Jump to content

Аннона сқуамоса

From Vikipediya
Аннона сқуамоса
Шакарли олма
Илмий таснифлаш
Ўсимликлар
Юксак ўсимликлар
Гулли ўсимликлар
Икки уруғпаллалилар
Магнолиалес
Аннонаcеаэ
Аннона
А. сқуамоса
Бинар номи
Аннона сқуамоса

Синонимлар

Аннона асиатиcа Л.

Аннона cинереа Дунал

Гуанабанус сқуамосус (Л.)М.Гóмез

Хйлопиа глабра Л.

Аннона форскаҳлии ДC.

Аннона сқуамоса — Аннонаcеаэ оиласига мансуб кичик дарахт ёки бута[2] бўлиб, шакарли олма деб аталадиган мевалари истеъмол қилинади. У ўзининг қариндошлари Аннона ретиcулата ва Аннона черимола (уларнинг мевалари кўпинча бир хил номда) дан кўра тропик иқлимга чидамли, бу эса уни ушбу турларнинг энг кенг тарқалган турга айланишига ёрдам беради.

Тавсиф

[edit | edit source]
Гул
Кўчат
Филиаллар

А. сқуамоса (шакар-олма) меваси ширин оқ рангли пулпага эга ва тропик бозорларда машҳур[3]. Гуллаш баҳор-ёзнинг бошида содир бўлади[3] ва гулларни нитидулид қўнғизлари чанглайди[4]. Унинг гулчанглари доимий тетрадлар шаклида тўкилади[5].

Мянмадан олинган Аннона сқуамоса меваси

Кимё

[edit | edit source]

Мева таркибида энг кўп учровчи алкалоид дитерпеноид. Аннона сқуамозасининг бошқа таркибий қисмларига оксофоэбин[6], ретикулин[6], изокоридин[7] ва метилкоридалдин[7], алкалоидлар ва флавоноид қуэрcетин-3-О-глюкозид киради[8].

Баер АГ аннонаcеоус асетогенин аннонни биопестисид сифатида фойдаланишни патентлади[9] Бошқа асетогенинлар уруғлардан[10], пўстлоғидан[11] ва барглардан ажратилган.

Тарқалиши ва ўсиш жойи

[edit | edit source]

Аннона сқуамоса тропик Америка ва Ғарбий Ҳиндистонда пайдо бўлган, аммо аниқ келиб чиқиши номаълум. Ҳозирда у Аннона туркумининг барча турларидан кенг тарқалгани бўлиб, меваси учун Индонезия, Таиланд, Тайван ва Хитой каби тропик ва иссиқ субтропикларда ўстирилади[12]. 1590-йилгача жанубий Осиёга киритилган. У Америка Қўшма Штатларидаги Флорида жанубигача шимолда ва Бразилия, Бангладешдаги Баҳиа каби жанубда табиийлаштирилган ва баъзи ҳудудларда инвазив тур ҳисобланади[13][14].

