Przejdź do zawartości

Obwód białostocki (ZSRR)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Obwód białostocki
Беластоцкая вобласць (Biełastockaja wobłasć)
Белостокская область
Obwód
Ilustracja
Bazylika św. Rocha w Białymstoku w 1941 i tablica z napisami w jidysz: Dzień wyborów delegatów do Zgromadzenia Ludowego Zachodniej Białorusi
Państwo

 ZSRR

Republika związkowa

 Białoruska SRR

Siedziba

Białystok

Powierzchnia

20,9 tys. km²[1]

Szczegółowy podział administracyjny
Liczba rejonów

24

Położenie na mapie BSRR w 1944 roku
Położenie na mapie

Obwód białostocki (biał. Беластоцкая вобласць (Biełastockaja wobłasć), ros. Белостокская область (Biełostokckaja obłast)) – jednostka podziału administracyjnego w granicach Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, powstała w wyniku sowieckiej agresji na Polskę, oraz okupacji jej wschodniej części, określanej propagandowo jako „zjednoczenie Zachodniej i Wschodniej Białorusi”[2]. Formalnie istniała w latach 1939–1945, de facto w latach 1939–1941 i 1944–1945.

Historia

[edytuj | edytuj kod]
Podział administracyjny obwodu białostockiego w 1940 roku na rejony
Fasada teatru w Białymstoku z sierpem i młotem pod okupacją sowiecką w 1939 roku

Obwód utworzono 4 grudnia 1939 r. dekretem Prezydium Rady Najwyższej ZSRR[3] z części terytorium II Rzeczypospolitej[4] zajętych przez Armię Czerwoną po kampanii wrześniowej. Po sfałszowanych wyborach ziemie te przyłączono do BSRR i utworzono z nich obwód białostocki. Stolicą obwodu, zgodnie z jego nazwą, był Białystok.

Do 1940 roku zachowany był podział na powiaty (уезды): augustowski (Августовский), białostocki (Белостокский), bielski (Бельский), grajewski (Граевский), grodzieński (Гродненский), łomżyński (Ломжинский), sokólski (Сокольский), wołkowyski (Волковыский), wysokomazowiecki (Высоко-Мазовецкий) oraz powiaty miejskie (города) Białystok (Белосток) i Grodno (Гродно). Zmianom uległ powiat łomżyński (przejmując części powiatu ostrołęckiego) i wysokomazowiecki (przejmując części powiatu ostrowskiego). Zmieniono też nazwę powiatu szczuczyńskiego na grajewski i nadano status powiatu miejskiego Grodnu.

15 stycznia 1940 w miejsce powiatów stworzone zostały 24 rejony: augustowski, białostocki, bielski, brański, ciechanowiecki, czyżewski, dąbrowski, grajewski, grodzieński, jedwabieński, kolneński, krynecki, łapski, łomżyński, moniecki (przemianowany w 1940 na knyszyński), porzecki (w 1940 w większej części przekazany Litewskiej SRR[5]), skidelski, sokólski, sopoćkiński, śniadowski, świsłocki, wołkowyski, zabłudowski i zambrowski[6].

Od czerwca 1941 tereny te znajdowały się pod okupacją III Rzeszy, wchodząc w skład Bezirk Bialystok.

Po ponownym zajęciu terytorium obwodu przez Armię Czerwoną we wrześniu 1944 wrócił pod administrację BSSR, a jego wschodnie rejony przekazano 20 września 1944 r. do nowo powołanego obwodu grodzieńskiego[7]. Na mocy umowy granicznej pomiędzy Polską a ZSRR z 16 sierpnia 1945 roku obwód zlikwidowano – 17 rejonów obwodu białostockiego wraz z 3 rejonami obwodu brzeskiego (hajnowskim, kleszczelskim oraz siemiatyckim) oddano Rzeczypospolitej Polskiej, a resztę przekazano do obwodu grodzieńskiego.

Demografia

[edytuj | edytuj kod]

Według danych sowieckich w połowie 1940 r. obwód zamieszkiwało 1 322 260 osób, z czego 60,7% (802 770) stanowili Polacy, 22,7% (300 782) Białorusini, 14,6% (193 510) Żydzi, 0,63% (8639) Litwini, 0,09% (1246) Rosjanie, a 1,15% (15 313) tutejsi[8].

Oświata

[edytuj | edytuj kod]
Studenci Instytutu Pedagogicznego w Białymstoku w 1939, kuźni nowych komunistycznych kadr

Władze sowieckie na terenie obwodu białostockiego wprowadziły reformę edukacji, upodabniając ją do systemu panującemu w innych częściach ZSRR. Na bazie dotychczasowych szkół i gimnazjów w roku szkolnym 1940/1941 zaczęto tworzyć technika, „dziesięciolatki”, „siedmiolatki” i szkoły początkowe. Wszystkie szkoły prywatne upaństwowiono. Powstawały także nowe placówki – otwarto 95 szkół średnich i 108 niepełnych średnich, w tym 47 z polskim językiem nauczania. Z braku wystarczającej liczby budynków na ich potrzeby przystosowano 73 dawne majątki ziemskie, w których uczyło się 10 tysięcy uczniów. Tworzono też sieć szkół żydowskich. Tuż przed wybuchem wojny niemiecko-radzieckiej w obwodzie białostockim działało 859 szkół z polskim językiem nauczania (ok. 112 tysięcy uczniów), 470 szkół z białoruskim językiem nauczania (ok. 300 tysięcy uczniów) oraz szkoły żydowskie. Ogółem na terytoriach tzw. Zachodniej Białorusi do początku 1940 roku istniało o 25% szkół więcej, niż rok wcześniej[9].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Bartosz Truszkowski. Struktura jednostek administracyjno-terytorialnych województwa białostockiego w latach 1939–1945. „Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego”. 21, s. 313−331, 2018. ISSN 1733-0335. 
  2. Norman Davies, Boże Igrzysko. Historia Polski, Kraków 2001, s. 958–962.
  3. Указ Президиума Верховного Совета СССР от 4 декабря 1939 года об образовании Барановичской, Белостокской, Бресткой, Вилейской и Пинской областей в составе Белорусской ССР (Сборник законов СССР и указов Президиума Верховного Совета СССР. 1938 г. – июль 1956 г / под ред. к. ю. н. Мандельштам Ю. И. – Москва: Государственное издательство юридической литературы, 1956, s. 55).
  4. Mapa podziału Polski. Podpisy: Stalin, Ribbentrop.
  5. Указ Президиума ВС СССР от 6 ноября 1940 года об установлении границы между Белорусской ССР и Литовской ССР.
  6. Указ Президиума ВС БССР от 15 января 1940 года об образовании районов в Барановичской, Белостокской, Брестской, Вилейской и Пинской областях Белорусской ССР.
  7. Указ Президиума ВС СССР от 20 сентября 1944 года об образовании Бобруйской, Гродненской и Полоцкой областей.
  8. D. Boćkowski. Na zawsze razem. Białostocczyzna i Łomżyńskie w polityce radzieckiej w czasie II wojny światowej (IX 1939 – VIII 1944). Neriton, Instytut Historii PAN. 2005. s. 115–116.
  9. Jaszcze da wajny. W: Armija Krajowa... s. 12–13.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]