Allium cepa

Allium cepa

Dati
Fonte de	séola e onion juice (en)
Piante
Inpołenà da	Apis cerana (it)
Tipo de fruta	capsula (it)
Tasonomia
Superregno	Eukaryota
Rènjo	Plantae
Órdene	Asparagales
Fameja	Amaryllidaceae
Tribù	Allieae
Zènare	Allium
Spece	Allium cepa L., 1753

Ła zioła (o séoła o sioła o zéoła o zeóła o zigola o ẑéula) ła xe na pianta (nome sientifego Allium cepa) deła fameja dełe Liliaceae, dita onion in inglexe, Zwiebel in todesco, čebùla in sloveno e cipolla in taljan.

Na zioła

Storia

Originaria deł'Afghanistan, ła xe una dełe piante pi vece coltivà dał'omo: da pi de 5000 ani. In na scrita a carateri cuneiformi sumerica vecia de 4000 ani ghe xe indicasion de canpi de cetriołi e de ziołe. 'ntel codexe de Hammurabi xera decidesto de divìdere el pan e łe ziołe fra i poareti. Coi antiki Egizi łe ziołe łe vegneva oferte ai dei, łe vegneva doparà come mexo de pagamento par i omeni ke laorava a tirar su łe piramidi e i ghe łe postava rente i morti parkè i gavese da magnare 'ntel viajo par ł'altro mondo. Fra i Romani ła zioła ła xera el magnar tipico dei siori e i legionari, ke i xera fra kuesti, i ła ga porta in tuta Eoropa.

Descrision

A seconda de come ke łe vien coltivà, se parla de ziołe d'istà e de ziołe d'inverno.

Ziołe rose de Tropea (Calabria)

Łe prime vien semenà in primavera e tirà su in agosto o setenbre e se pol conservarle fin a marso de ł'ano dopo. Łe seconde, pi saorìe e pi tenare, łe vien semenà in agosto, łe maùra in primavera e se pol torle su da giugno, ma łe se conserva par poco tenpo. Łe foje,verdi, łe ga forma de tubi slargà.

Infioresense de zioła

Al secondo ano de vita, ła pianta buta dełe infioresense fate de tubeti verdi co in sima tanti fioreti bianco-verdi mesi tuti insieme a formare dełe bałe bianche.

Sostanse drento ła zioła

Tipico deła zioła xe el sucaro ramnosio ke'l dà ła spusa da zioła al fià. 'Nteła parete cełułare dełe ziołe ghe xe un aminoacido ke'l contien solfo (Isoalliina). Quando ke łe se taja, se fa rivare da drento ła çełuła ł'enzima alliinasi ke trasforma ł'isoalliina in un sulfonado irritante par łe mucose. Sto sulfonado el svanpise in presa e el riva ai oci e ała congiuntiva faxendo pianxere.

100 g de zioła crua i ga:

• 88 g de aqua
• 0,01 g de graso
• 135  mg de potasio
• 128 mg de calcio
• 11 mg de magnexio
• 7 mg de vitamina C
• 6,6 g de carboidrati

Ocio coi can parkè par lori ła zioła ła xe vełenoxa.

Ła zioła in cuxina

El bulbo deła zioła eł va benisimo cruo in sałada coi fasoj, coi pomodori e cołe rave rose o anca coto in aqua de bojo o rosto. Łe ziołete picołe se pol metarle via soto axedo. 'Nteła cuxina veneta ła zioła se mete in pratica in tuti i desfriti. Ghe xe ła sopa de ziołe e ła fortaja cołe ziołe. Tanto bona, e se no ła gavì mai tastà, bisogna ke provè, xe ła marmełada de zioła.