Змагары (палітычнае клішэ)
«Змагары́» (па-расейску: змагары, па-ангельску: zmagars, zmagary[1]) — палітычны цэтлік, якім звычайна пазначаюць людзей, якія знаходзяцца ў апазыцыі рэжыму Лукашэнкі[2][3]. Спачатку гэты цэтлік ужываўся толькі сярод малазначных, маргінальных суполак антыбеларускай прарасейскай скіраванасьці[3] і некаторымі расейскімі СМІ, а з кастрычніка 2020 году яго пачалі выкарыстоўваць на дзяржаўным тэлебачаньні Беларусі ў мэтах прапаганды[3].
«Змагар» зьяўляецца прыкладам беларусізму ў расейскай мове[2].
У палітыцы
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Да 2020 году сярод прарасейскіх колаў «змагарамі» называлі збольшага беларускіх нацыяналістаў[4][5][6][7][8]. Нацыяналістам, якіх пазначаюць «змагарамі», прыпісваюцца русафобія, палёнафілія ды «польскасьць» беларускага нацыяналізму[9], празахаднасьць ды падтрыманьне Захаду[6], а таксама тэрытарыяльныя прэтэнзіі на забраныя этнічныя землі беларусаў[6]. Гэтак жа прыпісваецца «абеларушваньне польскай гісторыі»[10] (паўстаньне Каліноўскага[11] і інш.) ды «польскіх дзеячоў» (Тадэвуш Касьцюшка, Кастусь Каліноўскі[10][12] і інш.).
Таксама за «змагара» могуць прызнаваць чалавека проста прабеларускай арыентацыі. Гэтая «прабеларускасьць» для радыкальных прарасейскіх рэсурсаў можа значыць падтрыманьне гербу Пагоні і бел-чырвона-белага сьцяга як гістарычных беларускіх сымбаляў або штодзённае ўжываньне беларускай мовы[13] (хоць і не абавязкова[3]). Часам гэты цэтлік даецца людзям, якія, на думку такіх рэсурсаў, заслаба падтрымліваюць паглыбленьне інтэграцыі з Расеяй[3].
У больш шырокім значэньні «змагары» — прадстаўнікі дэмакратычнай апазыцыі, праваабаронцы, актывісты культурнай сфэры[3].
Як зазначае дырэктар аналітычнага цэнтру EAST у Варшаве Андрэй Елісееў, з пачаткам пратэстаў у 2020 годзе «змагары» пры рабоце беларускай дзяржаўнай прапаганды хутка ператварыліся ў беларускі аналяг «бандэраўцаў» з расейскай прапаганды[3].
У дзяржаўных СМІ Беларусі
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Беларускія дзяржаўныя тэлеканалы «змагарамі» пачалі называць любых пратэстоўцаў, нязгодных з палітыкай Лукашэнкі[3]. Сам жа Аляксандар Лукашэнка кажа пра «змагароў» як ворагаў, «якія сядзяць у цёплых замежных кабінетах» і «прадаўжаюць вынаходзіць усё новыя падкопы супраць дзяржавы»[14], якім таксама «трэба процістаяць»[15].
Дыскрэдытацыя
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Людзей, на якіх навешваюць дадзены цэтлік, звычайна дыскрэдытуюць наступным чынам:[3]
- Прыпісваньне разумовай непаўнавартасьці і нэгатыўных рысаў, генэралізацыя.
- Бяздоказнае прыпісваньне экстрэмісцкіх і тэрарыстычных дзеяньняў, генэралізацыя.
- Прыпісваньне крымінальных характэрыстык праз гісторыі асобных людзей, якія нібыта прымалі ўдзел у пратэставых акцыях.
- Несьвядомыя абагульняльныя паралелі з крымінальнымі суполкамі, запісваньне ў шэраг нацыянальных здраднікаў.
- Несьвядомыя паралелі з калябарантамі, фашыстамі, нацыстамі.
Моўны аналіз
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Паводле мовазнаўца Барыса Нормана, «змагар» — гэта «апазыцыянэр, які стыхійна і агульна не прымае ўсё, што зьвязана з уладай»[2].
Кандыдат філялягічных навук А. Л. Стрыжак зазначае, што значэньне лексэмы «змагар» трансфармавалася ў сьвядомасьці носьбітаў мовы «з-за шэрагу дзеяньняў прадстаўнікоў беларускай апазыцыі, якая актыўна крытыкуе сучасныя сацыяльна-палітычныя абставіны»[16]. Навуковец вылучае таксама асаблівасьць функцыянаваньня беларусізму «змагар» у расейскай мове, пры якой канатацыйны кампанэнт значэньня ўзьнікае не з-за ягонай чужасьці ў расейскамоўным тэксьце, а праз «апэляцыю да дэнатату — цалкам скампрамэтаванаму вобразу апазыцыянэра»[17].
Філёлягі В. С. Горыцкая и М. В. Супрунчук вызначаюць слова «змагар» як найбольш часты беларусізм у расейскай мове і суадносяць яго зь літаратурным словам «апазыцыянэр» (па-расейску: оппозиционер), прычым, паводле аўтараў, адносная вага лексэмы «змагар» у беларускай расейскай мове складае 25%, а «оппозиционер» — 75%. Пры гэтым, на думку навукоўцаў, «змагар» розьніцца ад «оппозиционера» яскравай экспрэсіяй, якая робіць дадзены беларусізм патрэбным ў гутарковай мове, публіцыстыцы, інтэрнэце[18].
