Перайсці да зместу

Іпа

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Іпа
Характарыстыка
Даўжыня 109 км
Басейн 1 010 км²
Расход вады 5,9 м³/с
Вадацёк
Выток  
 • Месцазнаходжанне каля вёскі Сякерычы, Светлагорскі раён
 • Каардынаты 52°42′59″ пн. ш. 29°12′00″ у. д.HGЯO
Вусце Прыпяць
 • Каардынаты 52°05′46″ пн. ш. 29°10′37″ у. д.HGЯO
Размяшчэнне
Водная сістэма Прыпяць → Дняпро → Чорнае мора

Краіна
Рэгіён Гомельская вобласць
Раёны Светлагорскі раён, Калінкавіцкі раён, Мазырскі раён
physical
Іпа
Іпа
physical
выток
выток
вусце
вусце
— выток, — вусце

І́па — рака ў Светлагорскім, Калінкавіцкім і Мазырскім раёнах Гомельскай вобласці Беларусі, левы прыток ракі Прыпяць.

Назву Іпа ставяць у адзін шэраг з такімі рачнымі назвамі, як Іпуць (прыток Сажа) і Іпта (прыток Друці)[1][2], пры гэтым назва Іпта выводзіцца ад *Iputa[3].

Усе гэтыя рэкі лакалізуюцца параўнальна недалёка адна ад адной на Падняпроўі (у трохвугольніку Гомель — Рагачоў — Калінкавічы), пры гэтым адна ад адной яны аддзяляюцца буйнымі рэкамі (Сож, Дняпро, Бярэзіна). Такая лакалізацыя дазваляе казаць пра рэгіянальнае гняздо гідронімаў з коранем Ip-, які мог пашырацца пашыральнікам -ut-.

Пашыральнік -ut- дастаткова вядомы ў балцкім (літоўскім) слова- і назваўтварэнні — у гідраніміі, напрыклад, такія літоўскія рачныя назвы, як Girgžduta, Noruta (-ut-a), Augutis, Degutis, Kirkutis, Narutis, Vilnutis (-ut-is), Beržutė, Galnutė (-ut-ė)[4]. Блізкі яму пашыральнік -et-, напрыклад, у гідроніме Снежаць (сустракаюцца на Падняпроўі, на Павоччы, на Падонні), ад Snaig-et-[5].

У неакадэмічных інтэрнэт-публікацыях нярэдка сцвярджаецца сувязь назвы Іпуць з літоўскім upė «рака»[6][7][8]. Але дагэтуль ні на балцкім, ні на шырэйшым індаеўрапейскім матэрыяле не засведчана кораня тыпу *ip- у значэнні «рака». З іншага боку, у балцкай гідраніміі — досыць шырокае фанетычнае вар’іраванне кораня са значэннем «цякучая вада, рака» — ab- (ap-) : ub- (up-), адсюль і гідронімы тыпу Абеста, Апісна, Убарць, Упа, што ўсе значаць «рака» або «рэчанька».

Магчыма, *ip- выкарыстоўвалася для называння «ракі» ў гаворцы падняпроўскіх балтаў, якая да нас не дайшла, апроч як у выглядзе паасобных гідронімаў. У такім выпадку гэта была б адна з лічаных адноўленых лексем, якія генетычна з’яўляюцца балцкімі, але не засведчаныя ў вядомых балцкіх мовах[9].

Даўжыня ракі 109 км. Плошча вадазбору 1010 км². Сярэднегадавы расход вады ў вусці 5,9 м³/с. Агульнае падзенне ракі 29,7 м. Сярэдні нахіл воднай паверхні 0,3 . Асноўны прыток: Віша (справа). Густата рачной сеткі 0,52 км/км².

Пачынаецца за 3 км на паўночны захад ад вёскі Сякерычы Светлагорскага раёна, цячэ па нізінах Гомельскага і Прыпяцкага Палесся, вусце за 4 км на паўднёвы захад ад вёскі Рудня Гарбавіцкая. Разводдзе з сярэдзіны сакавіка да першай дэкады мая. Замярзае ў канцы снежня, крыгалом у 2-й палове сакавіка. Даліна трапецападобная, у нізоўі скрынкападобная, шырыня яе 1,5—2 км. Схілы даліны спадзістыя і ўмерана стромкія, вышынёй да 2,5 м. Пойма нізкая, шырынёй 1—1,5 км. Рэчышча ад вытоку на працягу 95 км каналізаванае, шырыня яго 10—12 м. На вадазборы ракі густая сетка меліярацыйных каналаў і канаў.

Зноскі

  1. В. Н. Топоров, О. Н. Трубачев. Лингвистический анализ гидронимов Верхнего Поднепровья. Москва, 1962. С. 189.
  2. В. Жучкевич. Краткий топонимический словарь Белоруссии. Минск, 1974. С. 147.
  3. K. Būga. Rinktiniai raštai. Vilnius, 1961. C. 623.
  4. P. Skardžius. Rinktiniai raštai. T. 1. Vilnius, 1996. C. 361—364.
  5. В. Н. Топоров. Балтийские следы на Верхнем Дону // Балто-славянские исследования 1988—1996. Москва, 1997. С. 322.
  6. [1]
  7. [2]
  8. [3]
  9. В. Н. Топоров, О. Н. Трубачев. Лингвистический анализ гидронимов Верхнего Поднепровья. Москва, 1962. С. 176, 240—241.
  • Іпа // Энцыклапедыя прыроды Беларусі. У 5-і т. Т. 2. Гатня — Катынь / Рэдкал. І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ імя Петруся Броўкі, 1983. — С. 415—416. — 522 с. — 10 000 экз.
  • Ресурсы поверхностных вод СССР. Описание рек и озёр и расчёты основных характеристик их режима. Т. 5. Белоруссия и Верхнее Поднепровье. Ч. 1–2. – Л., 1971.
  • Природа Белоруссии: Попул. энцикл. / БелСЭ; Редкол.: И. П. Шамякин (гл. ред.) и др. — Мн.: БелСЭ, 1986. — 599 с., 40 л. ил. (руск.)
  • Блакітная кніга Беларусі : Энцыклапедыя / рэдкал.: Н. А. Дзісько і інш. — Мн.: БелЭн, 1994. — 415 с. — 10 000 экз. — ISBN 5-85700-133-1.
  • Республика Беларусь. Атлас охотника и рыболова: Гомельская область / Редактор Г. Г. Науменко. — Мн.: РУП «Белкартография», 2011. — С. 15, 25. — 68 с. — 10 000 экз. — ISBN 978-985-508-107-5. (руск.)