Granica fińsko-rosyjska
Państwa graniczące | |
---|---|
Okres istnienia |
od 1918 |
W obecnym przebiegu |
od 1947 |
Długość |
1343,6 km |
Granica fińsko-rosyjska – granica międzypaństwowa pomiędzy Finlandią a Rosją. W latach 1918–91 pomiędzy Finlandią a ZSRR. Stanowi wschodnią granicę Unii Europejskiej a także, od 2023 roku, NATO. Jej długość wynosi 1343,6 km.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Finlandia zaistniała na arenie międzynarodowej jako niepodległy kraj w 1918 roku. W tym też roku toczyła się w Finlandii wojna domowa pomiędzy bolszewikami i niepodległościowcami. W 14 października 1920 Finlandia podpisała z Rosją bolszewicką traktat w Tartu, który kończył wojnę domową i określał granicę fińsko-sowiecką, przebiegającą na dawnej wewnętrznej granicy pomiędzy Imperium Rosyjskim a Wielkim Księstwem Finlandii. Finlandia uzyskała ponadto dostęp do niezamarzającego portu na Oceanie Arktycznym w Petsamo[1], w zamian za zrzeczenie się pretensji do rosyjskiej Karelii[2].
Ostateczny protokół, ustalający dokładny przebieg granic po traktacie w Tartu, podpisano dopiero w 1938 roku[2].
30 listopada 1939 wybuchła wojna, zwana zimową, pomiędzy Finlandią a ZSRR. Była ona efektem m.in. żądań Związku Radzieckiego oddania terenów Karelii oraz dzierżawy bazy morskiej w Hanko. Wojna zakończyła się traktatem moskiewskim, podpisanym 12 marca 1940. Finlandia utraciła wschodnią Karelię (m.in. tereny Przesmyku Karelskiego wraz z Wyborgiem, rejon Salla oraz Półwysep Rybacki w okolicach Petsamo[3].
25 czerwca 1941 Finlandia wypowiedziała ZSRR wojnę, rozpoczynając tzw. wojnę kontynuacyjną (1941–1944). Finlandia początkowo zajęła tereny utracone rok wcześniej, jednak ostatecznie została zmuszona w 1944 do zawarcia rozejmu. W jego wyniku zwróciła tereny zgodnie z traktatem z 1940 roku, z wyjątkiem rejonu Petsamo, który przypadł w całości ZSRR. Bazę w Hanko, dzierżawioną przez Związek Radziecki, wymieniono na półwysep Porkkala, znacznie bliżej Helsinek[4].
Trzy lata po rozejmie, 3 lutego 1947, podpisano aneks, w którym Finlandia zrzekała się rejonu Jäniskoski oraz zapory wodnej Niskakoski na rzece Paatsjoki. Były one potrzebne ZSRR by zasilać w energię zakłady wydobywcze w Niklu[5]. W zamian za obszar o powierzchni 176 km² Finlandia otrzymała 700 mln marek[6].
19 września 1955 podpisano umowę, na podstawie której Związek Radziecki zrzekł się swojej dzierżawy półwyspu Porkkala (podpisanej w 1941 na 50 lat)[4].
Po upadku ZSRR
[edytuj | edytuj kod]W 1991 roku po upadku ZSRR granica przejścia graniczne zostały otwarte dla wszystkich podróżnych. W Finlandii spowodowało to obawy napływu imigrantów z ubogich obszarów Rosji, które jednak nie sprawdziły się[7].
Pomiędzy 1991 a 2015 liczba Rosjan wjeżdżających do Finlandii zwiększyła się 10-krotnie, z 350 tysięcy do 3,5 miliona[7].
XXI wiek
[edytuj | edytuj kod]4 kwietnia 2023 roku Finlandia została członkiem NATO. Tym samym łączna długość granic krajów członkowskich z Rosją wzrosła ponad dwukrotnie (sumaryczna długość granic Polski, Litwy, Łotwy i Estonii wynosiła 1213 km). Wcześniej, w lutym 2023, władze Finlandii rozpoczęły budowę płotu z drutem kolczastym na wybranych odcinkach granicy o łącznej długości 200 km[8][9].
