Neon (pierwiastek)

10. pierwiastek chemiczny

Neon (Ne, łac. neon) – pierwiastek chemiczny z grupy helowców (gazów szlachetnych) w układzie okresowym. Jego zawartość w górnych warstwach Ziemi wynosi 5 × 10−7%. Stabilne izotopy neonu to 20
Ne
, 21
Ne
i 22
Ne
. Jest to bezwonny i bezbarwny gaz.

Neon
fluor ← neon →
Wygląd
bezbarwny
Neon świecący w silnym polu elektrycznym
Neon świecący w silnym polu elektrycznym
Widmo emisyjne neonu
Widmo emisyjne neonu
Ogólne informacje
Nazwa, symbol, l.a.

neon, Ne, 10
(łac. neon)

Grupa, okres, blok

18, 2, p

Stopień utlenienia

0

Właściwości metaliczne

gaz szlachetny

Masa atomowa

20,180 ± 0,001[a][4]

Stan skupienia

gazowy

Gęstość

0,825 kg/m³[1]

Temperatura topnienia

−248,609 °C[1]

Temperatura wrzenia

−246,053 °C[1]

Numer CAS

7440-01-9

PubChem

23935

Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą
warunków normalnych (0 °C, 1013,25 hPa)

Pierwiastek został odkryty przez brytyjskich chemików sir Williama Ramsaya i Morrisa W. Traversa w 1898 roku. Nazwa pierwiastka pochodzi od greckiego słowa neos, co oznacza „nowy”[6].

Neon jest gazem szlachetnym i nie są znane żadne jego trwałe związki chemiczne. Metodami spektroskopowymi wykryto natomiast istnienie jonów Ne+
, (NeAr)+
, (NeH)+
i (HeNe)+
[7]. Znane są także cząsteczki NeF o czasie życia obliczanym na 25 ns[8]. Neon ma też zdolność tworzenia niestabilnych hydratów[7].

Zastosowanie

edytuj

Neon stosuje się do wypełniania lamp neonowych, jako wydajniejszy od helu środek chłodniczy oraz w mieszankach gazowych do laserów excimerowych. Jest jednak znacznie droższy niż hel, gdyż na skalę przemysłową otrzymywany jest tylko poprzez destylację frakcyjną skroplonego powietrza, w którym występuje w śladowych ilościach.

Neon jest też ważnym surowcem do produkcji półprzewodników, gdyż lasery excimerowe służą m.in. do wysoce precyzyjnego wycinania chipów z podłoży krzemowych, a także w litografii laserowej.

Związek Radziecki prowadził badania nad wykorzystaniem neonu zwłaszcza w przemyśle zbrojeniowym, m.in. do produkcji broni laserowej.

Nie jest znane żadne znaczenie biologiczne neonu.

Producenci

edytuj

Do początku roku 2022 największym producentem neonu była Ukraina, która zaspokajała ok. 45–55% zapotrzebowania światowego. Drugim dostawcą była Rosja – w roku 2021 pokrywała ok. 30% zapotrzebowania. Po inwazji na Ukrainę i zatrzymaniu produkcji neonu przez zakłady w Mariupolu (prawdopodobnie całkowicie zniszczone przez agresorów) i w Odessie, Rosja znacznie umocniła swoją pozycję na tym rynku. Kolejnym ważnym producentem neonu są Chiny, jednak znaczną część produkcji wykorzystują na własne potrzeby.

Rosja i Ukraina pozyskiwały neon na skalę przemysłową od czasów ZSRR jako produkt uboczny w przemyśle hutniczym. Przy hutach powstały zakłady produkujące neon. W większości pozyskany gaz ten trafiał do zakładów na Ukrainie, gdzie był następnie oczyszczany.

30 maja 2022 rząd Rosji ograniczył do 31 grudnia 2022 eksport gazów szlachetnych. Będzie on możliwy jedynie na podstawie specjalnych zezwoleń udzielanych przez rząd na wniosek Ministerstwa Przemysłu i Handlu FR. Uderza to przede wszystkim w globalny rynek neonu, uzależniony od dostaw z Ukrainy i Rosji, a tym samym w sektor wysokich technologii, kluczowy dla najbardziej rozwiniętych gospodarek. Zwiększa to koszty wojny na Ukrainie, ponoszone przez Zachód, pogłębiając problemy z zaspokojeniem globalnego popytu na półprzewodniki, wywołane już wcześniej przez pandemię COVID-19[9].

  1. Podana wartość stanowi przybliżoną standardową względną masę atomową (ang. abridged standard atomic weight) publikowaną wraz ze standardową względną masą atomową, która wynosi 20,1797 ± 0,0006. W dostępnych komercyjnie produktach mogą występować znaczne odchylenia masy atomowej od podanej, z uwagi na zmianę składu izotopowego w rezultacie nieznanego bądź niezamierzonego frakcjonowania izotopowego. Znane są próbki geologiczne, w których pierwiastek ten ma skład izotopowy odbiegający od występującego w większości źródeł naturalnych. Masa atomowa pierwiastka w tych próbkach może więc różnić się od podanej w stopniu większym niż wskazana niepewność. Zob. Prohaska i in. 2021 ↓, s. 584.

Przypisy

edytuj
  1. a b c d Lide 2009 ↓, s. 4-77.
  2. Lide 2009 ↓, s. 6-52.
  3. Neon (nr 17366) (ang.) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck) na obszar Stanów Zjednoczonych. [dostęp 2011-09-30]. (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)
  4. Thomas Prohaska i inni, Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report), „Pure and Applied Chemistry”, 94 (5), 2021, s. 573–600, DOI10.1515/pac-2019-0603 (ang.).
  5. Wartość dla ciała stałego: Singman, Charles N. Atomic volume and allotropy of the elements. „Journal of Chemical Education”. 61 (2), s. 137–142, 1984. DOI: 10.1021/ed061p137. 
  6. Ignacy Eichstaedt: Księga pierwiastków. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1973, s. 74–75. OCLC 839118859.
  7. a b Periodic Table: Neon Lawrence Livermore National Laboratory.
  8. Steigerwald, F., Walter, W., Langhoff, H., Hammer, W. Emission spectrum and formation kinetics of neon fluoride. „Z Phys D – Atoms, Molecules and Clusters”. 7 (4), s. 379–382, 1988. DOI: 10.1007/BF01439807. 
  9. Ośrodek Studiów Wschodnich, Rosyjskie kontrsankcje: cios w globalny rynek gazów szlachetnych.

Bibliografia

edytuj