Saltu al enhavo

Orĥona runoskribo

Nuna versio (nereviziita)
El Vikipedio, la libera enciklopedio
Orĥona runoskribo en monolito, Kyzyl.
Orĥona runoskribo

Tipo

Alfabeto
Uzata por lingvoj Malnova Turka
Epoko de la 7a ĝis la 13a jarcentoj
Deveno

Proto-Sinaita
 → Fenica
  → Aramea
   → Siria
    → Sogda??? (diskutata)
     → Orĥona runoskribo

Idaj sistemoj Hungara runoskribo, Ĥazara skribo.
Unikoda intervalo

U+10C00–U+10C4F

ISO 15924 Orkh
alfabeto
Dum 6-a jarcento - 10-a jarcento
Sekvanto alfabeto de otomana turka lingvo
vdr

Orĥona runoskribo (ankaŭ gokturka skribo) estas la unua skribmetodo de la turkidaj lingvoj. La nomo venas el la ĉefa trovloko de la ĉifrosteleoj ĉe Orĥon kaj la formala simileco al la germanaj runoj, kiuj cetere ne havas ian ajn parencecon. Ĝi estis elpensita far gokturkoj por skribado de la ujgura lingvo. Oni malkovris la skribojn fine de la 19-a jarcento.

Enskriboj

[redakti | redakti fonton]

La plej gravaj enskriboj estiĝis en la epoko de la dua Kaganato (682–745), precipe en la 20-aj kaj 30-aj jaroj de la 8-a jarcento kaj dum la ujgura kaganato (745–840). En la 9-a jarcento, la orĥon-runoj estis anstataŭitaj per ujgura skribo venanta el la aramea skribo.

La orĥona runaskribo verŝajne influis la evoluon, estiĝon de la hungara runoskribo.

Tabelo de literoj

[redakti | redakti fonton]
Malnov-Turkida Alphabet (Klasika periodo)
Uzado Simboloj Transliterumo kaj transskribo
vokaloj A /a/, /e/
I /ɯ/, /i/, /j/
O /u/, /o/, /w/
U /ø/, /y/, /w/
konsonantoj harmonized kun:
(¹) — malantaŭa,
(²) — antaŭa
vokaloj
/b/ /b/
/d/ /d/
/g/ /g/
/l/ /l/
/n/ /n/
/r/ /r/
/s/ /s/
/t/ /t/
/ʤ/ /ʤ/
only (¹) — Q
only (²) — K
Q /q/ K /k/
with all
wovels
/ʧ/
-M /m/
-P /p/
/ʃ/
-Z /z/
-NG /ŋ/
clusters + vokalo IÇ, ÇI, Ç /iʧ/, /ʧi/, /ʧ/
IQ, QI, Q /ɯq/, /qɯ/, /q/
OQ, UQ,
QO, QU, Q
/oq/, /uq/,
/qo/, /qu/, /q/
ÖK, ÜK,
KÖ, KÜ, K
/øk/, /yk/,
/kø/, /ky/, /k/
+ konsonanto -NÇ /nʧ/
-NY /nʤ/
-LT /lt/, /ld/
-NT /nt/, /nd/
vordo-divida simbolo none
(-) — nur en vortfinaĵoj

— skribaĵo

  • T²NGR²I — transliterumo
  • /teŋri/ — transskribo
  • teñri — moderna turkida skribo
  • Dio — signifo

Bibliografio

[redakti | redakti fonton]

Eksteraj ligiloj

[redakti | redakti fonton]