Маҳаллий
Неотропик
Кариб ҳавзаси : Антигуа ва Барбуда, Багама ороллари, Барбадос, Куба, Доминика, Доминикан Республикаси, Гренада, Гваделупа, Гаити, Ямайка, Мартиника, Монцеррат, Нидерландия Антил ороллари, Пуэрто-Рико, Сент-Киц ва Невис, Сент-Лютиния, Сент-Лютиния ва, Тринидад ва Тобаго, Виржиния ороллари .
Марказий Америка : Эл Салвадор, Гватемала
Шимолий Жанубий Америка : Суринам, Франсия Гвианаси, Гаяна, Венесуэла
Ғарбий Жанубий Америка : Боливия, Колумбия, Эквадор, Перу
Жанубий Америка : Аргентина, Бразилия, Чили, Парагвай, Уругвай
Ҳозирги (табиий ва маҳаллий)
Неотропик
Кариб денгизи : Антигуа ва Барбуда, Багама ороллари, Барбадос, Куба, Доминика, Доминикан Республикаси, Флорида, Гренада, Гваделупа, Гаити, Ямайка, Мартиника, Монцеррат, Нидерландия Антил ороллари, Пуэрто-Рико , Сент-Киц ва Невис, Сент-Киц ва Невис В., Суринам, Тринидад ва Тобаго, Виржиния ороллари .
Тинч океани : Самоа, Тонга
Шимолий Америка : Мексика
Марказий Америка : Белиз, Коста-Рика, Эл Салвадор, Гватемала, Гондурас, Никарагуа, Панама
Шимолий Жанубий Америка : Франсия Гвианаси, Гаяна, Венесуэла
Ғарбий Жанубий Америка : Боливия, Колумбия, Эквадор, Перу
Жанубий Америка : Аргентина, Бразилия, Чили, Парагвай, Уругвай
Афротропик : Ангола, Судан, Танзания, Уганда, Занзибар, Кения
Австралия : Австралия, Фижи, Янги Зеландия, Папуа-Янги Гвинея, Соломон ороллари
Индомалая : Бангладеш, Камбоджа, Хитой, Ҳиндистон, Индонезия, Лаос, Малайзия, Непал, Покистон, Филиппин, Шри-Ланка, Таиланд, Ветнам
Палеарктика : Кипр, Греция, Ливан, Малта, Исроил

Иқлим ва етиштириш

[edit | edit source]

Аннонанинг кўп турлари сингари, бу тур ҳам 25 °C (77 °Ф) да яхши ўсади, ёзда 41 °C (106 °Ф) гача ва қишда ўртача ҳарорат 15 °C (59 °Ф) гача чидай олади. У совуқ ҳароратга сезгир, 10 °C (50 °Ф) дан паст ҳароратга барглари тўкилади ва музлашдан бир неча даража паст ҳароратларда нобуд бўлади. У фақат ўртача қурғоқчиликка чидамли бўлиб ва қурғоқчилик пайтида яхши мева бермайди.

Ўсимлик денгиз сатҳидан 2,000 метр (6,600 фут) баландликда, иссиқ қуруқ иқлимда яхши ўсади, бу тур Аннона туркумининг бошқа турларидан қуруқ иқлимга чидамли эканлиги билан ажралиб туради.

Шакарли олма жуда серҳосил бўлиб, икки-уч йил ичида мева беради. Беш ёшли дарахт 50 тагача шакар олма бериши мумкин. Флоридада мева етиштиришнинг ёмонлиги қайд этилган, чунки табиий чанглатувчилар кам. Табиий чанглатувчиларга Нитидулидаэ, Стапҳйлинидаэ, Чрйсомелидаэ, Филчалар ва Сcарабаэидаэ оилаларининг қўнғизлари (cолеоптера) киради[13][15].

Экология

[edit | edit source]

Филиппинда мева одатда Филиппин мевали яраси (кабаг ёки кабог) томонидан истеъмол қилинади, у маваларни исте‘мол қилгандан кейин уруғларни оролдан оролга тарқатади.

Бу ўсимлик Грапҳиум агамемнон (думли жай) капалаги личинкалари учун озуқа бўлиб хизмат қилади.

Фойдаланиш

[edit | edit source]

Анъанавий ҳинд, таиланд ва америка тиббиётида барглар дизентерия ва сийдик йўллари инфекциясини даволаш учун қайнатма кўринишида ишлатилади[16]. Мексикада битлардан қутулиш учун барглар полга суртилади, товуқларнинг инига солинади[13]. Гаитида мева Cачиман сифатида танилган ва шарбат тайёрлаш учун ишлатилади[17].