Вытворныя словы
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]У расейскай мове ад цэтліка «змагар» утвараецца нямала словаў, напрыклад: «змагарски», «змагаризм», «змагарства», «незмагар», «антизмагар», «антизмагарства», «антизмагарский»[2], а таксама «змагаризация»[19], «змагарьё»[3].
Крыніцы
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- ^ Andrei Yeliseyeu. “Zmagars” as a universal expression of evil: Belarusian propaganda has put a halter on a long-standing pro-Kremlin label (анг.) // International Strategic Action Network for Security. — 09.11.2020.
- ^ а б в г Б. Ю. Норман 4.4. Билингвизм и многоречие в Республике Беларусь // Русский язык в многоречном социокультурном пространстве : [монография]. — Екатеринбург: Изд-во Урал. ун-та, 2014. — С. 276. — 324 с. — ISBN 978-5-7996-1083-8
- ^ а б в г д е ё ж з і Андрей Елисеев. «Змагары» как универсальное зло: беларусская пропаганда оседлала прокремлевский ярлык (рас.) // Reform.by. — 22.10.2020.
- ^ Александр Терехов-Круглый. Всеволод Шимов: Пресс со стороны белорусского МВД может привести к полноценной городской герилье (рас.) // Украина.ру. — 17.10.2020.
- ^ Сергей Артёменко. Жидкий слив русофобов в Белоруссии (рас.) // Regnum. — 26 декабря 2019.
- ^ а б в Александр Носович. Беларусь пытаются стравить с Россией украинскими методами (рас.) // Rubaltic.ru. — 7 ноября 2016.
- ^ Юрий Павловец: Кому и зачем нужен национализм в Белоруссии? (рас.) // ВМЕСТЕ С РОССИЕЙ. — 16.07.2015.
- ^ Митя Белов. Как и зачем политизируют традиционную вышиванку? (рас.) // Чеснок. — 08.07.2016.
- ^ Пиктаскоп: Змагары — это польские националисты в белорусских вышиванках
- ^ а б Кирилл Аверьянов-Минский. Зачем белорусские националисты едут в Смоленск? (рас.) // EurAsia Daily. — 22 августа 2017.
- ^ «Наша книга — удар по белорусским националистам и украинским самостийникам» (рас.) // EurAsia Daily. — 5 июля 2018.
- ^ Польский бандит Калиновский оказался «гражданином Белоруссии» (рас.) // Regnum. — 17 ноября 2019.
- ^ Андрей Геращенко: Белорусский язык нужно очистить от чужих для белорусов слов, таких как «гарбата», «шкарпэткі» и других (рас.) // Белоруссия. — 01.03.2020.
- ^ Лукашэнка: "змагары", якія сядзяць за мяжой, прадаўжаюць вынаходзіць новыя падкопы супраць нашай дзяржавы (бел.) // БЕЛТА. — 30 снежня 2020.
- ^ Лукашэнка пра знешнія сілы: не кіем, дык палкай хочацца расхістаць Беларусь (бел.) // БЕЛТА. — 25 лютага 2021.
- ^ Стрижак А. Л. Формирование русскоговорящей языковой личности в условиях билингвизма (рас.) // Идиолект русской языковой личности как отражение лингвокультурной ситуации в славянском пограничье. — 2021. — № 2 (111). — С. 35—45. — ISSN 1819-7620.
- ^ Стрижак А. Л. Функционально-стилистические и семантические особенности употребления белорусизмов в русскоязычных газетах Беларуси (рас.) // Известия Гомельского государственного университета имени Ф. Скорины. — 2016. — № 4 (97). — С. 120—126.
- ^ Горицкая О. С., Супрунчук Н. В. Бульба vs. картошка: частотность белорусизмов и их литературных соответствий в белорусской разновидности русского языка (рас.) // Вариативность в языке и речи : тез. докладов Международной научной конференции, Минск, 4-5 апр. 2019 г. — Минск: МГЛУ, 2019. — С. 59—61.
- ^ Вадим Сидоров. Русско-беларуский диалог: ретроспектива и перспектива (рас.). — 29.08.2020.
Літаратура
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Змагар // XX стагодзьдзе ў беларускай мове. Слова на дзень для памяці і для роздуму. — Радыё Свабодная Эўропа / Радыё Свабода, 2012. — С. 155. — 516 с. — (Бібліятэка Свабоды. ХХІ стагодзьдзе).
- Б. Ю. Норман 4.4. Билингвизм и многоречие в Республике Беларусь // Русский язык в многоречном социокультурном пространстве : [монография]. — Екатеринбург: Изд-во Урал. ун-та, 2014. — С. 267—286. — 324 с. — ISBN 978-5-7996-1083-8
Вонкавыя спасылкі
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Мартинович В. В. Змагары и овцы (рас.) // БелГазета. — 18 февраля 2013. — № 7 (883).
- Андрей Елисеев. «Змагары» как универсальное зло: беларусская пропаганда оседлала прокремлевский ярлык (рас.) // Reform.by. — 22.10.2020.
- Андрей Елисеев. Кардинальные перемены в антибелорусской дезинформации и пропаганде: анализ количественных и качественных изменений (рас.) // Исследовательский центр EAST (Eurasian States in Transition). — Апрель 2019.