Jump to content

Вилояти Андиҷон

Мавод аз Википедиа — донишномаи озод
вилоят
Вилояти Андиҷон
ӯзбекӣ: Andijon viloyati
40°45′ с. ш. 72°10′ в. д.HGЯO
Кишвар  [[|]]
Шомили 14 ноҳия
Маркази маъмурӣ Андиҷон
Таърих ва ҷуғрофиё
Таърихи таъсис 6 март 1941
Масоҳат 4240 км² (13-ум ҷой)
Вақти минтақавӣ UTC+05:00
Аҳолӣ
Аҳолӣ
  • 1 899 500 тан (2005)
Шиносаҳои ададӣ
Рамзи ISO 3166-2 UZ-AN
Вебгоҳи расмӣ
Вилояти Андиҷон дар харита
 Парвандаҳо дар Викианбор

Вилояти Андиҷон (ӯзбекӣ: Andijon viloyati) — шарқтарин вилояти Ӯзбекистон, дар қисми шарқии водии Фарғона ҷойгир аст. Санаи ташкилаш 6 марти 1941. Маркази маъмурӣ — шаҳри Андиҷон.

Масоҳаташ 4240 км². Сатҳи ҳудуди Андиҷон асосан аз ҳамворӣ, теппакӯҳи Қувва – Андиҷон ва адирҳо иборат аст. Ҳамворӣ аз Ғарб ба Шарқ тадриҷан баланд шуда меравад (то 400 – 650 м).

Иқлими Андиҷон ниҳоят континентӣ: тобистонаш гарми бардавом, ҳарор. миёнаи июл 27,3°С; зимистонаш сард, ҳарорати миёнаи январ – 3°С, бориши миёнаи солона 200 – 250 мм. Захираҳои обии Андиҷон нисбат ба дигар вилоятҳо ғанитар аст, заминҳо аз Қародарё, Аравансой, дарёчаҳои Оқбура, Мойлисув, инчунин Канали Калони Фарғона ва Канали Ҷануби Фарғона обёрӣ мешаванд. Хоки ҳамвориҳо – хокистарранг, марғзорӣ, марғзорию ботлоқӣ.

Дар ҳамвориҳо шӯра, шувоғ, най, дар адирҳо рустаниҳои хоклес (эфемерӣ), дар нишебии кӯҳҳо писта, бодом мерӯяд.

Аз ҳайвонот гург, рӯбоҳ, гуроз, инчунин парандаҳои гуногун вомехӯранд.

Захираҳои табиӣ

[вироиш | вироиши манбаъ]

Дар Хӯҷаобод, Чалақудуқ ва Марҳамат конҳои газу нефт, ангишт, гаҷ, оҳаксанг мавҷуданд.

Аҳолиаш 2 981 900 нафар (1 июли 2017), ӯзбекҳо, тоҷикон, русҳо, қирғизҳо, уйғурҳо ва дигар миллатҳо зиндагӣ мекунанд. Вилояти Андиҷон аз рӯи масоҳат хурдтарин, аммо аз ҳама сераҳолитарин, тақрибан 10 % аҳолии ҳамаи Ӯзбекистон, агарчӣ масоҳати он камтар аз 1 % ҷумҳуриро ташкил медиҳад.

Тақсимоти маъмурӣ

[вироиш | вироиши манбаъ]

Маркази маъмурии вилоят — шаҳри Андиҷон, калонтарин шаҳри вилоят 425 500 нафар (Агломерасия 676 ҳазор бошанда).

Дар қаламрави ноҳияи Қӯрғонтеппа анклави Қирғизистон — Барак ҷойгир аст.

Вилоят ба 14 ноҳияи маъмурӣ – туман, 11 шаҳр (Андиҷон, Асака, Марҳамат, Охунбобоев, Пахтаобод, Пойтуғ, Хонобод, Хӯҷаобод, Шаҳрихон, Қаросув, Қӯрғонтеппа), 5 шаҳрак (Андиҷон, Бӯз, Оламушуки Ҷанубӣ, Куйганёр, Полвонтош) ва 95 ҷамоати деҳот тақсим шудааст. Марказаш – шаҳри Андиҷон.

Шаҳрҳо ва туманҳо

[вироиш | вироиши манбаъ]
Тақсимоти маъмурии вилояти Андиҷон
Ноҳия (шаҳр) Аҳолӣ
(ҳамагӣ)
наф.
1-01-2017[1]
Аҳолии

шаҳр
наф.
1-01-2017[1]

Аҳолии

деҳот
наф.
1-01-2017[1]

Андиҷон (шаҳр) 416 243 416 243 -
Хонобод (шаҳр) 40 124 33 234 6 890
Олтинкӯл 163 230 86 147 77 083
Андиҷон 250 500 189 837 60 663
Асака 300 962 91 775 209 187
Балукча 185 548 65 127 120 421
Боз 66 621 22 995 43 626
Булакбошӣ 132 903 65 111 67 792
Ҷалакудук 173 543 72 218 101 325
Избаскан 219 237 69 866 149 371
Қӯрғонтеппа 200 136 86 590 113 546
Марҳамат 160 412 126 545 33 867
Пахтаобод 177 612 65 417 112 195
Улуғнор 55 267 5 656 49 611
Хоҷаобод 102 089 42 876 59 213
Шаҳрихон 275 841 91 407 184 434
Ҳамагӣ вилояти Андиҷон: 2 929 525 1 540 301 1 389 224

