Przejdź do zawartości

Wir polarny

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Wir polarny nad Arktyką i jego wpływ na pogodę na półkuli północnej

Wir polarny – układ niskiego ciśnienia (niż baryczny) o charakterze cyklonu, związany z obszarem biegunowym planety, w szczególności Ziemi. Wir polarny na Ziemi jest zjawiskiem sezonowym, które najsilniejsze jest w trakcie nocy polarnej[1][2], dlatego jest nazywany także wirem nocy polarnej[3]. Rozciąga się od tropopauzy, przez obszar stratosfery, do mezosfery (ponad 50 km nad powierzchnią)[1].

Na Ziemi

[edytuj | edytuj kod]

Wir polarny jest ograniczony przez prąd strumieniowy, który zamyka zimne powietrze polarne w obszarze okołobiegunowym, nie pozwalając na wymianę ciepła z atmosferą w niższych szerokościach geograficznych[1][2]. Wir znajdujący się nad Antarktyką jest silniejszy i stabilniejszy niż jego odpowiednik nad Arktyką. Prędkość wiatru w północnym wirze (uśredniona względem długości geograficznej) osiąga typowo 10 m/s na wysokości 15 km i 80 m/s na wysokości 60 km, choć wykazuje dużą zmienność krótko- i długoterminową[2]. Powietrze wewnątrz wiru ma temperaturę od -65 do -85 °C nad Arktyką i osiąga niższe wartości nad Antarktyką[2]; temperatura -85 °C i niższa sprzyja powstawaniu polarnych chmur stratosferycznych[4]. Zawartość ozonu w obszarze wiru jest niższa niż poza nim, ponieważ reakcje chemiczne zachodzące na powierzchni tych chmur tworzą rodniki niszczące ozon, niższe temperatury na półkuli południowej sprzyjają istnieniu dużej dziury ozonowej[1]. Wir polarny podlega ciągłym zmianom, wywoływanym przez powietrze wznoszące się z troposfery i fale atmosferyczne, tworzące się w pobliżu dużych łańcuchów górskich i na granicy między lądem a morzem[1]. Fale Rossby’ego erodują brzeg wiru polarnego, odłączając od niego mniejsze obszary zimnego powietrza[2]; silne fale potrafią rozbić go na mniejsze układy wirów i doprowadzić do jego wcześniejszego zaniku[1]. Niekiedy części arktycznego wiru polarnego, zepchnięte na południe, osiągają nawet 30° szerokości geograficznej północnej[2].

Poza Ziemią

[edytuj | edytuj kod]
Ciepły wir polarny na Saturnie, zdjęcie w zakresie podczerwieni
Południowy wir polarny na Tytanie

Wiry atmosferyczne związane z biegunami odkryto również na innych ciałach Układu Słonecznego. Podwójne wiry polarne zostały zaobserwowane w pobliżu obu biegunów Wenus[5][6]. Wiry polarne istnieją również w okolicy biegunów Marsa, Jowisza i Saturna[6][7]. W odróżnieniu od polarnych wirów na innych ciałach, południowy wir na Saturnie jest cieplejszy niż otoczenie[7]. Wir polarny i związaną z nim „czapę” chmur zaobserwowano także w atmosferze największego księżyca Saturna, Tytana[8].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c d e f Arctic Ozone Watch. NASA/Goddard Space Flight Center, 2012-03-20. [dostęp 2013-03-09]. (ang.).
  2. a b c d e f Mark Nuttall: Encyclopedia of the Arctic. Routledge, 2005. ISBN 1-57958-436-5.
  3. „Gazeta obserwatora”. 26, s. 62, 1973. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej. 
  4. polar vortex. [w:] Environmental Terminology and Discovery Service (ETDS) [on-line]. Europejska Agencja Środowiska. [dostęp 2013-03-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-07-19)]. (ang.).
  5. 2006-06-27: Double vortex at Venus South Pole unveiled. ESA. [dostęp 2013-03-09].
  6. a b Saturn joins Venus in the vortex club. [w:] Cassini-Huygens [on-line]. ESA, 2006-11-24. [dostęp 2013-03-09].
  7. a b Saturn's Bull's-Eye Marks Its Hot Spot. NASA, 2005-02-03. [dostęp 2013-03-09]. (ang.).
  8. Titan's Colorful South Polar Vortex. [w:] Cassini Solstice Mission [on-line]. NASA, 2012-07-10. [dostęp 2013-03-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-11-17)]. (ang.).