/
Й
/j/
К
/k/
Л
/l/,/ʎ/
М
/m/
Н
/n/,/ɲ/
Ӈ
/ŋ/
О
/o/
П
/p/
Р
/r/
С
/s/
Т
/t/
У
/uː/
Ў
/◌ʷ/
Ф
/f/
Х
/χ/
Ц
/t͡s/
Ч
/t͡ʃʲ/
Ш
/ʃ/
Щ
/ʃʲtʃʲ/
Ъ
/-/
Ы
/ɪ/
Ь
/◌ʲ/
Э
/ə~ɤ/
Ә
/æ/
Ю
/ʲu/
Я
/ʲa/

ам хул алысьлаңкве минасум. - Balık tutmaya gittim (tam sıralı çevirisi "Ben balık tutmaya gittim")

Macarca ile karşılaştırma

[değiştir | kaynağı değiştir]

Aşağıda Latin alfabesiyle yazılan Mansi dili cümle ve Macarca çevirisine yer verilmektedir.[2]

Mansi Macarca Türkçe
Hurem né vituel huligel husz hul pugi. Három nő a vízből hálóval húsz halat fog. Üç kadın denizden ağla yirmi balık tutuyor.
Huremszáthusz hulachszäm ampem viten äli. Háromszázhúsz hollószemű ebem vízen él. Kuzgun gözlü üç yüz yirmi köpeğim suda yaşar.
Pegte lau lasinen manl tou szilna. Fekete ló lassan megy a tó szélén. Siyah bir at, göl kıyısında yavaşça yürüyor.
  1. ^ a b "www.suri.ee". 3 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2009. 
  2. ^ Not: Mansice transliterasyon, en açık karşılaştırma için Macar alfabesiyle verilmiştir.

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]