Łosinka (gmina)
52°51′N 23°33′E/52,848056 23,554444| gmina wiejska | |||||
| 1861–1934 i 1952–1954[1] | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo |
1861–1915: gub. grodzieńska | ||||
| Powiat |
1861–1915: bielski | ||||
| Data powstania |
1 stycznia 1861; | ||||
| Data likwidacji |
1 października 1934; | ||||
| Siedziba | |||||
| Populacja (1921) • liczba ludności |
| ||||
| Szczegółowy podział administracyjny (1921) | |||||
| |||||
Położenie na mapie Polski w latach 1951–1975  | |||||
| 52°51′N 23°33′E/52,848056 23,554444
| |||||
Łosinka (ros. Лосинская волость, lit. Losinkos valsčius) – dawna gmina wiejska istniejąca w dwóch odsłonach: w latach 1861–1934 oraz 1952–1954 na Białostocczyźnie. Siedzibą gminy była Łosinka[2][3].
Pierwsza odsłona
[edytuj | edytuj kod]Imperium Rosyjskie
[edytuj | edytuj kod]Gmina zbiorowa Łosinka powstała w wyniku reformy struktur administracyjnych państwa rosyjskiego w 1861 roku. Była częścią powiatu bielskiego należącego (od 1843) do guberni grodzieńskiej. W 1890 roku gmina Łosinka obejmowała 43 miejscowości i zamieszkiwało ją 4608 osób[2].
11 czerwca 1892 wszedł w życie nowy statut miejski, który ograniczył samorządność miejską, a na mocy którego wiele miast guberni grodzieńskiej zamieniono w miasteczka[4]. Zdegradowane miasto Narew[5] podległo w następstwie statutu z czasem administracji gminy Łosinka[6].
I wojna światowa
[edytuj | edytuj kod]Podczas I wojny światowej gmina wraz z powiatem bielskim należała do okupowanego przez Niemcy Ober-Ostu (w okręgu Białystok)[7], gdzie znacznie zmieniono granice oraz podział administracyjny powiatu bielskiego. Spośród jego 15 gmin, zachowano 9 i zniesiono 6, ponadto utworzono 10 nowych; zmieniły się też granice gmin. W odniesieniu do gminy Łosinka[8][9][10]:
- północną część gminy Łosinka włączono do nowej gminy Narew (Chrabostówka, Cimochy, Hajdukowszczyzna, Makówka, Narew, Rybaki, Waśki),
- do gminy Łosinka włączono dużą południową część zniesionej gminy Klejniki (Kamień, Kojły, Kotłówka, Kuraszewo, Lady, Łuszcze, Osówka, Rotki, Szostakowo),
- do gminy Łosinka włączono znaczną północną część zniesionej gminy Nowoberezowo (Bielszczyzna, Czyżyki, Nowoberezowo, Nowokornino, Putiska, Wygoda),
- do gminy Łosinka włączono zachodni fragment gminy Masiewo z powiatu prużańskiego ze zniesionej guberni grodzieńskiej (Dubiny i Lipiny).
Tak więc konfiguracja przestrzenna gminy Łosinka zmieniła się z bardziej północnej na bardziej południową. Podział ten w dużej mierze zachowano, kiedy powiat bielski przeszedł w sierpniu 1919 pod administrację polską[11].
II Rzeczpospolita
[edytuj | edytuj kod]W okresie międzywojennym gmina Łosinka należała do powiatu bielskiego w nowo utworzonym województwie białostockim[3].
Według Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku gmina Łosinka liczyła 47 wsi, kolonii i małych osad. Zamieszkiwało ją 6140 osób (3118 kobiet i 3022 mężczyzn). Większość mieszkańców gminy w liczbie 5054 osób zadeklarowała narodowość białoruską (82% ogółu mieszkańców gminy). Pozostali podali kolejno narodowość: polską (1042 osoby); niemiecką (15 osób); żydowską (12 osób); rosyjską (7 osób); rusińską (7 osób); litewską (1 osoba); łotewską (1 osoba) i kosmopolityczną (1 osoba). Pod względem wyznaniowym dominowali prawosławni (5667 osób; 92% wszystkich mieszkańców); pozostali zadeklarowali kolejno wyznanie: rzymskokatolickie (345 osób); mariawickie (56 osób); mojżeszowe (46 osób); ewangelickie (24 osoby); baptystyczne (1 osoba); 1 osoba określiła się jako bezwyznaniowiec[12].
13 kwietnia 1929 z gminy Łosinka wyłączono miejscowości: Bielszczyzna, Czyżyki, Dolna, Dubiny, Kraskowszczyzna, Lipiny, Nowoberezowo, Placówka, Putiska, Wygody i zakłady chemiczne "Grodzisk" w Chemicznej, które weszły w skład nowo utworzonej gminy Hajnówka[13] (gmina Hajnówka powstała także z części gmin Białowieża, Masiewo i Orla).
30 czerwca 1930, po ponad roku, gminę Hajnówka zniesiono, a jej poszczególne miejscowości włączono dokładnie do tych samych gmin, do których należały przed jej utworzeniem w 1929 roku. Tak więc do gminy Łosinka powróciły miejscowości Bielszczyzna, Czyżyki, Dolna, Dubiny, Kraskowszczyzna, Lipiny, Nowoberezowo, Placówka, Putiska, Wygody i zakłady chemiczne "Grodzisk" w Chemicznej[14].
