Przejdź do zawartości

Alea iacta est

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Rzymska kość do gry

Alea iacta est (łac. Kości zostały rzucone[1]) – słowa, które Gajusz Juliusz Cezar miał powiedzieć 10 stycznia 49 p.n.e, gdy wraz ze swoją armią przekroczył rzekę Rubikon[2].

Przekroczenie Rubikonu było jednoznaczne z rozpoczęciem wojny domowej w republice rzymskiej przeciwko Pompejuszowi i optymatom. Zwrot po raz pierwszy zacytowany przez Swetoniusza w dziele Żywoty cezarów w formie iacta alea est. Obecnie w języku polskim zwrot funkcjonuje najczęściej w postaci kości zostały rzucone.

Znaczenie

[edytuj | edytuj kod]

Obecnie zwrot ten oznacza podjęcie nieodwołalnej decyzji, takiej jak rzut kośćmi przez gracza.

Plutarch w żywocie Pompejusza pisał:

Ἑλληνιστὶ πρὸς τοὺς παρόντας ἐκβοήσας, «Ἀνερρίφθω κύβος», διεβίβαζε τὸν στρατόν.
On [Cezar – przyp.] głośno krzyknął po grecku tym, którzy byli tam obecni: „Niech kostka będzie rzucona”, i przekroczył rzekę wraz z armią.

Zwrot Ἀνερρίφθω κύβος został najprawdopodobniej zaczerpnięty przez Cezara z komedii Menandra Arrephorus[3].

[B:] δεδογμένον τὸ πρᾶγμ'· ἀνερρίφθω κύβος
[B:] Sprawa zapadła już. Kości rzucone

[4][5]

W innym kontekście zwrot trzeba by tłumaczyć jako kość była (ewentualnie została) rzucona, chociaż niektórzy twierdzą[6], że zwrot ten należałoby tłumaczyć jako formę trybu rozkazującego: niech kości zostaną rzucone.

W czasach Cezara „alea” był to rzeczownik oznaczający wczesną formę tryktraka, chociaż kości były znane pod określeniem „cubus”, więc zwrot można by tłumaczyć również jako gra w tryktraka została rozpoczęta.

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. alea iacta est – Wielki słownik ortograficzny PWN [online], sjp.pwn.pl [dostęp 2024-08-30] (pol.).
  2. Inga Grześczak: Ścieżki śródziemnomorskie. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2002, s. 162. ISBN 83-214-1284-X.
  3. Władysław Kopaliński: Koty w worku, czyli z dziejów pojęć i rzeczy. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm, 2004, s. 91. ISBN 978-83-7399-114-9.
  4. Menander, Wybór komedii i fragmentów, Arrefora albo Fletnistka 59 lin. 4. Przeł. Jerzy Łanowski, Biblioteka Narodowa, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1982 r.
  5. Fragmenta longiora apud alios auctores servata, ed. F.H. Sandbach, Menandri reliquiae selectae. Oxford: Clarendon Press, 1972.
  6. Charlton T. Lewis, Charles Short, A Latin Dictionary, ālĕa [online], www.perseus.tufts.edu [dostęp 2017-11-21].