W listopadzie 2023 roku w wyniku znaczącego wzrostu napływu migrantów na granicę fińsko-rosyjską, Finlandia zamknęła wszystkie swoje przejścia graniczne z Rosją, z wyjątkiem położonego najbardziej na północ Raja-Jooseppi[10]. Również i to przejście zostało zamknięte 29 listopada[11].
Zamknięte też zostały przejścia kolejowe, z wyjątkiem Vainikkala–Busłowskaja w transporcie towarowym[12].
13 grudnia 2023 granica została ponownie otwarta, jednak dzień później zamknięto ją ponownie do 14 kwietnia 2024[13].
Przebieg granicy
[edytuj | edytuj kod]Długość granicy wynosi 1343,6 km, w tym 1080,3 km na lądzie, 83,6 km wzdłuż rzek lub strumieni, 125,7 km na jeziorach, 53,7 km na wodach morskich Zatoki Fińskiej oraz 0,3 km na wyspach na morzu[14].
Północny kraniec granicy fińsko-rosyjskiej to trójstyk (Treriksröset) granic Finlandii, Norwegii i Rosji. Południowy kraniec to Zatoka Fińska. Przebiega przez słabo zaludnione leśne obszary, nie opierając się o naturalne bariery[15]. Fińskie gminy przygraniczne zamieszkane są sumarycznie przez 276 tys. osób[15].
Wzdłuż granicy po stronie fińskiej funkcjonuje pas przygraniczny o szerokości do 3 km, na którym przebywanie dozwolone jest wyłącznie za zgodą fińskiej straży granicznej. Podobny pas funkcjonuje po stronie rosyjskiej, jest on jednak średnio szeroki na 15 km, a w niektórych miejscach sięga 130 km szerokości[16]. Po stronie rosyjskiej w pobliżu granicy nie znajdują się również żadne miejscowości. Wyjątkiem jest miasto Swietogorsk, sąsiadujące z Imatrą[15].
Fińskie gminy przygraniczne
[edytuj | edytuj kod]Następujące fińskie gminy, od północy na południe, graniczą z Rosją[17]:
Rosyjskie obwody przygraniczne
[edytuj | edytuj kod]Przejścia graniczne
[edytuj | edytuj kod]Na granicy funkcjonują następujące stałe przejścia graniczne (w kolejności od północy na południe)[18][19]:
- Raja-Jooseppi-Łotta
- Salla
- Kuusamo-Suopieria
- Vartius-Luttia
- Niirala-Wiartsila
- Imatra-Swietogorsk
- Nuijamaa-Brusnicznoje
- Vainikkala-Łużanka
- Vaalimaa-Torfianowka
Oprócz tego funkcjonują tymczasowe przejścia graniczne, m.in. w Inari (Lieksa) i Parikkala[18].
Kolejowe przejścia graniczne
[edytuj | edytuj kod]Na granicy funkcjonują cztery kolejowe przejścia graniczne[20]:
- Vainikkala–Busłowskaja
- Imatrankoski–Swietogorsk
- Niirala–Wiartsila
- Vartius–Kiwijarwi
Spośród nich jedynie Vainikkala–Busłowskaja jest zelektryfikowane i prowadzi ruch pasażerski (wyłącznie dalekobieżny)[20].
Dawniej istniało również piąte kolejowe przejście graniczne Kelloselkä–Kuolojarwi. Obecnie jednak tory pomiędzy stacjami granicznymi są rozebrane[20], a linie na odcinkach po obu stronach granicy nieczynne.
Sieci kolejowe po obu stronach granicy używają podobnego rozstawu (1524 mm w Finlandii, 1520 mm w Rosji), co pozwala pociągom na pokonywanie granicy bez przeładunku lub zmiany wózków. Jednak w obu krajach sieć jest zelektryfikowana w innych napięciach (3 kV DC w Rosji, 25 kV 50 Hz w Finlandii). Stosowane są również inne sprzęgi wagonów (SA-3 w Rosji, śrubowy UIC w Finlandii). Z tego powodu tabor przekraczający granice musi być odpowiednio wyposażony, np. lokomotywy należące do VR są wyposażone w sprzęg mieszany LAF (UIC+SA-3)[21].