16 października 1933 gminę Łosinka podzielono na 31 gromad: Borysówka, Czyżyki, Dolna, Dubiny, Gorodzisko, Kamień, Kapitańszczyzna, Kojły, Kotłówka, Kotówka, Koweła, Krynica, Krzywiec, Kuraszewo, Kutowaja, Lady, Lipiny, Łopuchówka, Łosinka, Nowoberezowo, Nowokornino, Ochrymy, Osówka, Placówka, Prybudki, Putiska, Rzepiska, Szostakowo, Trywieża, Wasilkowo i Wólka[15].
Gminę Łosinka zniesiono z dniem 1 października 1934, po czym jej obszar wszedł w skład[16]:
- nowej gminy Hajnówka – gromady Czyżyki, Dolna, Dubiny, Kojły, Kotówka, Kuraszewo, Lady, Lipiny, Nowoberezowo, Nowokornino, Osówka, Placówka, Putiska, Szostakowo, Trywieża i Wólka,
- gminy Masiewo – gromady Kapitańszczyzna, Krynica i Ochrymy,
- gminy Narew – gromady Borysówka, Gorodzisko, Kamień, Kotłówka, Koweła, Krzywiec, Kutowaja, Łopuchówka, Łosinka, Prybudki, Rzepiska i Wasilkowo.
Druga odsłona
[edytuj | edytuj kod]Gminę Łosinka reaktywowano 1 lipca 1952, w znacznie mniejszej odsłonie, w powiecie bielskim w województwie białostockim, w związku z kolejną wielką restrukturyzacją administracyjną powiatu. W jej skład weszły[17]:
- z części gminy Narew – gromady Borysówka, Gorodzisko, Kamień, Kotłówka, Koweła, Krynica[18], Krzywiec, Kutowaja, Łosinka, Prybudki, Rzepiska i Wasilkowo,
- z części gminy Hajnówka – gromady Trywieża i Wólka.
W dniu powołania gmina składała się zatem z 14 gromad: Borysówka, Gorodzisko, Kamień, Kotłówka, Koweła, Krynica, Krzywiec, Kutowaja, Łosinka, Prybudki, Rzepiska, Trywieża, Wasilkowo i Wólka[19].
1 stycznia 1954 gmina weszła w skład nowo utworzonego powiatu hajnowskiego[20]. Równocześnie, ze znoszonej gminy Hajnówka wyłączono gromady Kotówka i Nowosady, przyłączając je do gminy Łosinka[21]. Tak więc ostateczny skład gminy Łosinka objął 16 gromad.
Gminę zniesiono ostatecznie 29 września 1954 roku wraz z reformą wprowadzającą gromady w miejsce gmin[22]:
Jednostki nie przywrócono 1 stycznia 1973 w związku z kolejnym reaktywowaniu gmin[23][24].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Od 1919 jednostka administracyjna nowo utworzonego polskiego woj. białostockiego; przed 1919 poza administracją polską.
- ↑ a b Volosts and communes of 1890. St. Petersburg: Central Statistical Committee of the Ministry of Internal Affairs, 1892. - (Statistics of the Russian Empire).
- ↑ a b Główny Urząd Statystyczny w Warszawie: Województwa centralne i wschodnie Rzeczypospolitej Polskiej – podział na gminy według stanu z dnia 1.IV 1933 roku, Książnica-Atlas, Lwów 1933
- ↑ Dymitrow, M. (2015). Pojęcie miejskości w świetle reformy gminnej w Polsce międzywojennej.
- ↑ Najgrakowski, M. (2009). Miasta Polski do początku XXI wieku: podstawowe informacje o datach założenia i likwidacji. Dokumentacja geograficzna.
- ↑ Карта волостей Гродненской губернии
- ↑ Deutsche Arbeit in den Verwaltungsgebieten Kurland, Litauen und Bialystok-Grodno. Kowno (Verlag der Presseabteilung Ober Ost) 1917.
- ↑ Befehl- und Verordnungsblatt des Oberbefehlshabers Ost (Dziennik rozkazów i rozporządzeń Głównodowodzącego Wschodu) Nr 1-96
- ↑ Rocznik statystyki Rzeczypospolitej Polskiej. R. 1, 1920/21
- ↑ Jemielity W. (2002). Podziały administracyjne powiatów sokólskiego i dąbrowskiego w latach 1919-2000. "Studia Łomżyńskie", 13, 2002, s. 119-146.
- ↑ Dz.U. z 1919 r. nr 65, poz. 395
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych.. T. 5: Województwo białostockie. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1924, s. 30 (21).
- ↑ Dz.U. z 1929 r. nr 23, poz. 244
- ↑ Dz.U. z 1930 r. nr 48, poz. 406
- ↑ Białostocki Dziennik Wojewódzki. 1933, nr 11, poz. 49
- ↑ Dz.U. z 1934 r. nr 70, poz. 675
- ↑ Dz.U. z 1952 r. nr 16, poz. 97
- ↑ Gromadę Krynica przeniesiono z gminy Masiewo do gminy Narew w 1944 roku.
- ↑ Wykaz Gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej według stanu z dnia 1.VII 1952 r., PRL, GUS, Warszawa
- ↑ Dz.U. z 1953 r. nr 41, poz. 192
- ↑ Dz.U. z 1953 r. nr 46, poz. 223
- ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 43, poz. 191
- ↑ Dz.U. z 1972 r. nr 49, poz. 312
- ↑ Uchwała Nr XXI/72/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku z dnia 9 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie białostockim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku z dnia 2 stycznia 1973, Nr 1, Poz. 1).