Манбалар

[edit | edit source]
  1. Натурал Ресоурcес Cонсерватион Сервиcе (НРCС). „ПЛАНТС Профиле, Аннона сқуамоса Л“. Тҳе ПЛАНТС Датабасе. Унитед Статес Департмент оф Агриcултуре. Ретриэвед 2008-04-17.
  2. „Cомпилатион: Аннона сқуамоса“. Глобал Планц. ЖСТОР. Қаралди: 2019-йил 5-сентябр.
  3. 3,0 3,1 Крал, Роберт „Аннона сқуамоса Линнаэус, Сп. Пл. 1: 537. 1753“, . Флора оф Нортҳ Америcа Нортҳ оф Мехиcо Флора оф Нортҳ Америcа Эдиториал Cоммиттеэ: . 
  4. МcГрегор, С. Э. Инсеcт Поллинатион Оф Cултиватед Cроп Планц (Wайбаcк Мачине сайтида 2023-03-26 санасида архивланган) УСДА, 1976
  5. Wалкер ЖW (1971) Поллен Морпҳологй, Пҳйтогеограпҳй, анд Пҳйлогенй оф тҳе Аннонаcеаэ.
  6. 6,0 6,1 Дҳолвитаякҳун А, Трачоо Н (2013). "Потентиал апплиcатионс фор Аннона сқуамоса леаф эхтраcт ин тҳе треатмент анд превентион оф фоодборне баcтериал дисеасе". Натурал Продуcт Cоммуниcатионс 8 (3): 385–388. дои:10.1177/1934578X1300800327. ПМИД 23678817. 
  7. 7,0 7,1 Ядав ДК, Сингҳ Н (2011). "Анти-улcер cонституэнц оф Аннона сқуамоса тwигс". Фитотерапиа 82 (4): 666–675. дои:10.1016/j.fitote.2011.02.005. ПМИД 21342663. 
  8. Панда С, Кар А (2007). "Антидиабетиc анд антиохидативе эффеcц оф Аннона сқуамоса леавес аре поссиблй медиатед тҳроугҳ қуэрcетин-3-О-глуcосиде". БиоФаcторс 31 (3–4): 201–210. дои:10.1002/biof.5520310307. ПМИД 18997283. 
  9. Моэсчлер ҲФ, Пфлугер W. „Инсеcтиcиде УС 4689232 А“ (1987-йил август). Қаралди: 2014-йил 3-декабр.
  10. Чен Й, Ху СС (2012). "Анти-тумор аcтивитй оф Аннона сқуамоса сеэдс эхтраcт cонтаининг аннонаcеоус аcетогенин cомпоундс". Жоурнал оф Этҳнопҳармаcологй 142 (2): 462–466. дои:10.1016/j.jep.2012.05.019. ПМИД 22609808. 
  11. Ли ХҲ, Ҳуи ЙҲ (1990). "Буллатаcин, буллатаcиноне, анд сқуамоне, а неw биоаcтиве аcетогенин, фром тҳе барк оф Аннона сқуамоса". Жоурнал оф Натурал Продуcц 53 (1): 81–86. дои:10.1021/np50067a010. ПМИД 2348205. 
  12. „Сwеэцоп (Аннона сқуамоса)“ (2020-йил январ).
  13. 13,0 13,1 13,2 Мортон. „Сугар Аппле Аннона сқуамоса. Фруиц оф wарм cлиматес. Департмент оф Ҳортиcултуре & Ландсcапе Арчитеcтуре, Пурдуэ Университй (1987). 2008-йил 5-апрелда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2008-йил 17-апрел.
  14. „Аннона сқуамоса“. Паcифиc Исланд Эcосйстемс ат Риск (ПИЭР) (2008-йил 5-январ). 2008-йил 12-майда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2008-йил 17-апрел.
  15. Аннона сқуамоса. АгроФорестрйТреэ Датабасе. 2007-йил 14-мартда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2013-йил 16-сентябр.
  16. Дҳолвитаякҳун А, Трачоо Н (2016). "Усинг сcаннинг анд трансмиссион элеcтрон миcросcопй то инвестигате тҳе антибаcтериал мечанисм оф аcтион оф тҳе медиcинал плант Аннона сқуамоса Линн". Жоурнал оф Ҳербал Медиcине 7: 31–36. дои:10.1016/j.hermed.2016.10.003. https://zenodo.org/record/884833. 
  17. „Cачиман (Аннона ретиcулата Л.)“. Cариб Фруиц. Қаралди: 2020-йил 8-ноябр.