Od końca 2022 roku rola transportu kolejowego między Finlandią a Rosją spadła ze względu na sankcje wprowadzone po inwazji na Ukrainę[12].
Mapy
[edytuj | edytuj kod]-
Granica w latach 1920–1940.
-
Fińskie straty terytorialne po wojnie zimowej 1940.
-
Fińskie straty terytorialne na rzecz ZSRR po pokoju paryskim.
-
Granice obecne.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Pieni tietosanakirja, [1]
- ↑ a b International Boundary Study 1967 ↓, s. 5.
- ↑ International Boundary Study 1967 ↓, s. 6,8.
- ↑ a b International Boundary Study 1967 ↓, s. 9.
- ↑ International Boundary Study 1967 ↓, s. 10.
- ↑ Sopimus Suomen Tasavallan ja Sosialististen Neuvostotasavaltain Liiton kesken Suomen Tasavaltaan kuuluvan Jäniskosken vesivoimalaitoksen ja Niskakosken säännöstelypadon alueen liittämisestä Neuvostoliiton alueeseen., Finlex, 3 lutego 1947 [dostęp 2024-03-10] .
- ↑ a b Olga Hannonen , Bordering the “other”: the case of the Finnish-Russian border, „Fennia”, 195, 1, 2017, s. 115, DOI: 10.11143/fennia.63674 [dostęp 2024-03-10] (ang.).
- ↑ Brennan M. Gallagher , Bittersweet New Member: Finland-Russia Border Vulnerabilities to NATO, „Landpower Essay”, 23, 5, lipiec 2023 [dostęp 2024-03-10] (ang.).
- ↑ Newest NATO member Finland starts building fence on Russian border [online], PBS NewsHour, 15 kwietnia 2023 [dostęp 2024-03-10] (ang.).
- ↑ Finland will close its entire border with Russia over migrant concerns [online], AP News, 28 listopada 2023 [dostęp 2024-03-07] (ang.).
- ↑ Finland closes last border crossing with Russia amid rising tensions [online], France 24, 29 listopada 2023 [dostęp 2024-03-07] (ang.).
- ↑ a b Finland closes all border crossings to Russia but one to be used for rail [online], index1520.com [dostęp 2024-03-10] .
- ↑ Restrictions at the border crossing points on the eastern border of Finland [online], The Finnish Border Guard [dostęp 2024-03-07] (ang.).
- ↑ Rajankuvaus. Suomen tasavallan ja Venäjän federaation välisestä valtakunnanrajasta [online], Maanmittauslaitos, s. 2 [dostęp 2024-03-10] (fiń.).
- ↑ a b c Kononenko i Laine 2008 ↓, s. 18.
- ↑ Kononenko i Laine 2008 ↓, s. 18-19.
- ↑ Municipality-based statistical units [online], Tilastokeskus [dostęp 2024-03-10] (ang.).
- ↑ a b Guidelines for travellers at border crossings [online], The Finnish Border Guard [dostęp 2024-03-06] (ang.).
- ↑ Kononenko i Laine 2008 ↓, s. 21.
- ↑ a b c Graff 2018 ↓, s. 34.
- ↑ Graff 2018 ↓, s. 31.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Vadim Kononenko , Jussi Laine , Assessment of the Finnish-Russia Border: The Case of Vaalimaa Border Crossing Point, 2008 [dostęp 2024-03-07] (ang.).
- International Boundary Study No. 74: Finland – U.S.S.R. Boundary, The Geographer, Office of the Geographer, Bureau of Intelligence and Research, 1 lutego 1967 [dostęp 2024-03-07] (ang.).
- M. Graff , Kolejowe przejścia graniczne w Finlandi, „TTS Technika Transportu Szynowego”, R. 25, nr 7-8, 2018, ISSN 1232-3829 [dostęp 2024-03-09] (pol.).