Allium cepa
  | |
| Dati | |
|---|---|
| Fonte de | séola e onion juice (en)  |
| Piante | |
| Inpołenà da | Apis cerana (it) |
| Tipo de fruta | capsula (it) |
| Tasonomia | |
| Superregno | Eukaryota |
| Rènjo | Plantae |
| Órdene | Asparagales |
| Fameja | Amaryllidaceae |
| Tribù | Allieae |
| Zènare | Allium |
| Spece | Allium cepa L., 1753 |
Ła sieoła, siégoła o sioła[1] ła ze na pianta (nome sientifego Allium cepa) de ła fameja de łe Liliaceae, dita onion in ingleze, swiebel in todesco, čebùla in sloveno e cipolla in tajan.
Storia
Originaria de ł'Afghanistan, ła ze una de łe piante pi vece coltivà dał'omo: da pi de 5000 ani. In na scrita a carateri cuneiformi sumerica vecia de 4000 ani ghe ze indicasion de canpi de cetriołi e de siołe. inte el codeze de Hammurabi zera decidesto de divìdere el pan e łe siołe fra i poareti. Coi antici Egisi łe siołe łe vegneva oferte ai dei, łe vegneva doparà come mezo de pagamento par i omeni che laorava a tirar su łe piramidi e i ghe łe postava rente i morti parché i gaveze da magnare inte el viajo par ł'altro mondo. Fra i Romani ła sioła ła zera el magnar tipico dei siori e i legionari, che i zera fra cuesti, i ła ga porta in tuta Eoropa.
Descrision
A seconda de come che łe vien coltivà, se parla de siołe d'istà e de siołe d'inverno. Łe prime vien semenà in primavera e tirà su in agosto o setenbre e se pol conservarle fin a marso de ł'ano dopo. Łe seconde, pi saorìe e pi tenare, łe vien semenà in agosto, łe maùra in primavera e se pol torle su da zugno, ma łe se conserva par poco tenpo. Łe foje,verdi, łe ga forma de tubi slargà. Al secondo ano de vita, ła pianta buta de łe infioresense fate de tubeti verdi co in sima tanti fioreti bianco-verdi mesi tuti insieme a formare de łe bałe bianche.
Sostanse drento ła sioła
Tipico de ła sioła ze el sucaro ramnosio che'l dà ła spusa da sioła al fià. inteła parete cełułare de łe siołe ghe ze un aminoacido che'l contien solfo (Isoalliina). Quando che łe se taja, se fa rivare da drento ła çełuła ł'ensima alliinasi che trasforma ł'isoalliina in un sulfonado irritante par łe mucose. Sto sulfonado el svanpise in presa e el riva ai oci e ała conzuntiva fazendo pianzere.
100 g de sioła crua i ga:
- 88 g de aqua
- 0,01 g de graso
- 135 mg de potasio
- 128 mg de calcio
- 11 mg de magnezio
- 7 mg de vitamina C
- 6,6 g de carboidrati
Ocio coi can parché par lori ła sioła ła ze vełenoza.
Produsion
| I dieze prinsipali produtori de siegołe — 2010 (tonełae) | |
|---|---|
 Cina |
22 058 059 |
 Ìndia |
15 118 000 |
 Stati Unii de l'Amèrica |
3 338 380 |
 Ezito |
2 208 080 |
 Iran |
1 922 970 |
 Turchia |
1 900 000 |
 Braziłe |
1 753 310 |
 Pakistan |
1 753 310 |
 Rùsia |
1 536 300 |
 Corea del Sud |
1 411 650 |
| Fonte: FAO[2][3] | |
Ła sioła in cuzina
El bulbo de ła sioła eł va benisimo cruo in sałada coi fasoj, coi pomodori e cołe rave roze o anca coto in aqua de bojo o rosto. Łe siołete picołe se pol metarle via soto azedo. inteła cuzina veneta ła sioła se mete in pratica in tuti i desfriti. Ghe ze ła sopa de siołe e ła fortaja cołe siołe. Tanto bona, e se no ła gavì mai tastà, bisogna che provè, ze ła marmełada de sioła.
Varda anca
| Controło de autorità | LCCN (EN) sh85094798 · BNF (FR) cb11958994g (data) |
|---|
- ↑ Contrasion de IE de sieoła/siégoła in I de sioła
- ↑ Gràfego co dati indegativifaostat.fao.org.
- ↑ Dati FAOfaostat.fao.org. entrada il 20 de novembre 2012.