Дар Андиҷон саноати энергетика, нефту газ, мошинсозӣ, химия, электротехникӣ, масолеҳи бинокорӣ, хӯрокворӣ ва саноати сабук (масалан, «АНТЕКС» – коргоҳи ресмонресию нассоҷӣ) тараққӣ кардааст. Байни Хӯҷаобод, Андиҷон, Асака қубури интиқоли газ гузаронида шудааст. Дар вилоят ҳанӯз аввали садаи XX заводи равғанкашӣ (1907, Андиҷон), заводҳои пахтатозакунии Андиҷон (1911), Асака (1912), Шаҳрихон (1915) сохта шуданд; ҳоло (соли 2010) шумораи заводҳои пахта ба 13 адад расидааст. Соли 1941 заводи моторсозӣ, 1954 – заводи равғану чарбу (собиқ заводи равғанкашӣ), солҳои 1960–70 корхонаҳои калони «Электродвигател», «Электроаппарат», «Электротехника» ба кор даромаданд. Дар даврони истиқлол аксари корхонаҳои бузургу миёна ба ҷамъиятҳои саҳҳомӣ мубаддал шуданд (зиёда аз 160), наздики 8,5 ҳазор корхонаҳои хурди хусусӣ таъсис ёфтанд. 79 корхонаи муштарак бо давлатҳои хориҷӣ: бузургтаринашон – «УзДЭУавто» – Заводи худрави Асака (якҷоя бо Корея), «ФАМ» (бо Италия), «Андиҷон – Прага», «Маск» (бо Русия ва Британия), «ӯздунробита» (бо ИМА) ва ғайра маҳсулоти ба талаботи бозори ҷаҳонӣ мувофиқ истеҳсол мекунанд. Барномаҳои нави ҳамкорӣ бо кишварҳои хориҷӣ роҳандозӣ мешаванд.

Соҳаҳои асосии кишоварзӣ ва хоҷагидорӣ: пахтакорӣ, кирмакдорӣ, шоликорӣ, боғдорӣ, токпарварӣ, чорводорӣ ва ғайра Соҳаи селексия, таъмин кардан бо нуриҳои минералию маҳаллӣ (тайёр кардани компост, истеҳсоли аммиак ва ғайра) хуб ба роҳ монда шудааст. Оид ба роҳҳои нави технологияи ҳосилрӯёнӣ, масалан, зери плёнка сабзондани чигити пахта, ба шароити маҳал мутобиқ кардани навъҳои дигари пахта (масалан, навъи «Оқдарё», «Армуғон», «Фарғона-5»), зудрасии ҳосил, баланд бардоштани ҳосил корҳои бисёре бурда мешаванд; дар соҳаи ғаллакорӣ бо истифода аз навъҳои «Элита», «Суперэлита», «Андиҷон-1», «Андиҷон-2», «Чиллакӣ» аз 1 га то 85 сентнер ҳосил мерӯёнанд. Ҷорӣ шудани соҳибкорӣ ба пешравии тамоми соҳаҳои кишоварзӣ мусоидат кард. Дар давоми сол 2 – 3 ҳосил мегиранд.

Дарозии роҳи оҳан дар дохили вилоят наздики 2500 км, роҳҳои асфалтпӯш – 6,2 ҳазор км; аэропорти дорои аҳамияти байналхалқӣ дорад.

Дар Андиҷон зиёда аз 70 муассисаи табобатӣ, 5 санатория, пойгоҳи ёрии таъҷилӣ, наздики 6,5 ҳазор духтур, 22 ҳазор мутахассисони дараҷаи миёнаи тиббӣ кор мекунанд.

Дар Андиҷон 575 ташкилоти ғайридавлатӣ, 35 нашрия («Андиҷоннома», «Андижанская правда», «Андиҷон тонги», «Андиҷон ёшлари», «Давр садоси» ва ғайра), ширкати радио ва телевизиони вилоятӣ, ширкатҳои телевизион ва радиои ғайридавлатии «Тасвир», «Водий садоси», «Тараққиёт» фаъолият доранд.

Маориф ва фарҳанг

[вироиш | вироиши манбаъ]

Дар Андиҷон соли 2010-ум 585 мактаби таҳсилоти ибтидоӣ, 746 мактаби таҳсилоти миёнаи умумӣ, 28 литсеи академӣ, 21 коллеҷи касбӣ, 24 гимназия, 28 мактаби мусиқӣ, 62 мактаби варзишӣ амал мекард. Дар Андиҷон 4 музей, 3 театр, 5 боғи маданияту истироҳат, амфитеатр, китобхонаи вилоятӣ, 508 китобхонаи маҳаллӣ, 183 клуб, 37 хонаи маданият, 966 дастаи ҳавасмандони бадеӣ фаъолият доранд. Дар ҷанубӣ шарқии маркази вилоят дар ҳудуди 300 га Боғи миллии Бобур (Боғи Бобур) ва Боғи Чӯлпон бунёд шудаанд. Зиёратгоҳҳои зиёд дорад (дар Лотконтеппа, теппакӯҳи Ширмонбулоқ, Чилустун).

Ёдгориҳои меъморӣ

[вироиш | вироиши манбаъ]

Аз ёдгориҳои меъморӣ Масҷиди ҷомеъ (охири садаи XIX, Андиҷон), Масҷиди Понсад (аввали садаи XIX, Шаҳрихон), мадрасаи Гунбаз (1827, Шаҳрихон), Хонаи Аҳмадбекҳоҷӣ бо шипанги мунаққаш (аввали садаи XX, Андиҷон), Мадрасаи Отақӯз бо 5 манорааш (аввали садаи XX, Пахтаобод) маҳфуз мондаанд.

  1. 1.0 1.1 1.2 Давлат классификаторлари(пайванди дастнорас)