Przejdź do zawartości

Archiwum Główne Akt Dawnych

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Archiwum Główne Akt Dawnych
Godło
Ilustracja
Pałac Raczyńskich przy ul. Długiej 7 w Warszawie, siedziba AGAD
Data założenia

2 września 1808 / 1918

Dyrektor

dr Hubert Wajs

Wielkość zbioru

10 kmb

Liczba zespołów

538[1]

Rodzaje zbioru

akta, zbiory kartograficzne

Państwo

 Polska

Miejscowość

Warszawa

Adres

ul. Długa 7

Oddziały

I - Akta władz, urzędów i instytucji publicznych do 1795
II - Akta władz, urzędów i instytucji publicznych 1795-1918
III - Akta rodzin i osób prywatnych oraz ich posiadłości
IV - Zbiory kartograficzne
V - Informacja, ewidencja i udostępnianie zasobu[2]

Położenie na mapie Warszawy
Mapa konturowa Warszawy, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Archiwum Główne Akt Dawnych”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Archiwum Główne Akt Dawnych”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Archiwum Główne Akt Dawnych”
Ziemia52°15′00,0852″N 21°00′29,9863″E/52,250024 21,008330
Strona internetowa

Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie (AGAD) – centralne archiwum państwowe w Warszawie utworzone w 1808 roku przez księcia warszawskiego Fryderyka Augusta jako Archiwum Ogólne Krajowe. Od 1952 roku siedzibą AGAD jest pałac Raczyńskich.

W latach 1816−1889 Archiwum Główne Królestwa Polskiego. Do 1918 roku Warszawskie Archiwum Główne Akt Dawnych Królestwa Polskiego i od 1918 roku Archiwum Główne Akt Dawnych.

AGAD gromadzi ocalałe po zniszczeniach II wojny światowej archiwalia polskich i obcych (zaborczych) władz, urzędów, instytucji naczelnych i centralnych oraz prowincjonalnych, a także archiwa rodzin i osób o szczególnym znaczeniu z terenów: dawnej monarchicznej Polski (Korona, Litwa), Królestwa Prus (Prusy Południowe i Prusy Nowowschodnie w zaborze pruskim), Cesarstwa Francuskiego (Księstwo Warszawskie), Cesarstwa Rosyjskiego (Królestwo Polskie) oraz z Austro-Węgier (z części Galicji w zaborze austriackim).

Siedziba

[edytuj | edytuj kod]

W latach 1831–1944 siedzibą Archiwum Głównego Akt Dawnych był budynek Komory Celnej przy ul. Długiej 24[3]. Budynek został spalony w 1944 roku, w czasie II wojny światowej[3].

Po zakończeniu wojny siedzibą AGAD był pałac Pod Blachą, a na magazyn zaadaptowano przylegającą do niego Bibliotekę Królewską w Zamku Królewskim[4]. W latach 1952–1953 zbiory sukcesywnie przenoszono do pałacu Raczyńskich[5].

Zasób

[edytuj | edytuj kod]
Przykładowy dokument z AGAD: Akt nadania przez Króla Polski Zygmunta III Wazę, urzędu Kanclerza wielkiego litewskiego Albertowi Stanisławowi Radziwiłłowi

Okres II RP

[edytuj | edytuj kod]

Zasób archiwalny czterech przed drugowojennych archiwów warszawskich (Archiwum Głównego Akt Dawnych, Archiwum Akt Dawnych, Archiwum Skarbowego i Archiwum Oświecenia) liczył przed 1939 rokiem ok. 20 000 mb akt.

Zniszczenia wojenne

[edytuj | edytuj kod]

Według stanu na 31 sierpnia 1939 roku zasób Archiwum Akt Dawnych wynosił w przybliżeniu 600 tys. ksiąg, poszytów, akt, map itd. Metraż określano na około 10 tys. mb. We wrześniu 1939 roku większość pomieszczeń Archiwum Skarbowego uległa spaleniu i zniszczeniu. Ocalały magazyny przy ul. Szpitalnej, akta złożone w Forcie Sokolnickiego oraz w Arsenale Królewskim. Wszystkie ocalałe akta połączono w 1940 roku w budynku przy ul. Podwale 15. Według sprawozdania niemieckiego Archivamtu z lipca 1942 roku Archiwum Skarbowe zawierało wtedy „13871 przegródek akt o powierzchni 2980 m oraz 24197 tomów ksiąg i ponad 100 dokumentów”. Liczbę poszytów określono na 1 milion. 90% tych zasobów spłonęło podczas powstania warszawskiego (bomby burzące, zapalające) oraz na skutek podpalenia magazynów przez żołnierzy Wehrmachtu 2 września 1944 roku[2].

Stan obecny

[edytuj | edytuj kod]

Obecnie Archiwum Główne Akt Dawnych posiada zasób chronologicznie mieszczący się od XII w. do I wojny światowej (z wyjątkiem archiwaliów podworskich i ksiąg metrykalnych z terenów zabużańskich). Obejmuje archiwalia polskich i obcych (zaborczych) władz, urzędów, instytucji naczelnych i centralnych oraz prowincjonalnych, a także archiwa rodzin i osób o szczególnym znaczeniu z obszarów polskich.

W 1998 roku AGAD liczyło ponad 300 tys. jednostek archiwalnych w 392 zbiorach i zespołach (blisko 6 kilometrów bieżących).

Stan współczesny zgromadzonych archiwaliów obejmuje m.in. szczątki celowo, bez uzasadnienia wojskowego zniszczone przez siły Cesarstwa Wielkoniemieckiego oraz liczne materiały, które znalazły się w gestii państwowej służby archiwalnej po drugowojennej pożodze, takie jak: archiwa prywatne (w tym Archiwum Radziwiłłów), akta stanu cywilnego z terenów anektowanych do ZSRR, oraz archiwalia niezwrócone – wbrew odpowiednim postanowieniom traktatu ryskiego – przez ZSRR przed 1939 rokiem i rewindykowane dopiero w latach 60. XX w. (m.in. kolekcja Centralne Władze Wyznaniowe, zespoły Prokuratora Warszawskiej Izby Sądowej, Pomocnika Warszawskiego Generał-Gubernatora do Spraw Policyjnych).

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Spis zespołów. [w:] Archiwum Główne Akt Dawnych [on-line]. agad.gov.pl. [dostęp 2017-07-19].
  2. a b Archiwum Główne Akt Dawnych – AGAD. [w:] Archiwum Główne Akt Dawnych [on-line]. agad.gov.pl. [dostęp 2016-07-27].
  3. a b Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 349. ISBN 83-01-08836-2.
  4. Maria I. Kwiatkowska: Pałac Raczyńskich. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980, s. 122. ISBN 83-01-00500-9.
  5. Maria I. Kwiatkowska: Pałac Raczyńskich. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980, s. 122–123. ISBN 83-01-00500-9.