Lutet

71. pierwiastek chemiczny

Lutet (Lu, łac. lutetium, od Lutetia), dawniej kasjop (Cp) – pierwiastek chemiczny z grupy lantanowców w układzie okresowym. Zgodnie z klasyfikacją IUPAC lutet jest zaliczany do lantanowców. Także zgodnie z klasyfikacją IUPAC należy on do bloku d, w wyniku czego jest jedynym lantanowcem z okresu 6 niewchodzącym do bloku f. Przez występowanie w bloku d należy on do grupy skandowców.

Lutet
iterb ← lutet → hafn
Wygląd
srebrzystobiały
Lutet
Widmo emisyjne lutetu
Widmo emisyjne lutetu
Ogólne informacje
Nazwa, symbol, l.a.

lutet, Lu, 71
(łac. lutetium)

Grupa, okres, blok

3, 6, d

Stopień utlenienia

III

Właściwości metaliczne

lantanowiec

Właściwości tlenków

słabo zasadowe

Masa atomowa

174,97 ± 0,01[a][4]

Stan skupienia

stały

Gęstość

9840 kg/m³

Temperatura topnienia

1663 °C[1]

Temperatura wrzenia

3402 °C[1]

Numer CAS

7439-94-3

PubChem

23929

Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą
warunków normalnych (0 °C, 1013,25 hPa)

Został odkryty w 1907 r. niezależnie przez Georges'a Urbaina i Carla Auera von Welsbacha, którzy rozdzielili (różnymi metodami[5]) iterbię, wyizolowaną w 1878 r. przez Jeana Charles'a Galissarda de Marignaca na iterb i lutet[6][7][8].

Występowanie

edytuj

Lutet występuje w skorupie ziemskiej w ilości 0,51 ppm. Najważniejszymi minerałami lutetu są:

  • monacyt (Ce,La,Th,Nd,Y,Pr,Lu)PO4 – tzw. piasek monacytowy
  • bastnazyt (Ce,La,Nd,Y,Pr,Lu)CO3F – minerał dużo rzadszy.

Właściwości fizyczne

edytuj

Atom lutetu posiada 71 elektronów o konfiguracji [Xe] 4f145d16s². Wchodząc w reakcję chemiczną atom traci dwa zewnętrzne elektrony i jeden elektron podpowłoki 5d, co jest nietypowe ponieważ reakcje innych lantanowców wykorzystują elektrony podpowłoki f. Atom lutetu jest najmniejszy spośród atomów lantanowców ze względu na kontrakcję lantanowców[9], co skutkuje tym, że lutet ma największą gęstość, temperaturę topnienia i twardość spośród lantanowców. Niektóre z tych właściwości mogą być wyjaśnione poprzez przynależność pierwiastka do bloku d układu okresowego, co daje mu częściowo właściwości cięższych metali przejściowych. Czasami lutet bywa, z tego względu klasyfikowany jako metal przejściowy, mimo że IUPAC zaklasyfikował go do lantanowców.

Zastosowanie

edytuj

Izotop lutetu 177Lu jest stosowany w połączeniu z analogami somatostatyny do leczenia nowotworów pochodzenia neuroendokrynnego[10].

Zobacz też

edytuj
  1. Podana wartość stanowi przybliżoną standardową względną masę atomową (ang. abridged standard atomic weight) publikowaną wraz ze standardową względną masą atomową, która wynosi 174,9668 ± 0,0001. Znane są próbki geologiczne, w których pierwiastek ten ma skład izotopowy odbiegający od występującego w większości źródeł naturalnych. Masa atomowa pierwiastka w tych próbkach może więc różnić się od podanej w stopniu większym niż wskazana niepewność. Zob. Prohaska i in. 2021 ↓, s. 584.

Przypisy

edytuj
  1. a b C.R. Hammond, The Elements. Lutetium, [w:] David R. Lide (red.), CRC Handbook of Chemistry and Physics, wyd. 90, Boca Raton: CRC Press, 2009, s. 4-21, ISBN 978-1-4200-9084-0 (ang.).
  2. Lutetium [online], karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich, 22 września 2019, numer katalogowy: 263125 [dostęp 2022-08-16]. (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)
  3. ESPI Metals – Lutetium, Safety Data. [dostęp 2015-08-20].
  4. Thomas Prohaska i inni, Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report), „Pure and Applied Chemistry”, 94 (5), 2021, s. 573–600, DOI10.1515/pac-2019-0603 (ang.).
  5. Ignacy Eichstaedt, Księga pierwiastków, Warszawa: Wiedza Powszechna, 1973, s. 333, OCLC 839118859.
  6. C.R. Hammond, The Elements. Ytterbium, [w:] David R. Lide (red.), CRC Handbook of Chemistry and Physics, wyd. 90, Boca Raton: CRC Press, 2009, s. 4-40, ISBN 978-1-4200-9084-0 (ang.).
  7. Ytterbium: historical information [online], WebElements Periodic Table [dostęp 2023-01-29] (ang.).
  8. ytterbium, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2023-01-30] (ang.).
  9. Introduction to the Lanthanides. W: Simon Cotton: Lanthanide and Actinide Chemistry. John Wiley & Sons, 2006, s. 7. ISBN 0-470-01005-3. (ang.).
  10. Narodowe Centrum Badań Jądrowych, Ośrodek Radioizotopów Polatom [online], polatom.pl [dostęp 2017-11-25].